«سندروم رژ لب» و بحران اقتصادی در ایران | سجاد شهری‌زاده

سجاد شهری‌زاده، کارشناس اقتصادی، در یادداشتی با عنوان «سندروم رژ لب و بحران اقتصادی در ایران» که در اختیار انصاف نیوز قرار داده است، نوشت:

موضوع از آنجا آغاز می‌شود که اقتصاد، علمی شهودی نیست. برای مثال، تا سال‌ها گمان می‌شد افزایش حداقل حقوق و دستمزد می‌تواند عامل بالا رفتن رفاه جامعه باشد، در حالی‌که مطالعات اقتصاد کلان نشان داد صرفِ این عامل به‌تنهایی رابطه‌ی معناداری با رفاه ندارد و عواملی چون تورم، رشد اقتصادی و دیگر شاخص‌ها باید هم‌زمان مورد توجه قرار گیرند. این منطق را می‌توان به اقتصاد رفتاری نیز تعمیم داد؛ بدین معنا که رفتار اقتصادی مردم الزاماً هماهنگ با روند کلان اقتصادی جامعه نیست.

یکی از همین پدیده‌های به‌ظاهر متناقض در اقتصاد رفتاری، «اثر رژ لب» نام دارد.

به‌طور خلاصه، این نظریه می‌گوید در شرایط بحران اقتصادی، افزایش شاخص فلاکت و نبود چشم‌انداز روشن، مردم به تفریحات و تجملات کوچکی روی می‌آورند که در ظاهر نشانه‌ی رشد رفاه است، اما در واقع واکنشی روانی به فشار اقتصادی محسوب می‌شود.

بر اساس تئوری انتخاب عقلایی «ماکس وبر»، انسان‌ها همواره به‌گونه‌ای تصمیم می‌گیرند که بیشترین مطلوبیت را برایشان به همراه داشته باشد. حال، زمانی که امنیت مالی و ثبات آینده زیر سؤال می‌رود، مغز انسان به‌صورت ناخودآگاه در وضعیت هشدار بقا قرار می‌گیرد و از برنامه‌ریزی بلندمدت فاصله گرفته، به لذت‌بردن از لحظه متمایل می‌شود.

برای نمونه، فردی که می‌بیند با تورم فزاینده و بی‌ثباتی اقتصادی توان خانه‌دار شدن ندارد، به جای پس‌انداز، به رستوران‌گردی یا خرید کالاهای لوکس در مقیاس خود روی می‌آورد. یا کسی که دیگر نمی‌تواند به سفر خارجی برود، به سفرهای نسبتاً لوکس داخلی تمایل پیدا می‌کند.

در چنین شرایطی، طبقات متوسط و پایین‌تر که نه توان خرید کالاهای سرمایه‌ای دارند و نه چشم‌انداز مالی روشنی، نه‌تنها پس‌انداز نمی‌کنند، بلکه درآمد خود را صرف ارتقای کیفیت کوتاه‌مدت زندگی می‌کنند؛ زیرا احساس می‌کنند اگر امروز این کار را نکنند، فردا توان انجامش را نخواهند داشت.

دلیل نام‌گذاری نمادین این پدیده به «اثر رژ لب» به رکود بزرگ دهه‌ی ۱۹۳۰ آمریکا بازمی‌گردد؛ زمانی‌که در اوج بحران اقتصادی، مردم به خرید شکلات‌ها و رژ لب‌های لوکس روی آوردند. این رفتار پس از حملات ۱۱ سپتامبر و بحران مالی ۲۰۰۸ نیز تکرار شد. «موریس» نخستین‌بار این رفتار را مطالعه کرد و «لئونارد لودر» از مدیران یکی از برندهای بزرگ آرایشی، از آن برای تحلیل شرایط کلان اقتصادی استفاده کرد.

اهمیت این موضوع در ایران امروز آن است که برخی تحلیلگران از جمله بیژن عبدالکریمی، افزایش مصرف‌گرایی طبقه‌ی متوسط را نشانه‌ی بالا بودن شاخص رفاه می‌دانند و از آن برای نادیده گرفتن وضعیت دشوار اقتصادی بهره می‌گیرند.

اما در کشوری با تورم پایدار بالای ۴۰ درصد، رکود شدید و فقر گسترده، چنین رفتارهایی را باید بیش از هر چیز ناشی از «اثر رژ لب» دانست، نه نشانه‌ی رفاه.

انتهای پیام