گزارش کامل دومین نشست حقوق نشریات دانشگاهی
دومین جلسه از سلسله نشست‌های حقوق نشریات دانشگاهی در روز دوشنبه 28 تیرماه، با حضور کامبیز نوروزی و دکتر محمدعلی رجب و تعدادی از دست اندرکاران نشریات دانشگاهی در مرکز آموزش‌های فرهنگی دانشگاه تهران برگزار شد و چهار تخلف توهین، نشر اکاذیب، افترا و تهدید به هتک حرمت و هتک حثیت و یا افشای اسرار شخصی مورد بررسی قرار گرفت. [لینک به گزارش جلسه ی اول]
به گزارش انصاف نیوز، کامبیز نوروزی، مدرس حقوق و اخلاق رسانه و دبیر کمیته‌ی حقوقی انجمن صنفی روزنامه نگاران، سخن خود را با ذکر مثالی از تیتر زدن در نشریات آغاز کرد و گفت: «در روزنامه نگاری شیوه چیدن کلمات منجر به پدید آمدن معانی متفاوتی خواهد شد. ارزش کلمات در روزنامه نگاری تا آنجاست که عملاً موجب جهت دهی به ذهن مخاطب می‌شود. روزنامه نگار با اندیشه و برنامه به انتقال مفاهیم می‌پردازد و عملاً وقتی یک روزنامه نگار مطلبی می‌نویسد، در چارچوبی مطالب را پیاده و منظم می‌کند تا مفاهیم مورد نظرش را به ذهن مخاطب منتقل کند.»
«در هنگام ذکر خبر لازم است که روزنامه نگاران و خبرنگاران به رسمی بودن و یا غیر رسمی بودن منبع اخبار و هم چنین اشخاصی که خبر درباره آن صحبت می‌کند توجه کنند. در مواردی منبع خبر رسمی و قطعی نیست و در عین حال ارزش‌های خبری مهمی نیز در خبر هستند و روزنامه نگاران با قطعی تلقی کردن خبر، به انتشار آن می‌پردازند، حال آن که ممکن است به دلیل غیررسمی بودن منبع خبر، کل خبر و یا قسمت‌هایی از آن تکذیب شود و در نتیجه عواقب انتشار همان خبر گریبانگیر روزنامه نگاران شود.» نوروزی تصریح کرد: «نشریات دانشجویی و یا نشریات سراسری بیرون از دانشگاه، در مبانی حقوقی و اخلافی تناظرهای بسیاری دارند و صاحبان قلم باید در نظر داشته باشند که خویشتن داری و مراعات احوال افراد مورد خطاب در روزنامه نگاری حائز اهمیت است.»
«عبارت پردازی و کلمه پردازی وجه تمایز روزنامه نگاران و سایر افراد است. هم چنین باید در نظر داشت که برای یک خبر چه میزان سند و مدرک داریم. ضمناً هنگامی که خبری را منتشر می‌کنید باید نسبت به صحت آن و اعتبار منبع خبر، اعتماد عرفی داشته باشید، چرا که در غیر این صورت ممکن است با اتهام نشر اکاذیب مواجه شوید.»
کسب خبر از زمره حقوق مطبوعات و نشریات دانشجویی است.
در ادامه‌ی این نشست، محمد علی رجب، وکیل دادگستری با اشاره به ضرورت کسب اطمینان نسبت به صحت اخبار و اعتبار منبع خبرها گفت: «اولاً باید دقت داشته باشیم که کسب خبر از زمره حقوق مطبوعات و هم چنین نشریات دانشجویی است. اما هنگامی که روزنامه نگار خبر را از یک شخص قابل اطمینان کسب می‌کند، یعنی عملاً کسب خبر کرده و دست به انتشار آن خبر می زند و بعداً ثابت می‌شود که خبر کذب بوده است، در صورتی دفاعیات وی در شیوه کسب خبر مسموع خواهد بود که از نظر عرفی منبع خبر معتبر باشد. همچنین عدم استفاده از عبارات و کلمات صریح در اخباری که ممکن است بعداً تکذیب شوند، می‌تواند به روزنامه نگار در دفاع مقابل مراجع قضایی و اداری کمک کند.»
«عناوین جرایمی که مورد بحث در این جلسه هستند، همگی ناظر بر هتک حرمت اشخاص به معنای زیر سؤال بردن و وهن حیثیت معنوی اشخاص هستند. درباره توهین و پاسخ به این سؤال که توهین چیست، باید گفت که این مسأله، موضوعی تفصیل پذیر است و به شخصیت و جایگاه شخص مورد خطاب بستگی دارد. همچنین لازم به ذکر است که ممکن است برخی جملات و عبارات از نظر اخلاقی، توهین به حساب آیند و یا برای مخاطب برخورنده و یا آزاردهنده باشند، اما از نظر حقوقی، توهین محسوب نگردند؛ چرا که سنجه اهانت آمیز بودن، نظر عرف است. هم چنین ملاک و معیار ما در اینجا قانون مجازات اسلامی، قانون مطبوعات و استفساریه ای است که از ناحیه مجلس درباره کلمه توهین و اهانت تصویب شده که در آن مجلس تصریح کرده که: “اهانت و توهین عبارت است از الفاظی که صریح یا ظاهر باشند، یا ارتکاب اعمالی که از لحاظ عرفی جامعه با در نظر گرفتن شرایط زمانی و مکانی و موقعیت اشخاص موجب تخفیف آنها گردد و با عدم ظهور الفاظ، توهین تلقی نمی‌شود.” پس توهین یا باید صریح باشد، به این معنا که از آن لفظ یا عبارت بتوان تنها یک برداشت معمول کرد و مفهوم دیگری از آن قابل فهم نباشد و آن یک برداشت هم اهانت آمیز باشد و یا باید ظاهر باشد به این معنا که معنای متعارفی که هر فرد عاقل و متعارفی از آن لفظ یا عبارت و … برداشت می‌کند، توهین آمیز باشد یا به بیان دیگر اولین برداشتی که هر فرد متعارفی از آن لفظ یا عبارت و … می‌کند، موهن باشد.»
توهین یک امر نسبی است.
کامبیز نوروزی در ادامه بحث از جرم مطبوعاتی توهین گفت: «توهین یک امر نسبی است. مثلاً بعضاً در طنز عباراتی به کار می‌رود که اگر در بحث جدی استفاده شود توهین تلقی می‌شود یا به عنوان مثال یکی از عناصر اساسی کاریکاتور اغراق است، اما اغراق در کاریکاتورها توهین نیست. البته این نکته را هم باید مدنظر داشت که بخش مهمی از بحث درباره معنا و مصداق توهین، ارتباط تنگاتنگی با فرهنگ عمومی جامعه دارد. بنابراین کلماتی که از نظر فهم عرفی، رکیک و اهانت آمیز است، توهین تلقی می‌شود. اما در هرحال در مواردی که روزنامه نگار درباره توهین آمیز بودن یک کلمه یا عبارت یا جمله شک دارد، می‌تواند خود را جای شخص مدنظر قرار دهد و اینگونه درباره اهانت آمیز بودن یا نبودن آن کلمه یا گزاره قضاوت کند. ضمناً باید توجه داشت که تخلیه خشم و عصبانیت در قالب جملات و واژگان می‌تواند نویسنده را به سمت توهین سوق دهد.»
این روزنامه نگار با اشاره به تأثیر نقش و جایگاه اشخاص در این میان گفت: «شخصیت و جایگاه فرد مورد خطاب در وقوع یا عدم وقوع توهین تأثیر بسزایی دارد. بیان کلمه یا عبارتی خطاب به یک مسئول عالی رتبه یا یک مرجع تقلید ممکن است توهین به حساب آید اما بیان همان کلمه یا عبارت به دیگری، عرفا مصداق توهین به حساب نیاید. از این رو چنانچه روزنامه نگاران به سمت و شأن افراد توجه داشته باشند، قطعاً بسیاری از نگرانی‌ها برطرف خواهد شد.»
برای هر تخلفی، وجود ارکان سه گانه لازم است.
محمد علی رجب، عضو شورای انظباطی تجدیدنظر دانشگاه تهران در ادامه‌ی بحث از تخلفات چهارگانه موضوع جلسه به این نکته اشاره کرد که: «در همه تخلفات سه رکن وجود دارد. رکن اول، رکن قانونی است؛ به این معنا که باید از قبل، یک ماده یا بند یا تبصره در قوانین یا مقررات وجود داشته باشد که آن رفتار مشخص را ممنوع کرده و تخلف دانسته باشد. حال فرض می‌کنیم یک نشریه عبارتی نوشته است که متضمن توهین یا نشر اکاذیب یا افترا بوده است، اما استدلال می‌کند که واقعاً اراده و یا علم و آگاهی در این باره نداشته است. اینجاست که بحث رکن دوم که رکن معنوی یا همان آگاهی و اراده بر انجام رفتار است به میان می‌آید. یعنی باید ثابت شود که رفتاری که انجام شده همراه با قصد بوده است، هرچند که اگر مثلاً رفتار توهین آمیزی انجام شود، اثبات فقدان قصد برای متهم کار بسیار دشواری خواهد بود، اما به هرحال با توجه به مورد و مصداق، غیرممکن نیست و در مواردی می‌تواند در دفاع در مقابل این دست تخلفات کمک کننده باشد.»
«در هرحال باید توجه داشت که در تمامی این عناوین، علاوه بر عنصر مادی جرم (که همان رفتار مجرمانه است)، وجود قصد و نیت نیز باید اثبات شود. ضمناً فعالین نشریاتی بهتر است در نظر داشته باشند که در کمیته‌های ناظر بر نشریات، ما با قاضی رو به رو نیستیم و این مسأله وجوه مثبت و منفی‌ای دارد. یکی از وجوه مثبت آن، این است که شما در دادگاه نیستید که فقط استناد به مواد قانونی و استدلالات حقوقی مسموع باشد، بلکه دفاعیات مبتنی بر سوابق یا حتی میزان تجربه و … نیز می‌تواند در حل مسأله و صدور حکم برائت کمک کننده باشد.»
نحوه صفحه بندی در نشریات به متن، اهمیت و محتوا می‌دهد
کامبیز نوروزی در ادامه بحث درباره‌ی رکن معنوی در جرائم مطبوعاتی گفت: «در رسیدگی به جرائم مطبوعاتی در عمل فرض بر سوءنیت است. یعنی فرض بر این است که نشریه یک مطلب تولیدی یا رونوشت شده را عامدانه منتشر کرده است. در نتیجه سوءنیت پیش فرض رسیدگی‌های قضایی و اداری است. هرچند می‌توان با استناد به برخی قراین و امارات در این بخش هم دفاعیاتی طرح کرد اما خب بسیار دشوار است. مثلاً برای دفاع در این موارد می‌توان به سابقه نشریه اشاره کرد. به عنوان مثال مدیرمسئول نشریه‌ای که از نکات مثبت یک شخص بارها تمجید کرده اما در یک مورد متهم به توهین به آن شخص است، می‌تواند در دفاعیات خود با اشاره به این سابقه، در راستای عدم وجود سوءنیت دفاعیات قابل استماعی را طرح کند.»
«صفحه بندی در نشریات بسیار مهم است. صفحه بندی و نحوه چینش مطالب در نشریات می‌تواند به متن اهمیت و محتوا بدهد.»
در افتراء، انتساب صریح و قاطع ارتکاب یک جرم شرط است
در ادامه‌ی بحث درباره‌ی تخلفات چهارگانه‌ی موضوع این نشست، محمد علی رجب تعریفی از جرم مطبوعاتی افتراء ارائه کرد: «افترا به معنای نسبت دادن ارتکاب یک عمل مجرمانه به صورت صریح به یک شخص است.» وی افزود: «به عنوان مثال نسبت دادن ارتکاب رفتار حمل مواد مخدر به یک شخص به صورت صریح، افترا است. بنابراین یکی از ویژگی‌های مهم در عنصر مادی جرم افترا، نسبت دادن صریح رفتار مجرمانه است؛ یعنی در افترا شما باید لزوماً یک رفتار مجرمانه را به یک فرد یا افراد خاص و معین به صورت صریح نسبت دهید، اما در نشر اکاذیب لازم نیست امری که به فرد نسبت داده می‌شود مجرمانه باشد و همین که بر خلاف واقع باشد، می‌تواند مصداق نشر اکاذیب محسوب گردد. در هرحال چه در افترا و چه در نشر اکاذیب، این انتساب باید به فرد یا افراد معین و هم چنین به صورت قطعی باشد.»
وقوع جرائم افتراء و نشر اکاذیب در مطالب تحلیلی ممکن نیست
کامبیز نوروزی سخنان خود درباره‌ی تخلف نشر اکاذیب را با تأکید بر اطمینان از صحت اخبار شروع کرد و گفت: «روزنامه نگار موظف است مطابق عرف حرفهای از دروغ نبودن خبر مطمئن باشد. در این باره ما همیشه نشریات را دعوت به احتیاط می‌کنیم. بنابراین اگر از صحت خبری مطمئن نیستید و یا مدارک کافی ندارید، درباره انتشار آن احتیاط کنید و یا با استفاده از تکنیک‌های روزنامه نگاری و با به کار بردن واژگان مبهم، از خطر عواقب انتشار آن بکاهید.»
وی سپس با اشاره به تفاوت‌های خبر و تحلیل در کار مطبوعاتی گفت: «خبر جمله‌ای است که در آن احتمال صدق و کذب وجود دارد. حال آنکه جملات تحلیلی معمولاً به نسبت جملات خبری نسبی‌تر بوده و قابلیت تصدیق و یا تکذیب ندارند و بنابراین امکان وقوع جرایمی همچون افتراء و یا نشر اکاذیب در این جملات وجود ندارد.»
این حقوقدان سپس به تعریف واژگان تحریف و شایعه پرداخت و گفت: «تحریف یعنی ذکر اخبار به شکلی که معنای اصلی خبر دگرگون شود. البته باید توجه داشت که روزنامه نگاران موظف نیستند که تمام حرفهای یک شخص را بازتاب دهند، هم چنین حق دارند که تیتر خودشان را انتخاب کنند، اما بازتاب خبر نباید به گونه‌ای باشد که به کلی موضوع و پیام آن خبر استحاله شود. در بحث شایعه نیز، انتشار شایعه زمانی اشکال دارد که به جای خبر جا زده شود. اما چنانچه در مطلب ذکر شود که این موضوع شایعه است، اشکالی وجود ندارد، البته مشروط بر این که روزنه‌ای از حقیقت در این شایعه باشد.»
کامبیز نوروزی در پایان با اشاره به تخلف تهدید به هتک حیثیت و یا افشای اسرار شخصی گفت: «حریم خصوصی آن بخشی از زندگی افراد متعارف است که به طور عرفی مایل به اطلاع دیگران از آن بخش نیستند. مثلاً مسکن شخص (محل زندگی شخص) حریم شخصی است. یادداشت‌های شخصی حریم شخصی فرد است. کیف و جیب و محتویات آن نیز حریم خصوصی شخص است. اما باید این نکته را هم در نظر داشت که به هرحال مقامات عمومی و یا برخی چهره‌های سرشناس حریم خصوصی کوچکتری از مردم عادی دارند. به عنوان مثال اگر یک وزیر، دارایی بالایی دارد و یا معامله گران قیمتی انجام می‌دهد، جزئی از حریم خصوصی او نیست.»
پس از این، میهمانان به پرسش‌های حاضران در نشست پاسخ دادند.
انتهای پیام
