زمستان بی‌برقِ عشایر
روزنامه پیام ما نوشت: احکام برنامه ششم توسعه طی سال‌های گذشته بر توسعهٔ صنعت برق پاک و استفاده از پنل خورشیدی قابل جابه‌جایی برای زندگی کوچ‌نشینان تأکید کرده است. بااین‌حال، عمده تأمین برق مورد نیاز عشایر در اکثر نقاط کشور با استفاده از موتورهای سیار برق با سوخت بنزین و گازوئیل است که از کنار سهمیهٔ سوخت عشایری تأمین می‌شود. دولت می‌گوید کمتر از ۳۰ هزار پنل طی پنج سال گذشته توزیع کرده اما برای توسعه آن برنامه دارد. عشایر می‌گویند سهمیه سوخت کفاف تولید برق را نمی‌دهد. دولت برای خرید پنل به عشایر وام می‌دهد، اما عشایر می‌گویند امکان بازپس‌دهی وام را ندارند. سال گذشته «عباس پایی‌زاده»، رئیس وقت سازمان امور عشایری کشور، اعلام کرده بود «۸۵ درصد عشایر فاقد دسترسی به برق هستند، تلاش می‌شود در یک برنامهٔ دو تا سه ساله تمامی عشایر کشور از نعمت برق برخوردار شوند.»
گرچه در احکام برنامه‌های چهارم، پنجم و ششم توسعه بر فراهم کردن امکان دسترسی عشایر به برق به‌ویژه برق پاک تأکید شده است، اما هیچ دولتی در ساماندهی و توسعهٔ آن موفق نبوده است. مطابق قانون، دولت وظیفه دارد برق مورد نیاز این قشر را تأمین کند؛برخی از عشایر از یک قطب برق استفاده می‌کنند و بخشی از آنها از هر دو قطب از برق محروم هستند.
سازمان امور عشایر در پیگیری «پیام ما» از آخرین وضعیت توزیع پنل‌های خورشیدی به‌نقل از «سیاوش احمدی میرقائد» اعلام کرده است محدودیت در توزیع پنل‌های خورشیدی مربوط به محدودیت منابع است و کارخانجات داخلی که دستگاه‌های پنل خورشیدی عشایر را می‌سازند، محدودند: «بنابراین، سازمان عشایر و وزارت نیرو به توافق رسیدند که یک چارچوب عادلانه‌تری برای توزیع لحاظ کند و اولویت اول با عشایری است که در هر دو قطب فاقد برق هستند، یعنی هم در ییلاق و هم در قشلاق به شبکهٔ برق‌رسانی دسترسی ندارند. اولویت دوم افرادی هستند که در یک قطب برق ندارند.»
در انتظار ۲۲۰ هزار پنل
طبق اعلام این سازمان تاکنون تعداد پنلی که توزیع شده است کمتر از ۳۰ هزار پنل در این چهار-پنج سال گذشته بوده است که وزارت نیرو پیگیر تأمین منابع مالی آن است و توزیع آن هم با سازمان امور عشایر خواهد بود: «این موضوع از سوی سازمان امور عشایری به‌عنوان یک مطالبهٔ جدی از دولت پیگیری شده است و دستور ساخت و توزیع ۲۲۰ هزار پنل خورشیدی را برای سایر عشایر گرفتیم که ما براساس برآوردهای که کردیم بیش از ۲۵۰ هزار عشایر نیاز دارند، چون بخشی از آنها در مناطق ییلاقی هم فاقد برق هستند.»
لرستان هفت درصد از جمعیت عشایری کشور را در خود جای داده است و از این نظر ششمین استان عشایری کشور محسوب می‌شود. عشایر لرستان در ۷۲۳ سامانهٔ عرفی استقرار دارند، شرایط زندگی برای بسیاری از ایلات لرستان هم مانند سایر نقاط ایران است.
«محمد» از طایفهٔ کولیوند است که می‌گوید در روستاهای قشلاقی دسترسی به برق دارند، اما در ییلاق اوضاع فرق می‌کند: «در گذشته موتور برق همراه داشتیم، اما حالا با توجه به میزان سوخت سهمیه‌ای دیگر نمی‌شود برای همهٔ اوقات از سوخت استفاده کرد. البته سوخت به‌صورت آزاد هم تهیه می‌شود؛ مخصوصاً سوخت خودروهای وانت‌بار که پس از کوچ استفاده نمی‌شوند. اما برق در کوچ پاییز، مخصوص طایفه‌‌هایی است که به روستاهای عشایری می‌روند ،یعنی در چادرها اتراق ندارند.»
آنچه محمد در لرستان می‌گوید را «عمو غریب» در دالاهو نیز تأیید می‌کند. او در ارتفاعات در کرمانشاه ساکن است و با «شاهزنان»، همسرش و دو خواهرش زندگی می‌کند. عمو می‌گوید که زمستان قبل به مشکل تأمین سوخت برای موتورها برخورده بودند و فکر می‌کند که امسال نیز همین مشکل گریبان آنان را خواهد گرفت. در مرتع عمو غریب شاید تنها بیست خانوار ایلاتی زندگی می‌کنند: «موضوع تأمین سوخت برای عشایر همیشه یک دغدغه بود. البته حالا مثل سال‌های جنگ نیست چون در آن سال‌ها عملاً سهمیهٔ عشایر تأمین نمی‌شد. یک دوره‌‌ای آمدند به ما گفتند که برای گرفتن باطری ( پنل) خورشیدی ثبت‌نام کنید؛ دو یا سه سال پیش بود، اما خبری نشد. البته گفته بودند که این یک طرح آزمایشی است، یا چیزی شبیه آن. اما گفته بودند که هر کس بخواهد می‌تواند وام هم بگیرد. والله ایل‌جماعت این روزگار قسط نمی‌تواند بدهد.»
خراسان‌شمالی پیشگام
در خراسان‌شمالی اما اوضاع فرق می‌کند. آبان سال گذشته رئیس ادارهٔ بهسازی امور تولید اداره‌کل امور عشایر خراسان‌شمالی اعلام کرد ۵۵۰ دستگاه پنل خورشیدی با هدف ارتقای سطح زندگی عشایر بین این قشر در استان توزیع شد. به گفتهٔ «مهدی خانی» هزینهٔ تمام‌شدهٔ تأمین هر دستگاه پنل خورشیدی ۱۰۰ واتی برای عشایر ۱۲ میلیون تومان است که عشایر تنها ۱۰ درصد از این رقم را پرداخت می‌کنند و دولت تأمین ۹۰ درصد از این هزینه‌ها را تقبل کرده است: «در سال گذشته ۳۶۵ دستگاه پنل خورشیدی ۱۰۰ واتی با همکاری شرکت توزیع نیروی برق استان تأمین و بین عشایر استان توزیع شد و پیش‌ازآن، در سال ۹۷ هم بیش از ۳۰۰ دستگاه از این تجهیزات توزیع شده بود. سه هزار و ۲۰۰ خانوار عشایری استان کوچ‌رو هستند که شماری از آنان موفق به دریافت پنل خورشیدی شده‌اند. این پنل‌ها علاوه‌بر تأمین روشنایی می‌تواند گوشی‌های تلفن همراه و تبلت دانش‌آموزان را نیز شارژ کند، سبک بودن و قابل‌حمل بودن از دیگر ویژگی‌های این دستگاه‌ها است. اکنون دو هزار خانوار دیگر از عشایر به پنل خورشیدی نیاز دارند و در صدد هستیم تا این نیاز آنها را برطرف کنیم.»
گرچه این اعداد در برابر ۳۰ هزار نفر جمعیت عشایری این استان عنوان شده بود، اما به نسبت استان‌های دیگر عدد مناسبی را نشان می‌دهد. با این‌‌همه، مسئله در تعداد محدود پنل‌های توزیع‌شده نیست، بلکه آنچه مهم است اینکه عشایر خراسان‌شمالی هم می‌گویند این پنل‌ها بدون هیچ آموزشی در مورد حفاظت و نگهداری و تعمیر به آنان سپرده شده است.
«شاه‌قربان» از عشایر «سقلمان»که حدود دو سال پیش یک پنل ۱۰۰ مگاواتی دریافت کرده بود می‌گوید که بعد از کوچ اول پنل به‌دلیل ضربات متعدد از کار افتاد و هیچ محلی برای تعمیر یا تعویض آن به او معرفی نشد: «البته در استان هم امکانات نیست. این یک واقعیت است. دختر من در شهر درس می‌خواند. آنقدر کمی و کاستی همه‌جا هست که نمی‌توانید خیلی روی این حساب کنید که مثلاً به ما فقط در کوه و بیابان توجه کنند.»
دولت هیچ‌کاری نکرد
گرچه مطالعه دقیقی در مورد اینکه طی سال‌های اخیر ساماندهی دولت در حوزهٔ تأمین انرژی مورد نیاز عشایر چه بوده انجام نشده است، اما مرکز پژوهش‌های مجلس پاییز در سال پایان برنامهٔ پنج‌سالهٔ ششم توسعهٔ کشور گزارش جالبی از حوزهٔ عشایر و روستایی منتشر کرده است. در متن این مطالعه که با عنوان «بررسی عملکرد دولت، حوزهٔ روستایی و عشایری» منتشر شد، ذکر شده است: «بررسی اسناد بالادستی و قانون احکام دائمی برنامه‌های توسعه و قانون برنامهٔ ششم توسعهٔ کشور نشان می‌دهد که روستاها و نواحی عشایری از جایگاه نسبتاً خوبی در سیاستگذاریها و برنامهریزیها برخوردارند» باوجوداین، این گزارش در بخش دیگری تصریح کرده است: «دولت درخصوص تکلیف جزء ۳ بند ب ماده ۲۷ قانون برنامهٔ ششم توسعه که بر تحقق مدیریت جهادی و اصلاح ساختار نظام سیاستگذاری و مدیریت روستایی و عشایری، تمرکززدایی و استقرار نظام برنامهریزی محلی تصریح دارد، هیچ‌گونه عملکردی نداشته است. همچنین، سازمان برنامه‌وبودجه درخصوص تکلیف جزء ۲ بند الف ماده ۲۷ که به تکلیف این سازمان در تنظیم و ارائهٔ هدفمند و شفاف اعتبارات مربوط به عمران و توسعهٔ روستایی و عشایری در بودجهٔ سنواتی، تحت پیوست مستقلی با عنوان عمران و توسعهٔ روستایی و اختصاص بودجهٔ عمرانی مربوط به این فصل تصریح دارد، در هیچ‌یک از سال‌های اجرای قانون برنامهٔ ششم، عملاً اقدام خاصی صورت نداده است.»
همچنین، این گزارش تأکید می‌کند: «بنابراین، اقدام‌های دولت طی سال‌های سپری‌شده از شروع قانون برنامهٔ ششم توسعه برای تحقق اهداف و تکالیف اسناد فرادستی، قانون برنامهٔ ششم توسعه و قانون احکام دائمی برنامه‌های توسعهٔ کشور در حوزهٔ توسعهٔ روستایی و عشایری به‌جز شاخص‌های عمرانی و زیرساختی، چندان موفقیت‌آمیز نبوده و حوزههای اساسی این مقوله به‌دست فراموشی سپرده شده است.»
به‌نظر می‌رسد این زمستان نیز برای عشایر مانند زمستان‌های پیشین با محدودیت تأمین برق همراه باشد؛ حال آنکه در بسیاری از مناطق سردسیری استفاده از وسایل گرمایشی که با برق کار می‌کنند، برای بسیاری از آنان الزامی و ضروری است.
انتهای پیام
