آخرین وضعیت مذاکرات برجام از نگاه تحلیلگران
محمد توکلی، انصاف نیوز: «راهحل پیشنهادی برای عبور از وضعیت فعلی مذاکرات احیای برجام که با نوعی بن‌بست همراه شده چیست؟» این پرسشی بود که از ده تحلیلگر پرسیده شد؛ پاسخ آنان به این سوال و تحلیل‌شان از آخرین وضعیت مذاکرات وین را می‌توانید در ادامه بخوانید:
توافق جداگانه با آمریکا با استفاده از تجربه‌ی تیم قبلی
رضا نصری، حقوقدان و تحلیلگر مسائل بین‌الملل گفت: برای یافتن راهحل لازم است ابتدا بدانیم مشکل دقیقاً کجاست؟ مشکل اینجاست که مطالبات اخیر روسیه ایران را سر یک دو راهی بسیار خطرناک قرار داده است. به این معنی که اگر آمریکا و اعضای کمیسیون مشترک برجام به معافیتی که روسیه برای برقراری روابط تجاری و اقتصادی با ایران خواسته است تن ندهند، مذاکرات وین شکست خواهد خورد و برجام احیا نخواهد شد و تحریم‌ها علیه ایران همچنان باقی خواهد ماند. از سوی دیگر، اگر آمریکا و اعضای کمیسیون مشترک (از جمله اتحادیه اورپا) به مطالبات روسیه تن دهند و روسیه را مشمول معافیت از تحریم کنند، آنگاه ایران عملاً به مباشر روسیه تبدیل خواهد شد و به همین دلیل نیز – مادام که تحریم‌ها علیه روسیه بخاطر قضیه اوکراین برقرار است – هیچ کشور و شرکتی حاضر به کار با ایران نخواهد شد. یعنی، مادام که روسیه تحریم است، هیچ بازیگر اقتصادی در جهان حاضر نخواهد شد هزینهٔ سیاسی و ریسکِ حقوقیِ کار با ایران را متقبل شود. به بیان دیگر، این یعنی – بواسطه نقشی که روسیه به ایران تحمیل کرده – حتی در صورت انعقاد توافق در وین، عملا ایران از تحریم‌های یکجانبه آمریکا خلاص گشته و درگیر تحریم‌های روسیه شده است! یعنی از چاله به چاه افتاده است!
آقای نصری در تشریح راهحل خود برای عبور از این وضعیت گفت: برای برون‌رفت از این دو سناریوی خطرناک، ایران می‌تواند به صورت مستقیم با آمریکا مذاکره کند تا راه سومی برای «اجرای برجام» پیدا کند؛ اما با این ملاحظه مهم که توافقی که در چارچوبی غیر از چارچوب وین میان ایران و آمریکا منعقد شود باید چنان دقیق و ظریف تدوین شود که راه را برای اجرای قانون INARA کنگره باز نگذارد! در واقع، اگر ایران و آمریکا به یک توافق جداگانه و مستقل روی بیاورند، مطابق قانون INARA آن قرارداد احتمالا یک ««قرارداد جدید» تلقی خواهد شد و باید به رأی کنگره گذاشته شود. پس چنین توافقی باید با دقت فراوان نگاشته شود و به افکار عمومی نیز با ظرافت و حساسیت خاصی معرفی شود تا دست کنگره از آن کوتاه شود! اجرای چنین پروژه‌ای نیز مستلزم این است که ایران از تمام ظرفیت‌ها و تجریبات خود – از جمله تخصص و تجربه تیم قبلی مذاکرات – به بهترین شکل استفاده کند.
مانند آمریکایی‌ها عمل کنیم
صادق کوشکی، استاد دانشگاه تهران و تحلیلگر سیاسی گفت: تاریخچه‌ی دیپلماسی و مذاکره در دنیای معاصر نشان داده است که دولت‌هایی برنده هستند که اولا وزن اقتدارشان وزن قابل توجهی بوده و در موضع قدرت و اقتدار قرار داشتند و دوم اینکه آماده‌ی حرکت‌های شجاعانه در مذاکره باشند و این که ابتکار عمل را در مذاکره به عهده بگیرند.
آقای کوشکی در ادامه گفت: در شرایط فعلی آمریکایی‌ها مانع اصلی برجام بودند و با خروج از برجام و در شرایط فعلی هم مانع اصلی و بزرگترین مزاحمی است که امکان رسیدن به توافق را سلب می‌کند. علتش هم این است که آنها هر لحظه به دنبال کسب امتیازات هستند و عادت به دادن امتیاز به طرف مذاکره ندارند. در شرایط فعلی بهترین روش همان روشی است که خود آمریکایی‌ها دارند؛ بهترین پاسخ به اقدامات آمریکایی‌ها عملکردی شبیه خودشان است چون هر چقدر ما به مذاکره وفاداری نشان می‌دهیم و جدی‌تر پای کار می‌آییم آمریکایی‌ها گستاخپتر می‌شوند و امتیازات بیشتری می‌گیرند. به‌همین خاطر در چنین مواردی که طرف مقابل ارزشی برای مذاکره قائل نیست و بهانه‌جویی می‌کند و به دنبال زدن زیر میز هست نشستن پای میز مذاکره و اصرار بر تداوم مذاکره معنای پذیرش اقتدار طرف مقابل است.
کوشکی در نهایت گفت: به همین خاطر ناچاراً در چنین مواقعی باید مثل طرف دیگر عمل کرد تا طرف دیگر متوجه شود که اگر قرار است مذاکره شود، مذاکره باید متوازن باشد و اینکه زدن زیر میز به نفع هیچ کس نیست. در شرایط فعلی اگر من مسئولیتی در تیم مذاکره کننده داشتم دقیقا مانند آمریکایی‌ها عمل می‌کردم.
سناریوی روسیه در راستای سناریوی اسرائیل است
فواد صادقی، تحلیلگر سیاسی گفت: برجام با درخواست جدید روسیه دچار بحران شد و توافقی که آماده‌ی اجرا شدن بود به تنش کشیده شد. این هم دقیقا در راستای اهداف رسمی و علنی اسرائیل بود و باید ببینیم آقای پوتین چه امتیازی از اسرائیل گرفته که این حرکت را به زیان جمهوری اسلامی و به سود اسرائیل در حوزه‌ی بین‌المللی انجام داد. به نظرم ما نباید از این مسائل با ساده‌بینی بگذریم.
آقای صادقی با بیان اینکه «نمی‌توانیم با طناب روسیه در چاه منازعات بین‌المللی برویم»، گفت: به نظر من ما باید همان سیاست «نه شرقی، نه غربی» را در سیاست خارجی اعمال کنیم و نه بر اساس درخواست روس‌ها و نه درخواست آمریکایی‌ها و نه درخواست هیچ کشور دیگری حرکت کنیم بلکه باید منافع ملی خودمان را در نظر بگیریم.
وی ادامه داد: اگر به این نتیجه رسیده‌ایم که این توافق مورد تایید است، که آقای باقری پذیرفتند که برجام نه یک کلمه کم و نه یک کلمه زیاد به همان برگردیم، معنی ندارد که ما سناریوی روسیه که آن هم در راستای سناریوی اسرائیل است اجرا کنیم و منافع ملی خودمان را به خطر بیاندازیم. ما و طرف مقابل‌مان در برجام راهی نداریم جز اینکه مذاکرات را ادامه دهیم. بالاخره برجام توافقی است که تجربه‌ی موفقی برای نظام بین‌الملل و توافقی برد – برد بود.
صادقی گفت: بازگشت منتقدان آن زمان به برجام نشان می‌دهد که این برجام برخلاف آن تخریب‌هایی که انجام می شد یک توافق خوب بوده که اینها دارند الان بر می گردند و خودشان می‌گویند ما یک کلمه بیشتر از برجام نمی خواهیم. بنابراین دلیلی ندارد که ما بخواهیم این را به خاطر یک حرکات تاکتیکی از بین رفته بدانیم. اگر مسئولان ما با هوشمندی عمل کند ان‌شاءالله ما می‌توانیم هم منافع کشور را حفظ کنیم و هم خودمان را در این فضایی که قیمت نفت بالا رفته است به عنوان یکی از تامین‌کنندگان انرژی به بازار برگردانیم.
برجام بدون روسیه هم می‌تواند شکل بگیرد
حسن بهشتی‌پور، مدیر اسبق شبکه‌ی العالم و تحلیلگر مسائل بین‌الملل گفت: اولا این برای اولین بار نیست که چنین توقفی در مذاکرات به وجود آمده است. به نظرم می‌رسد که به زودی تیم‌های مذاکره‌کننده برمی‌گردند و مذاکرات را از سر می‌گیرند. من بارها گفتم برجام یک توافقی است که به نفع همه‌ی طرف‌های مذاکره‌کننده است، یعنی این فقط ایران نیست که برجام به نفعش است بلکه به نفع آمریکا، روسیه، چین، انگلی، فرانسه و آلمان هم هست. اتحادیه اروپا هم که تحصیلدار این مذاکرات است منافعش در این است که برجام به سرانجام برسد.
آقای بهشتی‌پور در ادامه گفت: یک اختلافاتی در هر مقطعی بروز می‌کند و یک توقفی ایجاد می‌شود و مجددا مذاکرات را از سر می‌گیریند. به نظرم این پایان کار نیست و به احتمال بسیار زیاد برخواهند گشت و مذاکرات را مجددا از سر می‌گیرند. این توقف جهت مشورت برای راه‌های رفع مشکلات موجود بوده تا این که بخواهد مذاکرات کلا متوقف شده باشد.
وی در پاسخ به این سوال که «درخواست روسیه باعث توقف مذاکرات شده یا زیاده‌خواهی آمریکا؟» گفت: می‌تواند هر دو باشد، یعنی نه می‌شود صددرصد بگویید که مربوط به زیاده‌خواهی‌های آمریکاست و نه می شود صددرصد گفت مربوط به شرط جدیدی که روسیه اعلام کرده است. به نظرم می تواند هر دویش باشد. باید ببینیم که اصولا واکنش ایران در این قضیه چه طور خواهد بود. من برداشتم این است که دو طرف تاثیرگذار و تعیین‌کننده در این مذاکرات ایران و آمریکا هستند. اگر این دو به توافق برسند انگلیس و آلمان و فرانسه و چین و روسیه می‌توانند فقط اشکال ایجاد کنند وگرنه نمی‌توانند مانع اجرای برجام شوند.
این تحلیلگر در ادامه گفت: واقعا تضمین کننده‌ی اجرای برجام ایران و آمریکا هستند و این دو طرف هستند که طرف اصلی هستند. اگر آمریکا موافق نباشد برجام شگل نمی‌گیرد و اگر ایران هم موافق نباشد توافق شکل نمی‌گیرد ولی اگر روسیه مخالف باشد برجام بدون روسیه هم می‌تواند شکل بگیرد. مگر در دوره قبل روسیه اجلاس را به عنوان اعتراض ترک نکرد و نرفت تاشکند و در عکس یادگاری هم شرکت نکرد ولی بالاخره برجام انجام شد. به نظرم انگلیس هم همینطور است، اگر انگلیس امروز مخالف برجام باشد خیلی صدمه ای به روند اجرای برجام نمی‌تواند وارد کند. در اجرای برجام ایران و آمریکا تاثیرگذار هستند و بقیه دارند کمک می کنند به این که توافق حاصل بشود یا نشود.
بهشتی‌پور در پایان گفت: به نظرم می‌رسد که چون منافع ایران و آمریکا در ادامه‌ی برجام است و هر دو کشور منافع‌شان اقتضا می‌کند که این توافق اجرا شود بنابراین الان این وقفه‌ها ناشی از این است که دارند سعی می کنند حداکثر امتیاز را به دست بیاورند و حداقل امتیاز را بدهند و یک نوع جانه زنی سیاسی را شاهدش هستیم. ولی در نهایت چون منافع دو کشور در اجرای برجام است من فکر می‌کنم بالاخره برجام به توافق نهایی خواهد رسید و هر دو کشور واقعا خواهان اجرایش هستند. اینطور نیست که دارند بازی می‌کنند و این طور حرف‌ها که در روزنامه‌ها و رسانه‌ها مطرح می‌شود. من فکر می‌کنم هر دو کشور واقعا می‌خواهند برجام اجرا شود منتهی دارند تلاش می‌کنند حداکثر امتیازات را به دست آورند و حداقل امتیاز را بدهند.
مذاکره‌ی مستقیم بهترین راه است اگر…
دیاکو حسینی، پژوهشگر ارشد مسائل استراتژیک گفت: ما روایت‌های مختلفی داریم که چرا مذاکرات به این مرحله رسید. در یک طرف بحث از این است که درخواست تازه‌ی روسیه برای گرفتن تضمین از آمریکا که خارج از چارچوب‌های برجام و موضوعات مورد مذاکره درباره‌ی برجام است باعث وضع موجود شده و تفسیر دیگر این است که طرف آمریکایی به درخواست‌ها و مطالبات ایران در چند موضوع کلیدی پاسخ نداده است و این مشکل ایجاد کرده است. من فکر می کنم با توجه به وجود این دو روایت و پیامدهایی که می‌توانند در «بازی مقصر یابی» داشته باشد لازم است که ما این دو موضوع را تفکیک کنیم و موضوع حل اختلافات ایران و آمریکا را در اولویت قرار دهیم.
آقای حسینی در ادامه گفت: این اتفاق می‌تواند از طریق یک مذاکره‌ی دو جانبه و مستقیم بین ایران و امریکا رخ بدهد. و اگر احیاناً مشکلات ایران و آمریکا در چنین مذاکره‌ای حل شود در آن صورت معلوم خواهد شد که آیا روسیه آماده است که به توافق نهایی بپیوندد و یا همچنان به درخواست خودش ادامه خواهد داد. در آن حالت توپ در زمین روسیه قرار خواهد گرفت. و اگر احیاناً فرمت مذاکرات وین برای احیای برجام شکست بخورد مسئولیت مستقیم آن برعهده‌ی روسیه خواهد بود که می تواند هزینه‌های سیاسی و دیپلماتیک را به روسیه تحمیل کند.
این تحلیلگر می‌گوید: در شرایط موجود که به خوبی مشخص نیست عدم توافق ایران و آمریکا درباره‌ی مطالبات ایران باعث بن‌بست فعلی است یا درخواست روسیه و این می‌تواند در آینده توپ را به زمین ایران بیاندازد و در دستگاه تبلیغاتی که در جهان فعال است به نوعی ایران مقصر شناخته شود. این به هیچ وجه برای ما خوب نیست و من فکر می‌کنم ما این مسئله را با گفت و گوی مستقیم آمریکا می‌توانیم پشت سر بگذاریم و اگر احیانا رسیدن به توافق نهایی دشوار باشد فکر می‌کنم لازم است به یک توافق موقت فکر کنیم که در آن آمریکا برخی از تعهدات تحریمی را می‌پذیرد و در طرف مقابل ایران هم برخی از تعهدات خودش را انجام می‌دهد.
حسینی می‌گوید: تا زمانی که اختلاف موجود بین روسیه و آمریکا و ایران در آینده به شکل مطلوبی حل و فصل نشود من فکر می‌کنم ادامه وضع موجود می‌تواند برجام را نابود کند و وضعیت را برای همه پیچیده‌تر خواهد کرد و خطراتی را افزایش خواهد داد که به نفع هیچ کس نیست. بنابراین به نظر من حفظ برجام الویت است ولو از طریق یک توافق موقت و یا گفت‌وگوی مستقیم بین ایران و آمریکا و چنین توافقی راه را می‌تواند باز کند.
این تحلیلگر در پایان گفت: فعلاً باید تصمیماتی در داخل کشور گرفته شود طبعاً کسانی که در دل مذاکرات هستند اطلاعات دقیق‌تر دارند و می‌دانند که مشکل دقیقا در کجاست ولی اگر بنا باشد این وضعیتی که ما داریم می‌بینیم به واقعیت نزدیک باشد و همینطور اگر این بن‌بست ادامه پیدا کند احتمالاً بهترین راه برای رسیدن به نتیجه موضوعی که عرض کردم باشد و این در شرایطی است که حفظ برجام در اولویت تصمیم‌گیرندگان ما هم باشد.
موضع روسیه و چین به نفع ما است
محمدحسن قدیری ابیانه، سفیر اسبق ایران در مکزیک و استرالیا گفت: من از ابتدا پیش بینی‌ام این بود که مذاکرات به نتیجه نخواهد رسید؛ چون آمریکا قصد برداشتن تحریم‌ها را ندارد. تمام هدف آمریکا و اروپا این است که تقصیر را از روی دوش خودشان بر دارند در حالی که این آمریکا بود که با خروج از برجام آن را عملاً کنار گذاشت؛ از نظر افکار عمومی این به ضرر آمریکا است. اینها مایل نیستند تحریم‌ها را بردارند و تا به حال هم بازی می‌کردند. همه حرفشان این است که بار مسئولیت را از روی دوش غرب بردارند و تحریم‌ها نیز ادامه پیدا کند و ایران مقصر جلوه داده شود. راه حل ما این است که تمام تلاش‌مان را برای خنثی کردن تحریم‌ها بکنیم؛ اگر تحریم‌ها خنثی شود دیگر آن اثری که آنها می‌خواهند بگذارند به نتیجه نمی‌رسد.
وی درباره‌ی پیشنهاد برخی مبنی بر مذاکره‌ی مستقیم با آمریکا گفت: مسئله خیلی روشن است و احتیاجی به مذاکره‌ی مستقیم با آمریکا نیست. اگر آمریکا بخواهد کوتاه بیاید، کوتاه می‌آید؛ مذاکره مستقیم هیچ نفعی برای ایران ندارد. آنها می‌خواهند با تحریم به مردم فشار وارد شود اما با مذاکره فشار برداشته نمی‌شود و بدتر هم می‌شود. دولت دارد با ۴+۱ مذاکره می‌کند اما مذاکره با آمریکا فایده ندارد، مذاکره با اروپا هم فایده‌ای ندارد زیرا مستقل نیستند ولی فایده‌ی مذاکرات این است که مردم بدانند مذاکره فایده‌ای ندارد و آنها دست از دشمنی برنمی‌دارند. ما باید قوی شویم و این طور نیست که بگوییم چون فشار هست اگر الان برویم مذاکره کنیم تحریم‌ها برداشته می‌شود. تحریم‌ها برداشته نمی‌شود.
این فعال سیاسی اصولگرا در بخش دیگری از گفته‌های خود درباره‌ی موضع روسیه و چین در مذاکرات می‌گوید: موضع روسیه و چین هم به نفع ما است؛ فرض کنیم مذاکره کردیم و ما به نتیجه رسیدیم و قرار شد تحریم‌ها برداشته شود. ما خیلی از نیازهای‌مان را می‌توانیم از چین و روسیه تامین کنیم، مثلاً فرض کنید بخواهیم هواپیماهای نظامی پیشرفته بگیریم؛ چه فرقی می‌کند ایران تحریم باشد و نتواند این معاملات را انجام دهد یا روسیه و چین تحریم باشند و ایران نتواند این معاملات را انجام دهد. تا به حال می‌گفتند اگر کشوری با ایران معامله کند آن کشور و شرکت هم تحریم می‌شود، حالا می‌گویند اگر کشوری با روسیه رابطه داشته باشد آن کشور هم تحریم می‌شود یعنی در هر صورت رابطه ایران و روسیه تحت تحریم خواهد بود. درباره چین هم همینطور ما الان با چین تفاهم ۴۵۰ میلیارد دلاری داریم چه به چین بگویند شما حق نداری با ایران تفاهم ۴۵۰ میلیارد دلاری ببندید و چه اگر چین تحریم شود ایران حق نداشته باشد با ابن کشور چنین تفاهمی را داشته باشد و چنین تفاهمی اجرایی بشود. بنابراین اینکه چین و روسیه می گویند که باید آمریکایی‌ها تعهد بدهند که روابط چین و روسیه با ایران به هیچ بهانه‌ای خدشه‌دار نخواهد شد به نفع ایران است. اگر به ما بگویند ما تحریم را بر می‌داریم اما شما حق ندارید با چین و روسیه رابطه داشته باشید (قبلا به خاطر تحریم ایران و حالا به خاطر تحریم روسیه و چین هر دو یکی است.
قدیری ابیانه ادامه داد: ایران مایل به رابطه با غرب بود اما آنها در را بستند. نمی‌شود که چون غرب درهای تجارت را به روی ایران بسته است ما بگوییم که ما در رابطه با بقیه‌ی کشورها هم خودمان در را می‌بندیم. ما حتماً باید با روسیه و چین و بقیه کشورها تا آنجایی که امکان دارد رابطه داشته باشیم؛ اگر یک روزی اروپا در سیاست‌هایش تجدید نظر کرد (که اصلاً چنین کاری نخواهد کرد، چون اگر هم بخواهد نمی‌تواند و البته نمی‌خواهد) اگر این رایطه را همین فردا بخواهد احیا کند ما رابطه با اروپا و سایر کشورها هم خواهیم داشت. آنها هستند که مانع می‌شوند.
وی در ادامه گفت: واقعیت این است که اقتصاد جهان دارد از سمت غرب به شرق منتقل می‌شود و همین نگرانی باعث شده که آمریکایی‌ها دنبال تحریم چین هم باشد چون می‌گویند چین آمده است بازار آمریکا را هم در دست گرفته؛ چین که به زور نرفته است این کار را کند، کالاهای پیشرفته تولید می‌کند و با نرخ ارزان‌تر و طبیعتا می‌تواند بازار اروپا و آمریکا را هم بگیرد کما اینکه گرفته است پس یک عامل این است که اقتصاد دارد از غرب به شرق می‌رود. جهان دارد چند قطبی می‌شود این موضوعی است که استراتژیست‌های دوست و دشمن به آن اذعان دارند که آمریکا و اروپا رو به افول اند. آمریکا دیگر آن ابرقدرت سابق نیست.
سفیر اسبق ایران در مکزیک با بیان اینکه «علائم خیلی زیادی وجود دارد که نشان می‌دهد آمریکا دیگر آن ابهت و قدرت سابق را ندارد»، گفت: اینکه ما عین الاسد را زدیم و جرأت نکردند عکس‌العمل نشان دهند با این که تهدید کرده بودند که این کار را خواهند کرد، این فرارش از افغانستان، این ترس واقعی و منطقی‌اش از ورود به جنگ با روسیه و تنها ماندن اوکراین در مقابل روسیه، اینکه بایدن قبلا گفته بود که حاضر نیست طرف مذاکره‌اش در عربستان بن سلمان باشد و مسائل را باید با خود پادشاه حل کند و حالا التماس می‌کند که با بن سلمان و امارات تلفنی صحبت کند و آنها جواب نمی‌دهند و… اینها یعنی کرک و پشم امریکا ریخته است. اینکه آمریکایی که ونزوئلا را تحریم کرده بود حالا التماس می‌کند که شما به ما نفت بفروشید یعنی چه؟ اینکه برای اولین بار در آمریکا یک ژنرال بازنشسته آمریکایی پیش‌بینی می‌کند که در انتخابات بعدی ریاست جمهوری ۲۰۲۴ ممکن است ارتش کودتا کند یعنی چه؟ (تا به حال هیچ وقت بحث کودتا نبوده). این بحث تجزیه امریکا در رسانه‌های مطرح آمریکا عنوان شده به این معناست که اوضاع آمریکا خیلی وخیم است لذا آمریکا مدت‌هاست که دارد این مسیر افول را طی می‌کند و آن قدرت سابق را ندارد.
این تحلیلگر در نهایت می‌گوید: ایران هم یک قدرت فرا منطقه‌ای شده است؛ شما سوریه را در نظر بگیرید، آمریکا، اروپا و همسایه‌های سوریه مثل ترکیه، اسرائیل، اردن و همه‌ی ارتجاع عرب، همه‌ی هم‌پیمانان آمریکا دنبال ساقط شدن دولت بشار اسد بودند اما ایران که همسایه‌ی سوریه نبود با این امر مخالف بود و بشار اسد حفظ شد. این یعنی یک شکست بزرگ برای آمریکا و هم‌پیمانانش و یک پیروزی بزرگ برای ایران و این یعنی ایران یک قدرت فرا منطقه‌ای است. من معتقدم حتی اگر به یک توافقی برسیم و آنها امضا کنند باز هم به آن عمل نخواهد کرد، چون آنها دشمن هستند.
گلیم برجام را از آتش اوکراین خارج کنیم
حشمت‌الله فلاحت‌پیشه، رئیس کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس دهم گفت: من اعتقادم بر این است که قفل مذاکرات نه به دست روسیه است، نه به دست آمریکا. به هرحال برجام در حال حاضر سه طرف اصلی دارد؛ برجامی که می‌بایست دو طرف اصلی می‌داشت، ایران و آمریکا، الان عملاً سه طرف اصلی پیدا کرده است که آمریکا و اروپا در یک طرف هستند روسیه و چین در یک طرف و ایران هم یک طرف دیگر.
آقای فلاحت‌پیشه افزود: اساس این چالش اخیری که ایجاد شده روسیه است. عملاً متن توافق حاضر و مشخص شده بود که بر اساس آن ایران از لحاظ فنی در برنامه هسته‌ای خود چه سازوکاری را بپذیرد و آمریکا هم سازوکار رفع تحریم را انجام دهد. یعنی متن مشخص شده است ولی در روند اجرا روس‌ها یک موضوع تازه‌ای را مطرح کردند که خارج از برجام است.
این تحلیلگر مسائل سیاست خارجی در توضیح موضوع تازه‌ی مطرح‌شده از سوی روسیه می‌گوید: روس‌ها بعد از حمله به اوکراین دارند پنج هزار تحریم را تحمل می‌کنند و برای اینکه ایران را به یک کانال فرار از تحریم تبدیل کنند اعلام کردند کل مناسبات با ایران اعم از تجاری، اقتصادی، نظامی، فناوری و هسته‌ای باید تحریم‌ناپذیر شود در صورتی که این موضوع قابل انجام نیست.
فلاحت‌پیشه در مورد نقش روسیه در مذاکرات هسته‌ای گفت: در مذاکرات برجام روس‌ها نقش واسطه را بازی می‌کنند، یعنی ایران مازاد سوخت تولید شده‌اش را به روسیه تحویل می‌دهد و زمانی که تحریم‌ها برداشته شد به ازای آن کیک زرد دریافت می‌کند اما روس‌ها با طرح این بحث عملا دیپلماسی و برجام را به گروگان جنگ اوکراین درآورده‌اند.
وی در ادامه گفت: در چنین شرایطی که می‌شود گفت موضعی تهاجمی از طرف روسیه اتخاذ شده است، آمریکا و اروپا نیز یک موضع تدافعی گرفته‌اند که این موضع تپافعی مبنی بر این است که «ما ورود عوامل خارجی به برجام را نمی‌پذیریم» و عملاً ایران و روسیه را در یک موضع قرار دادند. در صورتی که واقعیت این است، هیچ وقت روسیه در طرف ایران نبوده است. در روند مسائل هسته‌ای در ده تا پانزده سال گذشته روس‌ها بارها علیه ایران رای داده‌اند؛ چه در شورای حکام و چه در شورای امنیت سازمان ملل متحد و تابع مقتضیات زمان عمل کردند.
نماینده‌ی مردم در مجلس دهم در توضیح بیشتر علل توقف ایجاد شده در مذاکرات احیای برجام گفت: اتفاقی که الان افتاده این است که به خاطر موضوعات خارج از برجام که عمدتاً مربوط به روسیه است مذاکرات برجام به حالت تعلیق درآمده است. طرف ایرانی سعی کردند دوباره آمریکا را مقصر جلوه بدهند برای اینکه به نوعی وجهه‌ی روسیه تطهیر بشود ولی واقعیت این است که این نقش منفی روس‌ها بود که در دو مرحله هم انجام شد؛ مرحله‌ی اول اینکه نگذاشتند برجام قبل از حمله به اوکراین امضا شود و مرحله‌ی دوم این است که سعی می‌کنند برجام به عاملی برای فرار روس‌ها از تحریم تبدیل شود.
حشمت‌الله فلاحت‌پیشه در پاسخ به این سوال که «در شرایط فعلی چه باید کرد و چه راه‌حلی برای گذر از این وضعیت وجود دارد؟» گفت: من اعتقادم بر این است در چنین شرایطی ممکن است روس‌ها طوری کار را پیش ببرند که دوباره کار ایران به شورای امنیت بکشد. نباید خیلی غیر قابل پیش‌بینی دانست که روزی روس‌ها از مکانیسم ماشه هم استفاده کنند. سازوکاری که بیش از هر چیزی به ضرر ایران می‌شود. چون روس‌ها برای منافع خودشان هر بلایی را سر هر کشوری می آورند، حتی کشورهایی مثل ایران که فکر می‌کنند با روسیه دوست هستند. بنابراین ایران نباید کاری کند که گذر برجام دوباره به شورای امنیت بیفتد.
فلاحت‌پیشه ادامه داد: من معتقدم در شرایطی که آمریکا و کشورهای اروپایی عملاً حاضر هستند متن توافقی با ایران را امضا کنند ولی حاضر نیستند نقشی بیش از این برای روسیه قائل شوند تلاش ایران برای حفظ بازیگری روسیه به ضرر منافع ملی جمهوری اسلامی تمام خواهد شد، بنابراین بهترین کار این است که گلیم برجام را از آتش اوکراین خارج کنیم. ایران یک بار منافع بسیار زیادی را از دست داده است، اگر قبل از جنگ اوکراین برجام امضا شده بود الان بسیاری از عقب‌ماندگی‌های گذشته به ویژه در بازار انرژی را جبران کرده بود ایران دیگر نباید اجازه دهد که بیشتر از این برجام به گروگان گرفته شود و اگر شرایط به گونه‌ای شکل می‌گیرد که روس‌ها در یک میز دیپلماتیک با آمریکا و اروپا قابل جمع نباشند دلیلی ندارد که این وصله‌ی نچسب در برجام باز هم باشد. به ویژه که یک بار هم باعث شکست برجام شده است این راهی است که ایران باید عملاً در آن سمت حرکت کند.
رئیس اسبق کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس در پایان گفت: مسئولین جمهوری اسلامی نباید دغدغه داشته باشند که کاری ممکن است به روابط آنها با روسیه آسیب بزند؛ اگر روس‌ها در این حد ایران را بازیچه می‌بینند که منافع ملت ایران فدای جنگ افروزی آنها و جاه طلبی پوتین شود همان بهتر که هرچه زودتر ایران منافع خودش را از منافع یک جاه‌طلب جنگاور دور کند.
شاید با دیپلماسی محرمانه گشایشی ایجاد شود
علی بیگدلی، تحلیلگر مسائل بین‌الملل گفت: با این انتظاری که روسیه داشته است و باعث توقف مذاکرات بوده و همه‌ی هیئت‌های مذاکره‌کننده به پایتخت‌هایشان بازگشتند و وزارت خارجه آمریکا هم اعلام کرده است که حل این مشکل بستگی به عملکرد مسکو و تهران دارد. نماینده‌های انگلیس و فرانسه در المان هم گفتند که در مذاکرات شرکت نخواهیم کرد و این مشکل آمریکا و ایران است. از طرف دیگر با این طرحی که روس‌ها مطرح کردند مقدار زیادی باعث ناامیدی کشورهای مذاکره کننده شد.
آقای بیگدلی در ادامه گفت: ایران هم عکس‌العملی از خودش نشان نداده. بعضی مقامات ارشد در وزارت خارجه هم گفته‌اند که ما مذاکرات را توانیم دنبال کنیم اما باید به انتظارات روسیه هم پاسخ داده شود و اینکه اجازه دهند روسیه بعد از اجرایی شدن برجام همه‌ی روابط تجاری، نظامی و … خود را با ایران داشته باشد. این چیزی است که با سیاست تحریم روسیه مغایرت دارد و شاید روسیه هم بخواهد بعد از اینکه تحریم‌ها را از روی ایران برداشتند بتواند از طریق ایران تحریم های خودش را دور بزند و کالاهای مورد نیاز خود را از طریق ایران صادر و وارد کند. این سیاست گروگان‌گیری که روس ها اعمال کرده‌اند عامل اصلی توقف مذاکرات است. از طرف دیگر کشورهای اروپایی اعلام کردند خود ایران و آمریکا باهم مذاکره کنند تا احتیاج به تایید کشورهای دیگر نداشته باشد. وزارت خارجه آمریکا هم گفته که ممکن است ما گزینه های دیگری را در دست بگیریم تا این مشکل را حل کنیم.
این تحلیلگر مسائل بین‌الملل درباره‌ی راهحل عبور از این وضعیت گفت: هیچ راهی به جز مذاکره‌ی مستقیم با آمریکا وجود ندارد. ما باید زودتر این کار را انجام می‌دادیم، چون از اول مشکل ما با آمریکا بوده. تابوی مذاکره با آمریکا در زمان آقای ظریف و آقای کری شکسته شده بود اما به دلایل مختلف بعد از آن دیگر میلی به این کار به وجود نیامد و از روز اول این اجازه را به روس‌ها دادیم که وارد مذاکره شوند و از طرف ما نیابت داشته باشند. این کار اشتباهی بود، این تمایل ایران به سمت شرق در واقع الان برای ما مشکلی ایجاد کرده است و بیان این انتظارات از جانب روسیه نشان می‌دهد که فضای ایران هم با این تقاضا مخالف نبوده است. ممکن است روس‌ها قبلاً با مقامات ایران چک کرده باشند که چنین انتظاری را مطرح کنند چون قبلا چنین انتظاری را از طرف آنها نداشتیم، به همین دلیل واکنش منفی از طرف ایران مطرح نشده که جلوی انتظار روسیه را بگیرد و مسئله‌ی حل برجام را با خواسته های روسیه گره نزند.
وی ادامه داد: به نظر من سیاست ایران در دوره‌ای از مذاکرات سیاست خیلی مطلوبی نبوده است و ما به روس‌ها خیلی امتیاز داریم که به جای ما مذاکره کنند، صحبت کنند و گاهی تصمیم بگیرند که اینها نشان می‌دهد که ما در روابط خود با روسیه از دادن امتیازات خیلی زیاد دریغ نکردیم.
بیگدلی در پایان گفت: یا باید روسیه از این درخواست‌هایش دست بردارد یا ایران با صدور بیانیه‌ی شورایعالی امنیت ملی بگوید که هیچ کشوری حق ندارد چنین کاری کند و انتظار روسیه را نفی کنند یا با آمریکا به طور مستقیم مذاکره کند که دیگر احتیاج به امضای کشورهای دیگر نداشته باشد. می‌توانیم مستقیماً با آمریکا وارد مذاکره شویم چون اختلافات مرتبط با این دو کشور است. این کار با مخالفت برخی از محافل داخلی هم روبرو است؛ مقداری از پیچیدگی‌ها مربوط به داخل هم است و مخالفان مذاکرات برجام و مخصوصا مذاکرات مستقیم با آمریکا جلوی تیم مذاکره کننده را گرفتند؛ در خود ایران هم شرایط مناسب نیست. بنابراین نمی‌توانیم بگوییم که دقیقا این وضعیت مذاکرات به کجا خواهد رسید. الان که صحبت می‌کنیم مذاکرات با توقف کاملی مواجه شده است، شاید بعدها در نتیجه یک دیپلماسی محرمانه بین ایران، روسیه و آمریکا بتواند یک گشایش ایجاد شود.
عراقچی و رابرت مالی مذاکره کنند
ساسان کریمی، تحلیلگر مسائل سیاست خارجی گفت: با خوشبینی می‌گویم که به نظر می‌رسد یک مقداری غرور بیش از حد و ترکیب آن با ناکارآمدی یک سوم بالایی تیم مذاکره کننده از خرداد امسال به بعد باعث تأنی بیش از حد و بی مورد دوستان در مذاکرات شده است. همانطور که دکتر ظریف هم در آن فایل صوتی فرموده بودند شش ماه بعد دنیا یک شکل دیگری شد و همان ۵ ماهی که ما مذاکره نکردیم باعث شد که به شدت به ضررمان تمام شود.
آقای کریمی در ادامه افزود: یک تصوری متاسفانه در این دولت اتفاق افتاده است که ما می‌توانیم تمام معادلات حاکم بر مذاکرات را با مذاکره کردن و مذاکره نکردن و انتخاب طرف مذاکره و یا انتخاب آنچه که می‌خواهیم بدهیم و آنچه که نمی‌خواهیم بدهیم و آنچه که می‌خواهیم بگیریم همه‌اش را می‌توانیم خودمان تعیین کنیم در حالیکه اینطور نیست و در مذاکره هم عوامل داخل مذاکره را نمی‌شود همه‌اش را تعیین کرد هم عواملی که بر مذاکره حاکم می‌شوند و سایه‌شان می‌افتد.
این دانش‌آموخته‌ی دکتری فلسفه سیاسی دانشگاه تهران برای مثال به حمله‌ی نظامی روسیه به اوکراین اشاره کرد و گفت: مثلا جنگ اوکراین را که نه می‌توانیم پیش‌بینی کنیم و نه تعیین کنیم و نه رویشان تاثیر بگذاریم. مذاکرات در آن دوره‌ای که آقای عراقچی بودند که بماند، حتی اگر همین پنج ماه هم زودتر شروع شده بود به نتیجه می‌رسید. اگر در همین دوره هم در جایی که آقای اولیانوف هم گفته بود در ۵ دقیقه‌ای توافق هستیم و همه معتقد بودند متن حاضر است و منتظر تصمیم سیاسی بودند با ابتکار عملی سعی میپکردند گام آخر را هم بردارند و به نتیجه برسند طبیعتاً جنگ اوکراین در مذاکرات هسته‌ای سرریز نمی‌کرد. اتفاقی که افتاده این است که حتی بعد از گذشت چند روز از جنگ آمادگی وجود داشت که جلوی سر ریز کردن آن گرفته شود اما بعد از گذشت زمان قابل توجهی از جنگ اوکراین الان شاهد هستیم که معادلات جنگ اوکراین در مذاکرات سرریز کرده است.
کریمی ادامه داد: روسیه در پی آن است که از کارت برجام برای منافع خود در خنثی کردن تهدیدهای غرب استفاده کند و هم ایران خودش را در بازی که روسیه طراحی کرده است آچمز می‌بیند. آن چیزی که فقدانش تعیین کننده بود در این مذاکرات همین مذاکره نکردن مستقیم با آمریکا بود. می‌شد ابتکارهایی به‌خرج داد که ایران ضمن حفظ موضع خودش آمریکا را هم طرف گفت‌وگو قرار بدهد. با این کار هم مذاکرات سریع‌تر پیش می‌رفت و هم موثرتر. بله، آمریکا الان عضو برجام نیست و به عنوان عضو برجام نباید در مذاکرات ۴+۱ با ایران شرکت کند اما حتی زمان آقای عراقچی هم من پیشنهاد کردم که می‌توانیم مذاکره بین ایران و ۴+۱+۱ داشته باشیم. ۴+۱ که برجام به علاوه عضو غیررسمی که آمریکاست. ایران می‌توانست اینطور مذاکره کند و یا در قالب ۴+۱ مذاکرات رسمی برجامی را پیش ببرد و در کنارش و نه در آن هتل ولی به موازات آن خودشان مستقیماً تیم آمریکایی مذاکره کنند. حرف من به این معنا نیست که من خیلی طرفدار این هستم که همه مشکلات با مذاکره با آمریکا حل می‌شود ولی به هر حال آمریکا مشکل را ایجاد کرده و قاعدتاً طرفی که باید طرف صحبت باشد خودش است.
این تحلیلگر گفت: این اجازه توسط رهبری هم به نظر می‌آید که صادر شده است، حتی نه در پشت پرده بلکه جلوی دوربین داده این اجازه شده است، وقتی که فرمودند اگر اقتضایی داشته باشد، مذاکره کردن با دشمن اشکالی ندارد. باید از این نکته استفاده می‌شد و بابت همین هم می‌شد در مذاکرات امتیاز گرفت. به هر حال الان با شروع شدن جنگ اوکراین روسیه را در طمع این قرارداده است که از کارت برجام استفاده کند و هم دست آقای بایدن را در سیاست داخلی بسته است برای اینکه الان هر طوری بخواهد امتیاز قابل‌ملاحظه‌ای به ایران بدهد از طرف جمهوری خواهان و افکار عمومی داخلی آمریکا تحت فشار بیشتری قرار می‌گیرد چون الان افکار عمومی آمریکا نسبت به سیاست خارجی حساس‌تر شده است.
ساسان کریمی درباره‌ی راهحل عبور از این یحران گفت: با توجه به کنش‌هایی که روسیه داشته است در شرایط کنونی راه برون رفت از این بحران به نظر من یک مقداری ثقیل است؛ به خاطر اینکه یک سوم بالایی هرم بالایی تیم مذاکره‌کننده خیلی حرفه‌ای نیستند افرادی مثل آقای باقری و رئیس تیم کارشناسی؛ من کارشناس‌هایی که مذاکرات متن واقعی را انجام می‌دهند عرض نمی‌کنم ولی یک سوم بالایی این هرم را من بعید می‌دانم که کاری بتوانند کنند و ماجرا را جمع کنند. البته که ما دوست داریم این کار را کنند. خودِ مذاکره کردن و به متن رسیدن یک ماجراست ولی جمع کردن مذاکرات و به نتیجه رسیدن، پیش‌بینی و خنثی کردن دسیسه‌ها در روزهای آخر امری است علی حده و به نظرم نمی‌آید که این تیم بتواند انجام دهد. اگر قرار باشد ابتکار عملی برای برون رفت از این وضعیت پیدا شود خود آقای امیرعبداللهیان باید وارد شوند و یا یک فرستاده ویژه‌ای را مثل آقای عراقچی تعیین کنند برای مذاکره موازی با آمریکا در همان وین یا در دوحه تا با آقای رابرت مالی مذاکراتی را به طور موازی پیش ببرند. منظورم برای کمک کردن به مسیر اصلی است، مذاکرات علنی و غیر رسمی و نه «بک چنل»؛ مذاکراتی برای کمک به مذاکرات ایران و چهار بعلاوه یک.
روسیه و چین از این وضعیت سود می‌برند
قاسم محبعلی، مدیرکل پیشین وزارت امور خارجه ایران و تحلیلگر مسائل سیاست خارجی گفت: حل معضل مناقشه هسته‌ای نیازمند یک تصمیم راهبردی در کشور است. این مناقشه و ادامه‌ی برنامه هسته‌ای در تعارض با توسعه اقتصادی ایران، معیشت و مسئله کاهش روزافزون کیفیت زندگی در ایران قرار گرفته است. درست یا غلط و یا حتی سوءتفاهم از نگاه جامعه بین‌المللی و قدرت‌های بزرگ جهانی خصوصا اتحادیه اروپا و آمریکا برنامه هسته‌ای ایران با تعهدات ایران در معاهده NPT حداقل هم‌خوانی نداشته و ناقض آن می‌باشد. لذا جمهوری اسلامی ایران دوانتخاب بیشتر ندارد یا به سمت هسته‌ای شدن رفته که مفهوم و هزینه‌های آن کاملا روشن بوده و می‌تواند امنیت ملی، منافع ملی و حتی تمامیت ارضی و حق حاکمیت ملی کشور را به مخاطره اندازد. یا از طریق مصالحه با قدرت‌های بزرگ و احیای برجام ثابت نماید که برنامه‌ی هسته‌ای ایران کاملا صلح‌آمیز است تا سیاست خارجی و اقتصاد کشور که توسط این مناقشه به گروگان گرفته شده است فرصت تنفس یافته و روند رشد و توسعه کشور احیاء گردد.
آقای محبعلی در ادامه افزود: طرف اصلی مناقشه هسته‌ای ایران، اولاً آمریکا، سپس اروپا و در سطوح بعد سایر قدرت‌های بزرگ بین‌المللی و قدرت‌های منطقه‌ای هستند لیکن به نظر می‌رسد گره این بحران صرفا از راه مذاکره مستقیم و توافق با آمریکا امکان گشوده شدن داشته باشد. سایر قدرت‌ها موثر هستند اما بدون توافق با آمریکا در عمل تاثیر چندانی ندارند.
به نفع ایران نیست که منافع خود را با قدرتی خاص مثل روسیه و یا چین گره بزند. آنها از این وضعیت سود می‌برند.
این تحلیلگر در نهایت گفت: منطقی و عاقلانه است که حکومت جمهوری اسلامی ایران در ضمن بهره‌گیری از رقابت‌های بازیگران حاضر در صحنه و با توجه فرصت‌های پدید آمده در پی تحولات اخیر جهانی مستقیما و بدون واسطه با آمریکا قبل از این فرصت از دست برود به توافق برسد. شرط بندی روی قمار روسیه در اوکراین شرط‌بندی روی اسب بازنده است و می‌تواند مخاطرات جدی برای امنیت و منافع ملی ایران در پی داشته باشد.
انتهای پیام
