سخنی در باب صلح و پرهیز از دشمنی

حسن اسدی، دکترای فلسفه تعلیم و تربیت، فرهنگی، مدرس دانشگاه، شیراز، در یادداشت ارسالی به انصاف نیوز نوشت:

در ارتباط با صلح و چگونگی ارتباط با رقیبان یا مخالفان و دشمنان، از نظرگاه های مختلفی می توان سخن گفت. یکی از نظرگاه های مهم در این زمینه، نظرگاه دینی است. پرداختن به این موضوع از منظر دینی بویژه در جوامعی که پیوند زیادی با دین دارند از اهمیت بیشتری برخوردار است؛ چرا که در اینگونه جوامع در بسیاری از مسائل از دین کسب تکلیف می کنند. لذا در این مطلب کوتاه، از منظر دینی به این موضوع نظری می اندازیم.

حدیثی از امام سجاد (ع) نقل شده است که فرموده اند: «لا تُعادِيَنَّ أحَدا وإن ظَنَنتَ أنَّهُ لا يَضُرُّكَ ، ولا تَزهَدَنَّ في صَداقَةِ أحَدٍ وإن ظَنَنتَ أنَّهُ لا يَنفَعُكَ … . با کسی آغاز دشمنی نکنید حتی اگر گمان برید که زیانی به شما نخواهد رساند و فرصت دوستی با هیچ کس را از دست ندهید حتی اگر گمان برید نفعی از او به شما نخواهد رسید …» (دره الباهره، ج1، ص25).

امام سجاد (ع)، کسی که تاریخ جفاها و دشمنی های بسیاری را در حق اجداد خود، پیامبر گرامی اسلام و حضرت علی (ع) شنیده یا دیده و شرایط غمبار زندگی پدر و عموی خویش را با آن همه دشمنی و کینه ورزی و نیرنگ مخالفان لمس کرده است و خود نیز در محدودیت و محصوریت تمام زندگی کرده است، سخنی اینچنین صریح و بی قید و شرط، در خصوص اهمیت صلح و پرهیز از دشمنی مطرح می کند و همگان را به رعایت آن فرامیخواند و این بسیار قابل تأمل است. بر طبل دشمنی و اختلافات کوفتن و فرصت صلح و ثبات و آرامش را از جامعه دریغ داشتن، دور از عقلانیت و هزم اندیشی و تدبیر است. این دستور عقل و دستور دین است که انسان باید در تکاپوی صلح باشد و ابزار و شرایط آن را فراهم آورد و بهانه های کینه توزی و دشمنی را بزداید. امام علی (ع) نیز که در دین شناسی و مردم شناسی و کیاست و دانایی سرآمد روزگار بود، در زمینه ارتباط با مخالفان می فرماید: « از صلحی که دشمنت به آن دعوت می کند و خشنودی خدا در آن است روی مگردان، زیرا صلح موجب آسایش لشگریان، و آسودگی خاطر آنها، و امنیت شهرهای توست. … ولی در این زمینه طریق احتیاط پیش گیر، و به راه خوش گمانی قدم مگذار (نهج‌البلاغه، نامه 53، خطاب به مالک اشتر). لذا وظیفه دینی و عقلانی ما این است که به صلح بیندیشیم و در جستجوی صلح باشیم؛ جامعه را از شر جنگ برهانیم و از خیر صلح محروم نکنیم؛ چرا که درهرحال صلح بهتر از جنگ است. به تعبیر قرآن کریم «والصلحُ خیرٌ».

البته آنچه اشاره شد ناظر به صلح منفی است اما قطعا صلح منفی کافی نیست. مطلوب تر آن است که از صلح منفی درگذریم و به صلح مثبت و سازنده بیندیشیم و برای تحقق آن به سهم خود تلاش کنیم. برای حرکت به آن سمت، باید دعوای حق و باطل را کنار نهیم و تلاش کنیم با گفت و گوهای رودررو، درک متقابل را افزایش دهیم؛ سوءتفاهم ها را برطرف سازیم؛ اختلافات را در همه سطوح، از سطح بین فردی گرفته تا بین جوامع و ملت ها و دولت ها، کمتر و کمتر سازیم و زمینه های جنگ و دشمنی را برطرف نماییم و ره دوستی در پیش گیریم؛ چرا که جامعه انسانی به صلح بسی محتاج است و مشکلات آن درهرصورت با صلح بیشتر حل خواهد شد تا تقابل و جنگ؛ مگر آنکه جنگ تحمیل شود یا چاره ای جز آن نباشد که در آن صورت باید مهیای جنگ شد و آن عین صواب خواهد بود. به قول سعدی دانا و دنیادیده:

چو دست از همه حیلتی درگسست / حلال است بردن به شمشیر دست

انتهای پیام