طرح پزشک خانواده به کجا رسید؟

ریحانه سجادی در سایت اصفهان زیبا نوشت: «چندی پیش بود که معاون بهداشت وزارت بهداشت اعلام کرد طرح پزشک خانواده به‌زودی در سراسر کشور اجرا می‌شود و روستاییان و افرادی که در شهرهای کوچک زندگی می‌کنند، بدون سردرگمی به خدمات تخصصی و بیمارستانی دسترسی خواهند داشت.

این طرح مزایایی چون بهبود دسترسی، یکپارچگی خدمات و کاهش هزینه‌ها را به همراه دارد؛ اما این طرح با چالش‌های جدی مانند کمبود زیرساخت‌ها، نیاز به فرهنگ‌سازی، مشکلات مالی و لزوم همراهی تمامی نهادها روبه‌رو است. اجرای موفقیت‌آمیز آن نیازمند رفع این موانع و جلب مشارکت عمومی است؛ در غیر این صورت، اجرای شتاب‌زده آن ممکن است منجر به شکست طرح شود.

معاون بهداشت وزارت بهداشت و درمان، نوزدهم مرداد امسال با تشریح آخرین وضعیت اجرای طرح پزشک خانواده به رسانه‌ها گفت: برنامه پزشک خانواده و نظام ارجاع، از جمله برنامه‌هایی است که شخص رئیس‌جمهور، با توجه به سابقه پزشکی و نقش خود در پایه‌گذاری این طرح در روستاها، بر آن تأکید ویژه دارد و اعتقاد قلبی ما این است که کشور نیازمند سامان‌دهی نظام ارائه خدمات سلامت است و پزشک خانواده یکی از ابزارهای کلیدی این سامان‌دهی محسوب می‌شود.

به گفته علیرضا رئیسی، این برنامه بر اساس تجارب موفق جهانی و با تطبیق بر شرایط کشور طراحی شده است و هم‌اکنون حدود ۳۰ میلیون نفر جمعیت روستاها و شهرهای زیر ۲۰۰ هزار نفر، تحت پوشش سطح یک پزشک خانواده قرار دارند، اما چالش اصلی، اتصال به سطح دو (کلینیک‌های تخصصی و خدمات سرپایی) و نهایتا سطح سه (بیمارستان‌ها) است. برای این اتصال، چند رکن اساسی لازم بود که طی پنج تا شش ماه گذشته، بدون وقفه روی آن کار کرده‌ایم.

آنطور که او گفته است: برنامه‌ریزی برای اجرا اکنون کامل شده و در اجلاس رؤسای دانشگاه‌های علوم پزشکی ابلاغ خواهد شد و سامانه اتصال سطوح یک، دو و سه آماده شده و دانشگاه‌ها موظف‌اند بر اساس شرایط هر شهرستان، از یک شهر آغاز و سپس به سایر شهرها گسترش دهند.

در این خصوص، معاون توسعه مدیریت و منابع دانشگاه علوم پزشکی اصفهان از تدوین چندین برنامه کلیدی و اساسی در حوزه سلامت کشور به «اصفهان زیبا» خبر می‌دهد که اجرای کامل آن‌ها می‌تواند به تحول بنیادین این بخش منجر شود. به گفته محسن مصلحی، این برنامه‌ها که ریشه در اسناد بالادستی، برنامه‌های توسعه‌ای و سیاست‌های کلی سلامت دارند، قرار بود طی دو دهه گذشته محقق شوند؛ اما همچنان در مسیر تکمیل قرار دارند.

او با تأکید بر اینکه این برنامه‌ها همانند قطعات یک پازل هستند و اگر این پازل ناقص باشد، نمی‌تواند موفق شود، به تشریح مزایای آن پرداخت: تشکیل پرونده الکترونیک سلامت برای تمامی ایرانیان، در گام نخست و زیربنایی برای یکپارچه‌سازی اطلاعات سلامت شهروندان قرار دارد. تدوین و ابلاغ راهنماهای بالینی در وهله بعدی قرار دارد؛ بدین معنا که با تعیین استانداردهای مشخص برای ارائه خدمات درمانی به بهبود کیفیت و کاهش خطاهای پزشکی کمک می‌کند.

در نهایت با محاسبه قیمت تمام‌شده و واقعی خدمات حوزه سلامت و تأمین بودجه آن، شاهد شفافیت در هزینه‌ها و تخصیص صحیح منابع مالی خواهیم بود که یکی از مهم‌ترین ارکان اصلی نظام سلامت کارآمد است.مصلحی ادامه می‌دهد: اجرای برنامه نظام ارجاع، سطح‌بندی خدمات و پزشک خانواده، به‌عنوان تنها راه برون‌رفت از «نابسامانی وضعیت موجود» است؛ چراکه در حال حاضر نه مردم، نه ارائه‌دهندگان خدمات و نه دولت از وضعیت کنونی رضایت ندارند.

معاون توسعه مدیریت و منابع دانشگاه علوم پزشکی اصفهان خاطرنشان می‌کند: عدم تحقق کامل این اهداف تاکنون به سه دلیل فراهم نشدن زیرساخت‌های کافی در سالیان گذشته، نقص در فرهنگ‌سازی و آگاهی‌بخشی و اقناع مردم، نخبگان، دولتمردان و نمایندگان مجلس در خصوص ضرورت تغییر سبک رفتاری زندگی مردم در نظام سلامت، و همچنین نحوه تأمین منابع مالی است؛ چراکه منابع مالی باید به شکلی نوین تأمین شود تا مردم درک کنند که دولت تنها در صورت ورود آن‌ها به «سیکل سطح‌بندی» هزینه‌های درمانی را متقبل می‌شود و در صورت رفتار «طبق سلایق شخصی»، باید خود هزینه‌های درمانی‌شان را پرداخت کنند.

مصلحی تصریح می‌کند: بسیاری از کشورهای دنیا برای خروج از وضعیت مشابه، از برنامه نظام سطح‌بندی خدمات بهره برده‌اند و ایران نیز هیچ راهی جز حرکت در این مسیر برای رسیدن به رضایت‌مندی عمومی و ارتقای کیفیت خدمات درمانی ندارد.

اجرای ناقص مساوی با شکست است

احمد ولی‌پور، رئیس انجمن پزشکان عمومی ایران اما در گفتگو با «اصفهان زیبا» با اشاره به اجرای آزمایشی طرح پزشک خانواده در دو استان فارس و مازندران، نسبت به اجرای سراسری و عجولانه این طرح در کل کشور هشدار می‌دهد و اجرای ناقص آن را موجب شکست طرح می‌داند. به گفته او، حتی در مقیاس کوچک‌تر و در استان‌های پایلوت نیز مشکلات زیادی وجود دارد و نظام ارجاع به‌درستی رعایت نمی‌شود.

ولی‌پور اهداف اصلی طرح پزشک خانواده را دو محور مراقبت‌ها و نظام ارجاع می‌داند و توضیح می‌دهد: هدف اول، تشویق مردم به مراجعه برای دریافت مراقبت‌های اولیه است که در حال حاضر الزامی برای آن وجود ندارد. هدف دوم نیز جلوگیری از مراجعه خودسرانه مردم به پزشکان متخصص و هدایت آن‌ها ابتدا به پزشک عمومی و سپس در صورت لزوم، ارجاع به متخصص از طریق پزشک عمومی است.

رئیس انجمن پزشکان عمومی ایران با بیان اینکه این دو مورد اکنون انجام نمی‌شود، ابراز می‌کند: با توجه به شرایط فعلی و بودجه در نظر گرفته شده، بعید است بتوان این طرح را برای ۹۰ میلیون جمعیت ایران به‌صورت یک‌باره و در سراسر کشور اجرا کرد.

ولی‌پور تأکید می‌کند: هنوز در اجرای طرح پزشک خانواده در استان فارس و مازندران با مشکلات جدی روبه‌رو هستیم و چالش‌ها برطرف نشده‌اند. در این شهرها هنوز مشخص نشده که پزشکان خانواده چه افرادی هستند و در کدام مراکز فعالیت می‌کنند؛ همچنین در نظام ارجاع، ارتباط بین سطوح مختلف از طریق پرونده الکترونیک تعریف نشده است.

او با اشاره به برنامه قبلی وزارت بهداشت مبنی بر اجرای کامل طرح در روستاها، رفع ایرادات در دو استان مازندران و فارس در سال جاری و سپس گسترش طرح به ۱۰ استان در شش ماه دوم سال، اظهار می‌کند: اجرای یک‌باره طرح عوارض و عواقبی خواهد داشت که کار را برای وزارت بهداشت سخت می‌کند.

ولی‌پور با اشاره به بودجه ۸۵ هزار میلیارد تومانی در نظر گرفته شده برای اجرای طرح در ۱۰ استان طی نیمه دوم سال، می‌گوید: بعید است این بودجه تأمین شده باشد. بنابراین اگر این طرح اکنون در کل کشور اجرا شود، قطعا منجر به شکست خواهد شد.

طرح پزشک خانواده نیازمند زیرساخت‌ است

هادی یزدانی، پزشک عمومی و پژوهشگر حوزه سلامت در اصفهان، با تحلیل طرح پزشک خانواده، در گفتگو با «اصفهان زیبا» اجرای آن را یک الزام قانونی می‌داند که در حالت ایده‌آل می‌تواند سیستم درمانی و بهداشتی مردم را به یکدیگر پیوند دهد و با هدفمند کردن ارجاعات و جلوگیری از سردرگمی بیماران، بخش بزرگی از هزینه‌های مردم و دولت را کاهش دهد.

او با اشاره به الزامات و شرط‌وشروط اجرای این طرح، اظهار تأسف می‌کند: در تمام سال‌هایی که به‌صورت آزمایشی طرح پزشک خانواده در شبکه‌های بهداشت و روستاها اجرا می‌شد و همچنین در شبکه پزشک خانواده شهری در دو استان فارس و مازندران، اجرای این طرح اصلاً بازخوردهای خوبی نداشته و مردم، مراقبان سلامت، پزشکان، دانشگاه علوم پزشکی و… ناراضی هستند.

یزدانی اضافه می‌کند: طرح پزشک خانواده، مدل ویزیت بیمار و مراجعه مردم را تغییر می‌دهد و با اجرای آن، مراجعات غیرضروری به پزشک متخصص باید به صفر و نزدیک به آن برسد.این پزشک عمومی ادامه می‌دهد: این طرح‌ها ذی‌نفعانی دارد و با اجرای پزشک خانواده بار مراجعه به پزشکان متخصص را کم می‌کنیم و با توجه به جریان ذی‌نفعی آن‌ها ضرر می‌کنند، بنابراین باید پیوست‌های مالی و اجرایی این طرح را دیده باشیم.

درحالی‌که به عقیده او، اکنون برای اجرای طرح پزشک خانواده کار فرهنگی نشده و مردم تصور می‌کنند روند درمان آن‌ها سخت شده است.

یزدانی با اعتقاد بر اینکه طرح پزشک خانواده بار مالی عظیمی برای کشور دارد، توضیح می‌دهد: متأسفانه برخی مسئولان اعلام کرده‌اند با صرفه‌جویی و هدایت منابع این طرح را می‌توان اجرا کرد، درحالی‌که چنین تفکری از اساس اشتباه است و طرح پزشک خانواده برای کشور بار مالی بالایی دارد.به عقیده یزدانی، بهداشت زیربنای سلامت است و اگر این طرح اجرا شود، به سرنوشت طرح تحول سلامت دچار خواهد شد، درحالی‌که آن زمان سرمایه اجتماعی و وضعیت اقتصادی کشور بهتر بود.

پزشک خانواده؛ تحولی در نظام سلامت

اجرای طرح پزشک خانواده، گامی ضروری و منطقی در جهت اصلاح و کارآمدسازی نظام سلامت کشور است. با این حال، تجارب گذشته و دیدگاه‌های مطرح شده در این گزارش، نشان‌دهنده آن است که موفقیت این طرح نه تنها به اراده وزارت بهداشت، بلکه به فراهم‌سازی زیرساخت‌های لازم، فرهنگ‌سازی گسترده، تأمین منابع مالی پایدار و ایجاد همبستگی اجتماعی در سطوح مختلف جامعه بستگی دارد.

غفلت از هر یک از این مؤلفه‌ها، ریسک شکست طرح و تکرار تجربه‌های ناموفق گذشته را افزایش خواهد داد. بنابراین، ضروری است تا پیش از اجرای سراسری، تمامی چالش‌ها به‌دقت مورد ارزیابی قرار گرفته و راهکارهای عملیاتی برای عبور از آن‌ها اتخاذ شود تا این طرح بتواند به اهداف بلندمدت خود در ارتقای سلامت جامعه دست یابد.»

انتهای پیام