ناگفته‌های عضویت ایران در شانگهای؛ از نقش برجام تا مخالفت تاجیکستان

«موافقت اعضای سازمان همکاری‌های شانگهای با عضویت دائم جمهوری اسلامی ایران»؛ این خبری است که در روزهای اخیر در رسانه‌ها شنیده می‌شد و ساعاتی قبل نیز به شکل رسمی اعلام شد.

به‌گزارش انصاف نیوز، تلاش ایران برای عضویت کامل در سازمان شانگهای به یک سال پس از حضور به‌عنوان عضو ناظر در سال ۲۰۰۵ بازمی‌گردد. مقام‌های جمهوری اسلامی از حدود پانزده سال قبل برای عضویت کامل درخواست داده بودند که سرانجام در سال ۲۰۲۱ این درخواست مورد پذیرش قرار گرفت.

اما دلایل مخالفت اعضای سازمان شانگهای با عضویت دائم ایران چه بود و چه اتفاقاتی مخالفت آنان را به موافقت تبدیل کرد؟

مهمترین مانع حقوقی بر سر راه ایران برای پیوستن با سازمان شانگهای قطعنامه‌های شورای امنیت سازمان ملل متحد بود. قطعنامه‌هایی که بر مبنای آن جمهوری اسلامی ایران تهدیدی برای صلح و امنیت جهانی دانسته شده بود. این موضوع به‌عنوان مهمترین مانع حقوقی عضویت کشورها در شانگهای شناخته می‌شود.

اما در سال ۱۳۹۴ و پس از اجرایی شدن توافق هسته‌ای و صدور قطعنامه‌ی ۲۲۳۱ که به معنای لغو قطعنامه‌های تحریمی گذشته بود امکان حقوقی پذیرش عضویت دائمی ایران در سازمان شانگهای فراهم شد. به‌نوشته‌ی خبرگزاری اصولگرای فارس، «روی کار آمدن دولت یازدهم و آغاز به کار روند جدیدی از مذاکرات با کشورهای 1+5 شرایط جدیدی را به وجود آورد. در نهایت نیز این تلاش‌ها به امضاء برنامه جامع اقدام مشترک موسوم به برجام منجر شد که با صدور قطعنامه 2231 شورای امنیت سازمان ملل متحد، تعلیق تمام قطعنامه‌های ضدایرانی پیشین را موجب می‌شد. بدین ترتیب موانع حقوقی عضویت ایران در شانگهای برداشته شد و با سفر سال 2016 شی جین‌پینگ به تهران و آغاز به کار روند شکل‌گیری مشارکت جامع راهبردی میان تهران و پکن، موانع سیاسی پیشین نیز ظاهراً برداشته شد. همین موضوع نیز سبب شد تا ایران در اولین فرصت پس از برجام، مجدداً درخواست عضویت دائم خود در این سازمان را ارائه کند».

اما این بار مخالفت تاجیکستان مانع تازه‌ای را پیش روی مقام‌های جمهوری اسلامی قرار داده بود. ماجرای مخالفت تاجیکستان به سفر محی‌الدین کبیری، رئیس حزب نهضت اسلامی به ایران و شرکت در کنفرانس وحدت اسلامی بازمی‌گشت. این دعوت بی موقع از آقای کبیری سبب تخریب روابط ایران و تاجیکستان و مخالفت این کشور با عضویت دائم جمهوری اسلامی در سازمان شانگهای شد.

خبرگزاری فارس در این ارتباط می‌نویسد: «تاجیکستان اما مانع سیاسی جدیدی بود که در این مرحله پیش‌روی ایران قرار گرفت. تحت پیامدهای تحولات سپتامبر 2015 در این کشور، روابط این جمهوری با ایران رو به سردی گذارده بود. این روند به ویژه پس از اعتراض تاجیکستان به حضور محی‌الدین کبیری در کنفرانس وحدت اسلامی در تهران سطح جدیدی را نمایان کرد. در کنار این شرایط، دولت امامعلی رحمان که یک برنامه منسجم را برای حذف کامل حزب نهضت اسلامی از سال 2012 آغاز کرده بود، تروریستی اعلام کردن این حزب در چارچوب برنامه ضدتروریسم سازمان همکاری شانگهای را نیز با جدیت در دستور کار قرار داده بود. طبیعتاً روند سردی روابط در کنار این طرح، با عضویت دائم ایران در شانگهای سازگار نبود و مخالفت این کشور مجدداً فرایند عضویت ایران در این سازمان را به تعویق انداخت. البته در این بازه برخی تحلیل‌گران مخالفت‌های مسکو و پکن را عامل اصلی و مبنایی مخالفت تاجیکستان عنوان کرده‌اند»

سرانجام با فراز و فرودهای بسیار و پس از گذشت قریب به دو دهه ایران توانست موافقت اعضای سازمان شانگهای را برای عضویت دائم در این سازمان که مبتنی بر همکاری‌های امنیتی شکل گرفته است به دست آورد. برخی تحلیلگران بر این باور هستند که امضای سند همکاری ۲۵ ساله ایران و‌ چین توسط جواد ظریف، وزیر پیشین امور خارجه و همینطور نامه‌ی رهبر ایران به ولادیمیر پوتین مبنی بر تمدید قرارداد همکاری‌های بین ایران و‌ روسیه برای دو دهه یا بیشتر توانست موانع سیاسی پذیرش ایران در سازمان شانگهای را نیز از پیش روی جمهوری اسلامی بردارد.

دیاکو حسینی، تحلیگر مسائل بین‌الملل درباره‌ی عضویت دائم ایران در اجلاس شانگهای دیدگاه متفاوتی را مطرح کرده است که در پی می‌آید:

‏پذیرش عضویت دائم ایران در ‎سازمان همکاری شانگهای از آنچه فکر می کنیم اهمیت کمتری دارد. اعضای سازمان همکاری شانگهای نه مانند اعضای اتحادیه اروپا واحد پولی یا نهادهای اداره کننده مشترک دارند و نه مانند اعضای ناتو حاضرند برای امنیت یکدیگر جان‌فشانی کنند.

‏درست است که همکاری های چین و روسیه با کشورهای آسیای مرکزی در مبارزه علیه تروریسم، افراط‌گرایی و جدایی‌طلبی تقویت شده اما هیچکدام مدیون این سازمان نیست و به‌راحتی می‌توان تصور کرد که بدون سازمان همکاری شانگهای هم این ارتباطات به دلیل نیاز مبرم طی روابط دوجانبه شکل می‌گرفتند.

‏کسب عضویت دائم در این سازمان به هند و پاکستان کمک نکرده که دشمنی با هم را کنار بگذارند یا هند نگرانی کمتری از رشد قدرت و نفوذ چین در اقیانوس‌های آرام و هند و خشکی‌های اوراسیا داشته باشد. همینطور عضویت مشترک در این سازمان، روسیه را به آینده نقش آفرینی چین خوش‌بین‌تر نکرده است.

‏تاسیس «سازمان امنیت دسته جمعی» و «اتحادیه اقتصادی اوراسیا» توسط روسیه پاسخی بود به تلاش چین برای چیرگی بر آسیای مرکزی و جلوگیری از در سایه قرار دادن مسکو.

‏هرچند کشورهای آسیای مرکزی در ابتدا برای خلاص شدن از شر هژمونی روسیه در این منطقه از مشارکت چین در ترتیبات اقتصادی و امنیتی استقبال کرده‌اند اما امروز و با خروج آمریکا از افغانستان و در حالی که روسیه توانایی خود را برای موازنه اقتصادی و نظامی با چین از دست داده ‏نگران نفوذ مهار نشده چین هستند. انعکاس آن را می توان در افزایش احساسات ضدچینی در کشورهای این منطقه دید.

‏با پذیرش ایران به عنوان عضو دائم در حالی که هنوز گرایشات آشتی‌ناپذیر ضد آمریکایی خود را حفظ کرده می توان نتیجه گرفت که چین خویشتنداری سابق خود را در امتناع از بازنمایی سازمان همکاری شانگهای به مجمعی ضد آمریکایی از دست داده است.

‏دلیل این مسئله عدم خویشتنداری متقابل آمریکا در تلاش برای موازنه و مهار چین از طریق ائتلاف‌ها و گروه بندی‌های ضد چینی در سال‌های گذشته است. 

‏بعد از آغاز جنگ تجاری آمریکا علیه چین، راه‌اندازی «دیالوگ امنیتی چهارجانبه» با مشارکت آمریکا، ژاپن، هند و استرالیا در سال 2017 و اخیراً تشکیل «اتحاد امنیتی سه جانبه» آمریکا، بریتانیا و استرالیا، رقابت امنیتی چین و آمریکا با کنار زدن تعارفات مرسوم، ظاهری عریان‌تر پیدا کرده است.

‏ملحق نشدن کشورهای آسیای شرقی به این گروه‌بندی های ضد چینی یک پیروزی برای پکن است اما این موجب نمی‌شود که از تلافی انصراف دهد. چین مایل نیست که شرق آسیا را به جایی برای این قبیل صف‌آرایی‌ها تبدیل کند و کشورهای این منطقه را تحت فشار انتخاب بین چین و آمریکا قرار دهد.

‏اما کمی دورتر از آسیای دریایی و در حدود جغرافیایی سازمان همکاری شانگهای، چین با حمایت از عضویت ایران و پشتیبانی دیپلماتیک از ایران در کشاکش توافق هسته‌ای، رفتارهای ضدچینی آمریکا را جبران می‌کند بدون آنکه هزینه بالایی بابت آن پرداخت کند.

اما به جز چین و روسیه، اعضای دائم سازمان مایل به رویارویی با آمریکا نیستند. هند و پاکستان همچنان به حمایت اقتصادی و نظامی آمریکا نیاز دارند و کشورهای آسیای مرکزی که همیشه نگران استقلال خود در برابر روسیه و چین بوده‌اند از افتادن در دام بازی‌های ژئوپولیتیکی پرهیز می‌کنند.

‏این واهمه به آنها انگیزه می‌دهد که در ماه‌ها و سال‌های آتی راهی برای دخالت دادن غرب در اقتصاد و مناسبات امنیتی خود پیدا کنند و به این اطمینان برسند که عضویت در سازمان غیر از مواهب اقتصادی و بعضاً امنیتی آن در مواجهه با چالش‌های مشترک، پیامد ناخواسته ای برای آنها نخواهد داشت.

---

بخشی از واکنش‌های توییتری به عضویت دائمی ایران در سازمان شانگهای را به انتخاب خبرنگار انصاف نیوز می‌خوانید:

حسین امیرعبداللهیان: ‏با کمال خرسندی اکنون سند عضویت دائم ج. ا. ایران در سازمان همکاری شانگهای در شهر دوشنبه با حضور رییس جمهور محترم کشورمان به تاييد سران رسید. این عضویت  راهبردی تاثیر مهمی بر روند همکاری های همه جانبه ایران در راستای سیاست همسایگی و آسیا محور دارد.

سیدنظام‌الدین موسوی: ‏ایران به عنوان عضو رسمی اجلاس شانگهای پذیرفته شد. حالا در کنار روسیه، چین و هند، جمهوری اسلامی ایران ضلع چهارم “مربع قدرت شرق” را شکل می دهد. وارد نظم نوینی در قرن ۲۱ شده ایم که از منظر اقتصادی و سیاسی، مربع قدرت شرق، اثرگذارترین بازیگر این نظم جدید است.  ‏۲/ سازمان همکاری شانگهای برخلاف نمونه غربی آن یعنی سازمان ناتو، معاهده ای صرفاً نظامی وامنیتی نیست بلکه ابعاد قابل توجهی از همکاریها در حوزه های فرهنگی، بازرگانی، بانکی و انرژی را شامل می شود.
منطقه آزاد تجاری سازمان و باشگاه انرژی از جمله برنامه های مهم در این باره است.

حسام‌الدین آشنا: ‏از واکسن تا شانگهای، قصه همان قصه‌ است. ‏‌واکسن پیتزا نیست که بتوان آن را تلفنی سفارش داد. شانگهای یک شهر نیست که بتوان یک شبه به آن سفر کرد یک پیمان دسته‌جمعی است که پذیرش در آن نیاز به دو شرط عدم تحریم بین‌المللی و اجماع اعضاء دارد. تلاش ۸ ساله موفق برای رفع موانع عضویت در این پیمان نشان هر چه باشد نشان غرب گرایی نیست.

علی قلهکی: ‏ظریف از ابتدای دولت روحانی بنای برتقابل با شرق گذاشت و رسما چین،هند و روسیه را کنار زد؛ منطقه را هم به بهانه‌ی اینکه حوزه نیرو قدس است، رها کرد! حالا با روی کار آمدن دولت رییسی هم تقرییا مساله واکسن حل شد و هم وارد سازمان شانگهای شدیم! انشالله از دوره‌ی “مانمی‌توانیم” عبور کردیم!

محمد لطف‌اللهی: ‏یادآوری: در سال ۲۰۱۰ و نشست تاشکند، اعضای SCO مصوب کردند کشوری که خواهان عضویت کامل در این سازمان است، نباید مشمول تحریم‌های شورای امنیت سازمان ملل باشد.
سوال: تحریم‌های سازمان ملل علیه ایران بر اساس کدام قطعنامه و کدام توافق برداشته شد تا ایران بتواند عضو شانگهای شود؟

سیدحمید حسینی: ‏پروژه ‎عضويت در پيمان شانگهاي از سالهاي قبل شروع شده وابتدا ما عضو ناظر بوديم وپذيرش عضويت موكول به موافقت همه كشورها شده بود، از ماههاي قبل توافق شده بود كه ايران به عضويت پذيرفته شود و ربطي به دولت جديد نداره
ضمنا شانگهاي يك ‎پيمان امنيتي ومرزي ميباشد واقتصادي نمي باشد.

عبدالله گنجی: ‏عضویت دایم ایران در ‎پیمان شانگهای نقطه عطف در ایجاد تعادل و توازن در روابط آسیا با غرب است.از ظرفیت های بوجود آمده در حوزه اقتصاد و امنیت باید حداکثر استفاده را نمود
‎#پیروزی‌سیاسی

سیاوش فلاح‌پور: ‏با پیوستن ایران به سازمان همکاری‌های ‎شانگهای این سازمان ۲۱ درصد از ذخایر نفت و ۴۶ درصد از ذخایر گاز جهان را در اختیار دارد. ‏شناختی از پیشینه ومناسبات سازمان همکاری‌های شانگهای ندارم و نمی‌دانم آثار مثبت عضویت در آن با وجود تحریم‌های آمریکا چه اندازه است
اما رخداد امروز به ۲ دلیل امیدوار کننده است
۱- پیوستن ایران به ائتلافی قدرتمند در سطح جهان
۲- به نظر می‌رسد به توافق برای لغو تحریم‌ها نزدیک شده‌ایم

عرفان همتی‌آذر: ‏از اونجایی که ‎رييسي زبان دنیا رو بلد نبود تنها دو ماه بعد از ریاست جمهوری‌ش، ایران عضو سازمان شانگهای شد!
سازمانی که حجم تبادلات تجاری کشورهای عضوش بیش از ۲۰ تریلیون دلار تخمین زده میشه‌.

سارا معصومی: ‏‎چند حالت بیشتر ندارد:
۱.نمی‌دانید شانگهای چیست و ساز و کار پیوستن به آن چگونه است.
۲.نمی‌دانید ۲ ماه دقیقا چند روز است.
۳.هیچ مطالعه‌ای درباره سابقه تلاش‌های ایران در قریب به ۱۵ سال اخیر و نوع مخالفت‌ها ندارید.
۴.خواستید یک چیزی فقط بگید.

هادی موسوی: ‏مهمترین علل نهایی نشدن عضویت ایران در ‎پیمان شانگهای یکی قعطنامه‌های شورای امنیت سازمان ملل متحد علیه ایران و دیگری دعوت از محی الدین کبیری، رییس نهضت اسلامی تاجیکستان که تروریستی محسوب میشه، به کنفرانس وحدت اسلامی تهران بود که باعث میشد تاجیکستان با عضویت ایران مخالفت کند.

مصطفی فقیهی: ‏یعنی ۱۳ مرداد، لابی با ‎#شانگهای برای عضویت آغاز شده و ۲۶ شهریور (۴۳ روز بعد) نه تنها عضویت ایران پذیرفته شده که رییس‌جمهور را هم به اجلاس خود دعوت کرده‌اند 🙂
به لحاظ قدرت لابی، چیزی شبیه لابی معاون سینماییِ دولت دهم است که اسکار گرفتن اصغر فرهادی را حاصل لابی خود می‌دانست.

هادی محمدی: ‏با اعلام امروز سازمان ‎#شانگهای مبنی برعضویت دائم ایران، همه چیز تمام نشده است. از امروز ایران باید حدود 27 کنوانسیون زیرمجموعه این سازمان را در مجلس تصویب و به تایید شورای نگهبان برساند تا این عضویت رسمی شود که البته کار سخت و زمان بری است.

دانشطلب: ‏ایران سال ۲۰۰۸ در دوره احمدی‌نژاد درخواست عضویت کامل در شانگهای را داد و امروز در دولت رئیسی پذیرفته شد، می‌گفتند دلیل پذیرفته نشدن برنامه هسته‌ای و تحریم‌ها است اما با آمدن روحانی و بسته شدن برجام هیچ تغییری اتفاق نیافتاد، همزمان با غنی‌سازی و در تحریم شدید عضویت کامل پذیرفته شد.

حسین دلیریان: ‏عضویت رسمی ایران در ‎سازمان همکاری شانگهای می‌تواند بستر خوبی برای باز شدن گره تقویت نیروی هوایی باشد
قطعا خرید جنگنده در کنار تولید محصولات داخلی، نیاز جدی و مهمی است که امیدوارم بالاخره در دولت رئیسی رفع شده و چرخه قدرت دفاعی کشور، تکمیل شود.

علی حکمت: ‏محی الدین کبیری رو من دعوت کردم تهران
دوشنبه جلوی عضویت ایران در پیمان ‎شانگهای را گرفت! من عذر می خواهم

مهرنوش شفیعی: ‏به نظرم عضویت ایران در پیمان شانگهای یک اتفاق یکی دو ماهه که هیچ حاصل یک تلاش یکی دو ساله هم نیست. مخاطب را احمق فرض نکنید. ‏گرچه، ذاتا «افراد» هیچ اهمیتی ندارند و این زندگی مردم ایران است که باید آسان تر شود. همین.

مرحوم مغفور راسپوتین: ‏پذیرش کامل ایران در شانگهای با توجه به گستره همکاریهای امنیتی سازمان اتفاق مبارکی است، این اتفاق حاصل تلاشهای بسیاری بود، بخصوص تلاش ظریف در راستای دلجویی از تاجیکستان سر ماجرای سفر محی‌الدین کبیری (نهضت اسلامی) به ایران که نتیجه آن شده بود مخالفت دوشنبه با عضویت ایران.

مریم سالاری: ‏‎عضویت دائم ایران در ‎شانگهای اتفاق مهمی است که امروز بعد از سالها تلاش دیپلماتیک اتفاق افتاد، رویداد بزرگی که می تواند دسترسی ایران به بازارهای گسترده کشورهای عضو این سازمان را که قریب به 65 درصد جمعیت جهان و منابع آن را در خود جای داده، هموار کند.

شَبَرْ: ‏یه عده ساده هم هستن باور نمیکنن عضویت تو شانگهای کار رییسیه
غیر قابل باوره؟!
کسی که با دو تا تلفن این همه واکسن وارد کرده، نمیتونه بدون حتی یک دقیقه جلسه با اعضای این پیمان، ایران رو عضو دائمیش کنه؟
کسی که روز اول دولتش اعلام کرده فساد نباشد و فساد یهو رفته، این براش کاری داره؟

احسان سلطانی: ‏اینکه در اجلاس شانگهای وزاری امور خارجه روسیه و چین بر اساس پروتکل‌های رایج در ردیف بعدی روسای جمهور و نخست‌وزیران ایستاده‌اند، شأن کشورشون رو آوردن پایین؟
ابرقدرتی و اقتدارشون زیر سوال رفت؟
بله برادر انقلابی!
اقتدار و قدرت یک کشور از راه بی‌قانونی و لات‌بازی به دست نمیاد!

مهدی دوستی: ‏عضویت دائم ایران در سازمان شانگهای رویداد مبارکی است. پیشرفت ایران در گرو چگونگی تعامل این دو رکن است؛ اقتصاد و سیاست.

همسایه: ‏عاشق اونایی شدم که بابت عضویت در پیمان شانگهای از رئیسی تشکر میکنن😁😁
خیلی خوبه که فکر میکنن عضویت اونجا مثل عضویت کتابخونه است😁
دو قطعه عکس و کارت شناسایی میخواد فقط

سیدعباس احمدی: ‏پذیرش عضویت دائم ایران …
در پیمان شانگ‌های مانند واردات گسترده ‎واکسن کرونا که در دولت سیزدهم اجرایی شد قطعاً نتیجه اقدامات و ‎دیپلماسی فعال چند ساله‌ گذشته‌ی «دولت تدبیر و امید» است.

انتهای پیام