اربعين حسينی و تهديدهای پيش رو

حجت الاسلام سیدمحمود صادقی، در یادداشتی که در اختیار انصاف نیوز قرار داده است، نوشت:

بالاخره پس از هفته ها انتظار اربعين حسيني (عليه السلام) فرا رسيد و مشتاقان و عاشقان امام عشق، بار ديگر بزرگترين اجتماع انساني را با حضور مليوني خود به حماسه اي بي بديل مبدل ساختند. بي شک چگونگي شکل گيري اين اجتماع عظيم انساني به تأمل و دقت نظر نيازمند است. چراکه در طي سالهاي اخير، اربعين سالار شهيدان از يک عبادت فردي به يک اجتماع سياسي و عقيدتي در حال گذار است و اين نکته اي است که بايد با دقت نظر و نگاهي همه جانبه بررسي و تحليل شود.

نکته قابل توجه اينکه زيارت اربعين حسيني (عليه السلام)، بر اساس روايت مأثور از امام حسن عسگري (عليه السلام) در کنار برخي نمادهاي ديگر (چون نماز پنجاه و يک رکعت، تعفير جبين، تختم به يمين و…) در زمره علائم و نشانه هاي انسان شيعه جاي گرفته است (الاقبال بالاعمال، ج3، ص100)، تأمل در مضامين منطوي در اين زيارت نيز علت اهتمام امامان اهل بيت به اين زيارت را روشن مي سازد، چنان که زيارت شريف اربعين در فرازهاي خود با بياني زوشن و صريح، هدف قيام امام را عبوردادن بندگان خدا از تاريکي جهالت و حضور در ساحت نور معرفي مي کند: «وَ بَذَلَ مُهْجَتَهُ فِيكَ لِيَسْتَنْقِذَ عِبَادَكَ‏ مِنَ الْجَهَالَةِ وَ حَيْرَةِ الضَّلَالَةِ».

با اين همه روشن است که آنچه امروزه در قالب و صورت پياده روي اربعين شکل گرفته است، سنتي محلي و مخصوص مردمان ساکن کشور عراق بوده که از گذشته هاي نه چندان دور در ميان برخي عالمان و نيز مردمان اين منطقه رواج داشته است. در حقيقت مردمان اين مناطق در پيروي برخي عالمان، از سر اخلاص و عشق به امام شهيدان، با پاي پياده راهي کربلاي حسيني مي شده اند. در سالهاي حاکميت حزب بعث و شخص صدام بر عراق، اين سنت مردمي تعطيل شد که البته در همين دوره، برخي علي رغم مجازاتهاي سنگين، به صورت مخفيانه به انجام آن مبادرت مي ورزيده اند. پس از سقوط ديکتاتور خونخوار عراق، شيعيان اين کشور، بار ديگر فرصت يافتند که اوج ارادت خود را به ساحت مقدس امام حسين در قالب پياده روي اربعين به نمايش بگذارند.

اکنون اين سنت محلي در صورت مناسکي خاص، حالتي منطقه اي به خود گرفته است. به گونه اي که شيعيان جهان در آن حضور مي يابند. در حقيقت سنت محلي پياده روي اربعين حسيني به يک اجتماعي سياسي و فرهنگي و عقيدتي مبدل شده است که بيش از هرچيز، نشانگر قدرت عقيدتي اسلام شيعي در سازماندهي خود در سايه پرچم حسيني است.

با اين همه بايد به اين نکته التفات داشت که گاه توجه به ظواهر مي تواند يک عمل عبادي با ارزش را به حرکتي بي ارزش مبدل سازد. چنان که در آغاز اين وجيزه به اشارت گذشت، زيارت اربعين در مضامين خود به صراحت، عقلانيت و رهيدن از جهل را بن مايه نهضت حسيني معرفي مي کند. افزون بر اين، برخي مولفه ها، در زمره الفبا و اساس شکل گيري مکتب عاشورا است. مضاميني چون ظلم ستيزي، پرهيز از ظلم، آزادگي، ايثار و … نخستين درسهاي مدرسه کربلا است. به گونه اي که امام حسين (عليه السلام)، بر اساس نقل امام باقر (عليه السلام) در آخرين ديدار با حضرت سيدالساجدين (عليه السلام) بر همين نکته انگشت نهاده و بر آموزه پرهيز از ظلم سفارش کرده اند: «يَا بُنَيَّ إِيَّاكَ‏ وَ ظُلْمَ‏ مَنْ لَا يَجِدُ عَلَيْكَ نَاصِراً إِلَّا اللَّهَ» (کافي، ج2، ص331).

حال بايد در اين نکته تأمل روا داشت که توجه بي رويه در ظواهر عمل عبادي زيارت اربعين ما را از مضامين گرانبها و اهداف اصلي آن باز ندارد. اين نکته وقتي رنگ و بو مي گيرد که درست در بحبوحه همين عمل عبادي با پوشش گسترده رسانه اي، ظلم هايي آشکار در جامعه ما به وقوع مي پيوندد و همه اهالي مذهب و پيروان مکتب امام حسين در مقابل آن روزه سکوت مي گيرند؛ آنچه در فومن اتفاق افتاد، مشتي نمونه خروار است و از اين قسم مظالم بسيار مي توان سراغ کرد که طرح آن در فرصت اين نوشته کوتاه نيست.

به هر حال توجه به اين نکته اهميت بسيار دارد که ما در طي سالهاي گذشته با توجه افراطي و تفريطي به برخي امور عبادي که به تصريح فقيهان بزرگوار در زمره امور توقيفي هستند، راه را براي بي هويت سازي و بي معنا کردن آن امور هموار ساخته ايم. اين مسئله درباره عزاداري ماه محرم و روز عاشورا نمونه هاي بسياري دارد و اکنون اين آفت، سنت محلي پياده روي اربعين را تهديد مي کند.

انتهای پیام