چرا امام هشتم را به عنوان امام مهربانی مي‌شناسيم!
دکتر رجبی دوانی می‌گوید: امام موسی کاظم علیه‌السلام قبل از شهادت، به همه فرزندانش توصیه کرده بود که تابع امر برادرشان، امام رضا علیه‌السلام، باشند. این تابعیت و پیروی بیشتر از هر کسی، در رفتار و گردار حضرت معصومه سلام الله علیها دیده می‌شد.
به گزارش خبرگزاري رضوي، دانستن خصوصیات و ویژگی‌های سبک زندگی امام رضا علیه‌السلام و نحوه تعامل و برخورد آن حضرت با اعضای خانواده، دوستان و عامه مردم راهکار خوبی است برای اینکه بتوانیم آن حضرت را سرمشق و الگوی زندگی‌مان قرار داده و در برهه‌های گوناگون زندگی از آن حضرت تبعیت کنیم. چه بهتر که این معرفی از منابع معتبر و مستند تاریخ اسلام برگرفته شده باشد تا در مورد حقانیت و صحیح بودن مطالب و آموزه‌های آن، دچار شک و تردید نشویم و بتوانیم با آراستن خود و خانوده به این صفات، در گروه دوستداران و شیعیان حقیقی آن حضرت قرار بگیریم و سبک زندگی رضوی را در بهترین شکل ممکن اجرا کنیم.
این دغدغه‌ها را در گفت‌وگویی با دکتر محمد حسین رجبی دوانی، استاد و پژوهشگر تاریخ اسلام بررسي كرديم تا سبک زندگی آن حضرت را بهتر و بیشتر بشناسیم.
* می‌دانیم که نمونه کامل سبک زندگی دینی را باید در خانه اهل بیت علیهم السلام جست‌وجو کنیم. در این مورد، به طور کلی با توجه به سبک زندگی امام رضا علیه‌السلام، چه نکاتی عایدمان می‌شود؟
نمونه کامل مدرسه تربیت در خانه امام علی علیه‌السلام و حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها وجود داشته است که از آن بزرگان به فرزندان و نسل ایشان منتقل شد. در مورد حضرت ثامن الحجج علیه‌السلام، این مدرسه با هدایت و رهبری آن حضرت شکل گرفت تا شیوه‌های تربیتی صحیح را به ما یاد بدهد. در این شرایط، هیچ کسی بهتر و زیباتر از امام رضا علیه‌السلام نتوانسته زندگی کند تا مورد رضای خدا و پیغمبر او صلی الله علیه و آله قرار بگیرد. به دلیل زندگی کامل است که معتقدیم سبک زندگی رضوی می‌تواند الگویی برای زندگی و تربیت نسل ما باشد.
* یکی از پرسش‌های اصلی که می‌تواند برای شناخت سبک زندگی آن حضرت راهگشا باشد، لقب «رضا» است که به آن حضرت اختصاص پیدا کرده است. آیا دلیل و منبع موثقی در روایت‌ها و ماجراهای تاریخی درباره این کنیه وجود دارد که معرف نوع زندگی آن حضرت باشد؟
بله؛ یکی از مهمترین دلایل این عنوان را در ماجرایی می‌توان پیدا کرد که یک نفر به امام جواد علیه‌السلام عرض کرد: «بعضی از مردم می‌گویند که مأمون به پدر شما لقب رضا را داد، به این دلیل که آن حضرت به ولایتعهدی رضایت داد.» اما امام جواد علیه‌السلام در پاسخ فرمود: «آنها دروغ می‌گویند. لقب رضا را خداوند متعال به پدرم داد چون او را پسندید و در عین حال اهل آسمان، پیغمبر خدا صلی الله علیه و آله و امامان معصوم علیهم‌السلام همگی او را پسندیدند.» آن شخص پرسید: «مگر بقیه اجداد شما مورد پسند خدا و رسول او نبودند؟!» امام جواد علیه‌السلام هم فرمود: «همین طور است. اما فقط پدرم رضا شد به این علت که جمع دوست و دشمن او را پسندیدند و همگی از او راضی بودند.» در واقع این عنوان به دلیل سبک زندگی ویژه امام علی بن موسی الرضا علیه السلام به آن حضرت داده شده است و معرف خوبی برای نحوه زندگی ایشان خواهد بود. به عنوان مثال از این عنوان می‌توان این گونه نتیجه گرفت که آن امام بزرگوار در هر شرایطی مراعات دیگران را می‌کرد.
* خوب است به نمونه‌های رفتاری امام رضا علیه‌السلام هم اشاره‌ای کنیم. یکی از عزیزترین افراد نزد آن حضرت، خواهر گرامی‌اش حضرت فاطمه معصومه سلام الله علیها بوده است. رفتارها و برخوردهای این دو خواهر و برادر بر اساس مستندات تاریخ اسلام چگونه بوده است؟
دلیل محبت موجود در میان این دو بزرگوار این بوده كه هر دو از يك مادر متولد شده بودند، در حالی که سایر خواهر و برادرهای امام رضا علیه‌السلام از مادر دیگری به دنیا آمده بودند. در واقع نجمه خاتون، یکی از همسران امام موسی کاظم علیه‌السلام، فقط دو فرزند را در دامن خود پرورش داد: امام رضا علیه‌السلام و حضرت معصومه سلام الله علیها. درباره زندگی حضرت معصومه سلام الله علیها اطلاعات زیادی وجود ندارد، اما این نکته مشخص است که امام رضا علیه‌السلام به او لقب «معصومه» را داده که نشان‌دهنده پاکی نفس و بزرگی شخصیت آن حضرت و همچنین محبت امام رضا علیه‌السلام نسبت به ایشان است.
*بنابراین می‌توان گفت که حضرت معصومه سلام الله علیها جایگاه بالایی نزد امام رضا علیه‌السلام داشته و روابط این خواهر و برادر بسیار خوب بوده است.
همین طور است. البته حضرت فاطمه معصومه سلام الله علیها از نظر معصومیت مانند پیامبران و امامان نبوده است. اما کمال‌های معنوی و طهارت روحی بالایی داشته، به اندازه‌ای که به کسانی که آن حضرت را زیارت کنند وعده بهشت داده شده است. امام رضا علیه‌السلام در این مورد فرموده است: «کسی که خواهرم، فاطمه معصومه، را در شهر قم زیارت کند مانند این است که من را زیارت کرده است.» این روایت معصومیت و شخصیت والای آن حضرت و جایگاه ایشان نزد امام رضا علیه‌السلام را نشان می‌دهد. البته حضرت معصومه سلام الله علیها حدود بیست و پنج سال از امام رضا علیه‌السلام کوچکتر بود، اما محبتی بین آن دو بزرگوار بود که در روایت‌های زیادی به آن اشاره شده است.
در مورد سایر خواهران و برادران امام رضا علیه‌السلام هم همین نوع محبت وجود داشته است؟
بله. امام موسی کاظم علیه‌السلام قبل از شهادت، به همه فرزندانش توصیه کرده بود که تابع امر برادرشان، امام رضا علیه‌السلام، باشند. این تابعیت و پیروی بیشتر از هر کسی، در رفتار و كردار حضرت معصومه سلام الله علیها دیده می‌شد. زمانی هم که مامون‌الرشید، امام رضا علیه‌السلام را از مدینه به توس (مشهد امروزی) تبعید کرد، حضرت معصومه سلام الله علیها نتوانست دوری از برادر عزیزش را تحمل کند. در بعضی از روایت‌ها نوشته شده که امام رضا علیه‌السلام این طور خواست که خواهرش پیش او بیاید. این طور بود که حضرت فاطمه معصومه سلام الله علیها برای پیوستن به برادرش، از مدینه به سمت توس راه افتاد. البته در این سفر تعدادی از مردان و زنان بنی هاشم و شیعیان آن حضرت را همراهی می‌کردند. مسیر حرکت هم از شهر قم می‌گذشت. کاروان حضرت معصومه سلام الله علیها که به شهر قم نزدیک شد، راهزن‌ها یا دشمنان شیعیان به کاروان حضرت حمله کردند. این کار آنها باعث شد که آسیبی به حضرت معصومه سلام الله علیها وارد شود. البته بعضی روایت‌ها هم اینطور است که حضرت در نزدیکی شهر قم بیمار شد. مدتی در قم در منزل یکی از شیعیان اقامت کرد و بعد از چند روز در همان شهر از دنیا رفت.
* یکی از برادرهای امام رضا علیه‌السلام هم حضرت احمد بن موسی علیه السلام مشهور به شاهچراغ است که در شیراز مدفون شده است. آیا در مورد ارتباط برادری میان امام رضا علیه‌السلام با این برادرش مطلبی در تاریخ اسلام نقل شده است؟
مهمترین نوع برخورد این دو برارد به ماجرای شهادت امام موسی کاظم علیه‌السلام مربوط است. در تاریخ نقل شده که امام رضا علیه‌السلام با تمام برادرها و خواهرهایش به گونه محبت‌آمیز و رئوفانه برخورد می‌کرده است و به همین علت بوده که تمام خانواده آن حضرت علاقه و ارادت خاصی نسبت به ایشان داشته‌اند. حضرت احمد بن موسی علیه السلام که به شاهچراغ معروف است هم از این قاعده مستثنا نبود و تحت تأثیر بزرگواری‌ها و محبت‌هایی که از برادرش دیده بود، شیفته آن حضرت بوده و به علم و دانش الهی ایشان اذعان داشته است.
ماجرای برخوردهای این دو برادر در زمان شهادت امام موسی کاظم علیه‌السلام چه بود؟
طبیعی بود که بعد از شهادت امام موسی کاظم علیه‌السلام باید امام بعدی به شیعیان معرفی می‌شد. به همین دلیل زمانی که خبر شهادت امام موسی کاظم علیه‌السلام منتشر شد، مردم در مقابل خانه حضرت احمد بن موسی علیه‌السلام جمع شده و آن حضرت را تا مسجد همراهی کردند. از آنجایی که حضرت احمد بن موسی علیه‌السلام یکی از شخصیت‌های دینی، علمی و فقهی بزرگ در آن زمان بود مردم گمان می‌کردند که او پس از پدر بزرگوارش امام است و به همین دلیل با ایشان بیعت کردند. بعد از آن، حضرت احمد بن موسی علیه‌السلام بر بالای منبر رفت و خطبه‌ای را در کمال بلاغت و شیوایی خواند و به مردم فرمود: «حالا که همه شما با من بیعت کرده‌اید، بدانید که من در بیعت برادرم علی بن موسی علیه‌السلام هستم، چون او بعد از پدرم امام و ولی خداست. به همین دلیل بر من و شما واجب است که از او اطاعت کنیم.» به این ترتیب برای همه مردم مشخص شد که امام هشتم، امام رضا علیه‌السلام است و به این ترتیب همه مردم خدمت امام رضا علیه‌السلام آمده و به امامت ایشان اعتراف کردند. این ماجرا حق‌طلبی و درستکاری حضرت احمد بن موسی علیه‌السلام را نشان می‌دهد که البته این صفت در اثر بزرگواری‌های امام رضا علیه‌السلام در حق او شدت گرفته و نمایان شده بود. آن حضرت با دیدن حق‌طلبی برادرش مثل همیشه در حق او دعای خیر کرده و فرمود: «همان طور که حق را پنهان و ضایع نکردی، خداوند متعال هم تو را در دنیا و آخرت ضایع نگذارد.»
این نوع برخورد را با فرزندشان، امام جواد علیه‌السلام هم داشتند؟
بله؛ نکته بارز در رفتار امام رضا علیه‌السلام با فرزندشان، امام جواد علیه‌السلام، مهر و محبتی است که از آن امام بزرگ دیده شده است. در واقع امام رضا علیه‌السلام همان‌طور که با تمام اعضای خانواده خود با مهربانی رفتار می‌کرده، همین محبت را نسبت به فرزند خود هم داشت. در ماجرایی هم نوشته شده پیش از تولد امام جواد علیه‌السلام، شخصی با مشاهده مهربانی‌های آن حضرت نسبت به کودکان به ایشان عرض کرد: «شما درباره کودکان بسیار مهربان هستید. از خدا بخواهید تا پسری به شما عنایت بفرماید.» امام رضا علیه‌السلام در جواب او فرمود: «خداوند به من پسری عطا می‌فرماید که وارث من خواهد شد.» نقل شده زمانی که امام جواد علیه‌السلام به دنیا آمد، امام رضا علیه‌السلام آنقدر او را دوست داشته که شب‌ها در کنار گهواره او می‌نشست و با او بازی می‌کرد. بعضی از یاران امام که از این ماجرا مطلع شدند، از ایشان سؤال کرده بودند که آیا همه مردم به فرزندان خود این طور مهربانی می‌کنند؟ و امام رضا علیه‌السلام فرمود که این فرزند مانند سایر مردم نیست، بلکه تولد و رشد او مانند اجداد پاکش است.
در عین حال در منابع تاریخی نوشته شده است که امام رضا علیه‌السلام در ضمن محبت به امام جواد علیه‌السلام، به ایشان احترام می‌گذاشت. در آن زمان صدا کردن شخص با کنیه و لقب به جای اسم، نوعی احترام محسوب می‌شد و امام رضا علیه‌السلام هم فرزند خود را با کنیه‌اش که ابوجعفر بوده صدا می‌زد.
ما امام رضا علیه‌السلام را به عنوان امام رئوف می‌شناسیم. مهربانی عامه امام رضا علیه‌السلام از کجا نشأت گرفته است؟
درست است. ما امام رضا علیه‌السلام را با صفت رأفت و مهربانی ايشان می‌شناسیم. این خصلت تنها به خانواده و نزدیکان آن حرت اختصاص نداشته، بلکه همه مردم به حسب ظرفیت وجودی خودشان از آن بهره‌مند می‌شدند. در این مورد هم در تاریخ زندگی امام رضا علیه‌السلام روایت‌هایی وجود دارد. به عنوان مثال ابراهیم بن عباس روایت می‌کند در مدتی که با امام رضا علیه‌السلام همراه بودم و یا در مسیر رفت و آمد مردم با ایشان ملاقات می‌کردم، هیچ وقت مشاهده نکردم که آن حضرت با کسی به درشتی حرف بزند و یا سخن کسی را در میان گفت‌وگو قطع کند. امام رضا علیه‌السلام همیشه در حین صحبت صبر می‌کرد تا گوینده به حرف‌هایش پایان بدهد، بعد نظرش را درباره سخنان او ابراز می‌کرد. هر زمانی هم که نیازمندی پیش او می‌آمد، در صورتی که نیازش مشروع بود حاجتش را برآورده می‌کرد. هرگز ندیدم که آن حضرت در جایی پایش را دراز کند یا به چیزی تکیه بدهد. امام رضا علیه‌السلام هیچ وقت به کارگزاران و خدمتگزارانش توهینی نمی‌کرد و سخنی که آنها را برنجاند بر زبان نمی‌آورد. در مجموع از شواهد تاریخی مشخص می‌شود که اگر سبک زندگی رضوی را الگوی زندگی خود کنیم، بسیاری از گرفتاری‌ها و نابهنجاری‌های زندگی فردی و اجتماعی حل شده و از بین می‌رود.
انتهای پیام
