نسبت دکتر علی شریعتی و دموکراسی

عباس نعیمی جورشری، جامعه شناس، در کلاب هاوس خیابان مصدق، به پرسش نسبت دکتر علی شریعتی و دموکراسی اینچنین پاسخ داده است:

۱. افکار مرحوم شریعتی در چند مرحله تحول یافته است و از این حیث چنان یک پروژه ناتمام است. بااینحال آرا و آثار او نزد ماست تا به استناد آنها از ابعاد و جهت‌گیری هایش سخن بگوییم. در اینجا تمرکز من بر یک محور مشخص است؛ نسبت نظام سیاسی‌ شریعتی در رابطه با دموکراسی.

۲. آرای شریعتی درباب نظام سیاسی ناقص می باشد بااینحال مجموعه جهت‌گیری ها و آثارش منجر به دموکراسی نمی شود. درواقع از متن افکار شریعتی یک دولت دموکراتیک استخراج نمی گردد. «امت و امامت» از نوعی نظام به نام دموکراسی هدایت شده نام می برد که در عمل نقیض دموکراسی به معنای فلسفه مدرن است. علاوه بر این بطور مکرر در نقد دکوراسی رایج در دول غربی سخن رانده است. «حسین وارث آدم» نیز از این زمره می‌‌باشد چنانکه «جهت‌گیری طبقاتی اسلام».

۳. بحث دموکراتیزاسیون را بایستی در جوار توسعه فهم نمود‌. از این جهت فلسفه سیاسی و جامعه‌شناسی شناسی سیاسی به اقتصاد سیاسی گره خواهد خورد. نکته مهم که مورد غفلت شریعتی بوده همانا جهش ایران در دهه پنجاه به سوی توسعه‌ می باشد. چنانکه حدود ۵۰ کارآفرین و سرمایه دار ایرانی بیش از ۱۵۰ بنگاه اقتصادی را تأسیس و مدیریت می نمودند. مانند برادران خیامی و کارخانه پیکان. بی اعتنایی شریعتی به این جهش های توسعه ضعف جدی سوگیری‌های نظری‌اش درباره دموکراسی است. نقدهای تند او نسبت به نظام سرمایه داری به طور واضح و تا حد ناسزا در کتاب هایش قابل رویت است‌. این در حالی است که سالها در فرانسه تحصیل نموده بود. تاثر شریعتی از جنبش جهانی چپ در بازه زمانی مذکور، مشهود می‌باشد.
بخشی از این نادیده انگاری و خشم انقلابی را باید در حذف گسترده‌ ملیون و نیز چپها در کودتای سال ۳۲ جست. چنانکه دایره قدرت مستمرا به سوی تنگ تر شدن حرکت نمود. خود شریعتی سابقه ۱۸ ماه زندان انفرادی را در کارنامه دارد که امری است عجیب و طاقت فرسا برای یک انسان خصوصا انسان متفکر.

۴. مباحث شریعتی عمدتا سلبی است تا ایجابی. سلبی بدان معنا که اغلب در نقد قدرت و سنت سخن رانده است. این البته بخش ارزشمند و کارای آثار اوست. چنانکه خود از مثلث مذموم زرزورتزویر سخن گفته و‌ بارها به نقد تجلیات آن پرداخته است. لکن در کنار اینها در وجه ایجابی، شریعتی را یک پروژه ناتمام می دانم و این امر ناشی از مرگ زودرس او در ۴۴ سالگی است. بر این مبنا شکل نظام سیاسی‌ مطلوب شریعتی تاحدودی مبهم است. قدرت در نظام سیاسی متجسم شریعتی به سمت تمرکز حرکت می کند. اصالت فرد‌ زیر شدیدترین ردیه ها قرار دارد. ستایش او از آزادی در متون ادبی‌اش درخشان و شیفته‌وار است اما در قامت نظریه سیاسی‌اش کمتر ردی از آزادی دیده می‌شود. این نقص بزرگ آرای سیاسی‌ اوست.
با اینهمه شریعتی درباره شکل حکومت صراحت ندارد. تنها می‌توان تصریح نمود که اندیشه‌های علی شریعتی متناسب با ساختار جمهوری اسلامی ( نظام فقاهتی ) یا دموکراسی‌های لیبرال نیست. اساسا او در زمره متفکران نظام حاکم بر ایران یا نظام‌های غربی نمی‌گنجد.

با احترام به سالروز درگذشت دکتر علی شریعتی که از متفکران بزرگ ایران معاصر است.

مجموعه آثار دکتر علی شریعتی:

مجموعه آثار 1: با مخاطبهای آشنا
مجموعه آثار 2: خودسازی انقلابی
مجموعه آثار 3: ابوذر
مجموعه آثار 4: بازگشت
مجموعه آثار 5: ما و اقبال
مجموعه آثار 6: تحلیلی از مناسک حج
مجموعه آثار 7: شیعه
مجموعه آثار 8: نیایش
مجموعه آثار 9: تشیع علوی و تشیع صفوی
مجموعه آثار 10: جهت گیری طبقاتی در اسلام
مجموعه آثار 11: تاریخ تمدن (جلد 1)
مجموعه آثار 12: تاریخ تمدن (جلد 2)
مجموعه آثار 13: هبوط در کویر
مجموعه آثار 14: تاریخ و شناخت ادیان (جلد 1)
مجموعه آثار 15: تاریخ و شناخت ادیان (جلد 2)
مجموعه آثار 16: اسلام شناسی 1 (درسهای حسینیه ارشاد)
مجموعه آثار 17: اسلام شناسی 2 (درسهای حسینیه ارشاد)
مجموعه آثار 18: اسلام شناسی 3 (درسهای حسینیه ارشاد)
مجموعه آثار 19: حسین وارث آدم
مجموعه آثار 20: چه باید کرد؟
مجموعه آثار 21: زن
مجموعه آثار 22: مذهب، علیه مذهب
مجموعه آثار 23: جهان بینی و ایدئولوژی
مجموعه آثار 24: انسان
مجموعه آثار 25: انسان بی خود
مجموعه آثار 26: علی
مجموعه آثار 27: بازشناسی هویت ایرانی ـ اسلامی
مجموعه آثار 28: روش شناخت اسلام
مجموعه آثار 29: میعاد با ابراهیم
مجموعه آثار 30: اسلام شناسی
مجموعه آثار 31: ویژگیهای قرون جدید
مجموعه آثار 32: هنر
مجموعه آثار 33: گفتگوهای تنهائی (بخش اول و دوم)
مجموعه آثار 34: نامه ها
مجموعه آثار 35: آثار گونه گون (بخش اول)
مجموعه آثار 36: آثار گونه گون (بخش دوم)

انتهای پیام