چین بحران کرونا را چگونه مهار کرد؟

حامد وفایی، عضو هیات علمی دانشگاه تهران در سایت الف نوشت:

چند روز پیش در خیابان مکالمه دو کاسبی که برای حفظ پروتکل های بهداشتی با ماسک بیرون از مغازه خود ایستاده بودند توجه ام را به خود جلب کرد. یکی به دیگری می گفت ویدئویی را دیده که چینی ها بدون ماسک در معابر عمومی در تردد هستند و دیگری از مدیریت چینی ها برای کنترل فراگیری کرونا اظهار تعجب می کرد.

حقیقت این است که در شرایطی که آمریکا، اروپا و بسیاری از کشورهای دیگر از جمله ایران در امواج دوم و سوم کرونا غوطه ور شده اند، چین به عنوان پرجمعیت ترین کشور جهان در کنترل فراگیری ویروس توفیقات بزرگی بدست آورده و به گفته همان کاسب عزیز، بسیاری از چینیان امروز بدون ماسک در معابر عمومی حاضر می شوند و زندگی نسبتا عادی در این کشور روال سابق خود را پیدا کرده است.

اما اینکه چین چگونه توانست کرونا را کنترل و از فراگیری این ویروس در گستره وسیع این کشور پیشگیری کند سئوالی است که ذهن بسیاری را نه تنها در ایران که در بسیاری از کشورهای جهان به خود مشغول کرده است. صاحب این قلم با جمع آوری نکات کلیدی مبارزه و مقابله چینیان با کرونا از منابع دست اول چینی، مشاهدات بیش از یک دهه زندگی در میان چینیان و مطالعات مداوم رسانه های چینی در پی پاسخگویی به این سئوال برآمده است که به واقع چین با ویروس منحوس کرونا چه کرد؟

چندی پیش در تعدادی از شهرهای چین جشن پیروزی در نبرد با ویروس کرونا برگزار و طی مراسمی باشکوه از نمایندگان کادر درمان این کشور به عنوان قهرمانان ملی تقدیر شد و عملا شکست این ویروس به ویژه در مرکز انتشار آن یعنی شهر ووهان به اطلاع عموم رسید. اکنون فراگیری کرونا در چین مهار شده و می توان گفت این ویروس به کنترل کادر درمان در آمده و اگر در نقطه ای از کشور گزارشی از مشاهده یک یا چند مورد منتشر شود، با اعلام سریع شرایط جنگی، قرنطینه فوری، اقدامات پیشگیرانه و آغاز درمان، تمامی راه های انتشار ویروس به نقاط دیگر مسدود می گردد. جدای از تحلیل ها و نگاهی که کشورهای غربی به چین داشته و دارند، شاید بهتر باشد برای واکاوی دلایل توفیق این کشور در مواجهه با بحرانی که امروز گریبانگیر جهان شده و همگان را با تبعاتی سهمگین مواجه ساخته، نیم نگاهی به تحلیل چینیان از توفیق شان در این امر داشته باشیم.

فرماندهی واحد

با مطالعه منابع چینی در می یابیم که نخستین عامل پیروزی این کشور در مبارزه با بیماری های فراگیر از جمله کرونا که مورد تاکید کارشناسان چینی قرار دارد، عاملی تحت عنوان “فرماندهی واحد” است. با جدی شدن مسئله فراگیری ویروس کرونا در چین و بعضا اشتباهات تاکتیکی مقامات محلی در روزهای نخست از جمله مقابله با انتشار گسترده اخبار و مواردی که نمونه های آن در رسانه های غربی منعکس گشته، در گام نخست و در اقدامی قاطع، اتاق فرماندهی مدیریت بحران کرونا در حزب کمونیست چین به عنوان عالی ترین نهاد حاکمیتی این کشور تشکیل گشته و شخص شی جین پینگ به عنوان دبیرکل حزب، رئیس جمهور، فرمانده قوای نظامی و رهبر این کشور مدیریت عالی این مجموعه را بر عهده گرفت.

ساختار یکپارچه مدیریتی

اصولا ورود مستقیم حزب و سران آن به معادلات داخلی یا بین المللی چین از نگاه مردم این کشور به منزله اهمیت والا و سطح عالی مواجهه با آن موضوع تلقی می شود. با ورود حزب کمونیست چین به معادله مقابله با کرونا، عملا بخشی از ظرفیت های حزبی اعم از شاهراه های اجرایی، رسانه ای، امنیتی، انتظامی و حتی اقتصادی زیر نظر حزب در زمینه مقابله با ویروس مسئولیت یافته و نهادهای عمدتا غیرقابل انعطاف حزبی برای رویارویی با بحرانی اساسی بسیج شدند. در این چارچوب، پس از تعیین سرخط ها و اهداف کلی از جانب دبیرکل حزب، در جریانی از بالا به پایین و از کل به جزء، فرآیند تقسیم وظایف انجام گرفته و فرماندهی واحد از پایتخت کشور به مراکز استان ها، شهرها، مناطق، محلات و حتی شهرک های مسکونی تسری داده شد. بر این اساس می توان دومین عامل توفیق چین در این زمینه را ایجاد “ساختار و پیکره یکپارچه مدیریتی” در مواجهه با بحران تحت امر “فرماندهی واحد” توصیف کرد.

تکنولوژی پیشرفته

شاید نگاه به مواجهه با فراگیری ویروس به مثابه “یک نبرد تمام عیار” برای تحلیل علل موفقیت چین در این عرصه راهگشا افتد. بر این اساس ایجاد ساختار یکپارچه مدیریتی با فرماندهی واحد چنانچه فاقد “ادوات موثر و پیشرفته” باشد عملا کاری از پیش نخواهد برد. چین سال هاست که در هدفگذاری استراتژیک خود، محوریت علم و تکنولوژی را به عنوان یکی از اولویت های اساسی در جریان توسعه این کشور مدنظر قرار داده و صرفا نیم نگاهی به جایگاه دانشگاه های این کشور در رده بندی های جهانی و تثبیت روند رو به رشد توسعه در حوزه فناوری آن برای اثبات کارآمدی این هدف گذاری در چین کفایت می کند. اما یکی از مهم ترین ادوات چین در نبرد با کرونا را باید “تکنولوژی های جدید”ی بدانیم که چینی ها با صرف هزینه های گزاف و سرمایه گذاری های بلندمدت در حوزه های آی تی، ارتباطات، فناوری های پیشرفته، فناوری های روز جهان و دیگر حوزه های زیربنایی بدست آورده اند.

بر خلاف تصویری که در اذهان عمومی مردم ایران از کالای ساخت چین وجود دارد، امروز “ارتقای کیفیت کالای چینی” به عنوان یکی از اهداف اساسی حکومت چین در دستور دست اندرکاران اقتصادی آن قرار گرفته و چین در گذاری سریع از دوران سابق، در حال تجربه دورانی جدید است که در آن ماهواره 6G این کشور به فضا پرتاب می شود و خودروهای تمام برقی چینی جای خود را به خودروهای سنتی داده و نه تنها پرداخت های بانکی با فناوری های پیشرفته و ایمن بومی ساخت این کشور در اسکن چهره افراد تسهیل شده که فراتر از آن شناسایی هویتی در مبادی خروجی و ورودی کشور و مسائل امنیتی حساس نیز با اتکا به همین ابزار صورت می گیرد.

امکاناتی که چین طی دو دهه اخیر در عرصه های مختلف فناوری بدست آورده “کلید طلایی” این کشور در مقابله با کرونا و کنترل فراگیری آن بوده است. در شرایطی که بسیاری از کشورهای غربی و شرقی در کنترل رفت و آمد شهروندان در ایام قرنطینه با معضلات اساسی مواجه شده اند، چین با بکارگیری اپلیکیشن های کارآمد و متمرکز و شناسایی هر فرد با یک کد، افراد را با توجه به نتایج آزمایشات پزشکی یا مسیر رفت و آمد و حضورشان در اماکن مختلف به سه رنگ سبز، زرد و قرمز تقسیم بندی نموده و در پهنه ای به وسعت این کشور رصد برخط شهروندان را عملیاتی نموده است. در این فرآیند با تعریف برنامه های آنلاین، ارائه خدمات شهروندی در مناطق سبز به افرادی که به هر دلیل کد آن ها زرد با قرمز است مسدود گشته و فرد ناگزیر از مراجعه به مراکز درمانی یا حضور در منزل برای بهره گیری از خدمات از راه دور می گردد. ارائه کارت های بهداشت هوشمند، کارت های تردد محدود در مناطق قرنطینه شده و مواردی از این دست را نیز باید در همین چارچوب مورد ارزیابی قرار داد که حاصل چند ماه و چند سال نیست و باید آن را نتیجه برنامه ریزی راهبردی یک کشور طی نیم قرن اخیر دانست.

فرمانبری متحد

باز به همان فضای توصیفی “یک نبرد تمام عیار” بازگردیم که طبعا ساختار فرماندهی منسجم ولو با ادوات پیشرفته چنانچه فاقد نیروهای مطیع، فرمانبر و متحد باشد طبعا در مقابله با دشمن، کاری از پیش نخواهد برد. در جریان مبارزه با کرونا بخشی از نیروهای تحت فرماندهی حزب کمونیست چین، اعضای حزب و نیروهای ارتش رهایی بخش این کشور بودند که با صدور فرمان اولیه، در قالب یگان های امدادی، انتظامی و داوطلب در نخستین زمان به مرکز بحران یعنی شهر ووهان اعزام شدند. حضور گسترده نیروهای اصطلاحا از جان گذشته با پوشش رسانه ای گسترده و فعالیت های عینی و جریان ساز در قلب خطر، هم به لحاظ روانی و هم از جهت عملیاتی به منزله دمیده شدن جانی تازه به خط مقدم بحران بود و در بسیاری از موارد که ذکر جزئیات آن در این مختصر نمی گنجد، فرآیند کنترل بحران از مبدا را تسهیل نمود. اما در جریان این نبرد، روی دیگر سکه اطاعت از فرمان های صادر شده از هرم فرماندهی، مردم چین و افکار عمومی این کشور بودند.

واقعیت این است که بررسی و تحلیل نگاه مردم چین به حزب حاکم بر این کشور مجالی دیگر می طلبد اما جان کلام در این زمینه را می توان اینگونه بیان کرد که روحیات اجتماعی چینیان، اخلاقیات فردی و جمعی آن ها و دغدغه های اقتصادی و معیشتی اکثریت شان همواره یکی از برگ برنده های حاکمان بر این کشور در طول تاریخ سیاسی آن بوده است. همراهی مجموع عوامل یاد شده با میزان اعتماد افکار عمومی چین به حاکمان این کشور که می توان مقدار آن را با نگاهی حداقلی، متوسط به بالا توصیف نمود، با قاطعیت مدیریتی و اصطلاحا دیسیپلین و نظم حکومت چین که امری شناخته شده در جهان امروز محسوب می شود، توفیق اتاق فرماندهی بحران حزب کمونیست چین در کنترل فراگیری کرونا را در پی آورد.

اعتماد به خرد جمعی

جامعه شناسی چینیان کاری پیچیده، چند وجهی و دشوار است اما مطالعات و مشاهدات شخصی صاحب این قلم گواه آن است که مردم چین در عین برخورداری از روحیاتی چون تاثیرپذیری از شایعات، توجه به خرافات و مواردی اینچنینی که عمدتا از خصوصیات جوامع سنتی به حساب می آید، دارای ویژگی دیگری نیز هستند که می توان از آن به عنوان “پیوستگی در اعتماد به خرد جمعی در مواقع بحران” یاد کرد. تردیدی نیست که در برخی موارد ممکن است اعتماد به جریان مسلط در خرد جمعی راه به بیراهه بپیماید اما پرواضح است که فقدان چنین روحیه ای در پرجمعیت ترین کشور جهان نیز عملا مدیریت بحران در آن را با چالش هایی جدی مواجه می ساخت. یادآوری این نکته نیز ضروری است که اشاره این نوشتار به مردم چین، ناظر بر اکثریت چینیان بوده و قطعا در میان یک میلیارد و چهارصد میلیون نفر، افراد متمرد، معترض یا مخالف با سیاست های جاری نیز وجود داشته و خواهند داشت.

استفاده همزمان از طب مدرن و سنتی

یکی دیگر از نکاتی که چینیان در تحلیل دلایل پیروزی شان بر کرونا به آن اشاره می کنند، بهره گیری همزمان از ظرفیت های طب سنتی و پزشکی مدرن غربی است. در حالی که متخصصان کشورمان در دو حوزه طب سنتی و مدرن همچنان به انکار یکدیگر حتی در اوج بحران کرونا مشغول بوده اند، اعتقاد راسخ چینیان به ظرفیت های طب سنتی شان در کنار طب مدرن غربی در کنترل بحران کرونا راهگشا بوده است. شاید برای مخاطب این نوشتار جالب توجه باشد که چینیان بعضا حتی در درمان انواع سرطان از روش های مکمل طب سنتی و مدرن بهره گرفته و برای این منظور بخشی ویژه در بیمارستان طب سنتی شهرهای مختلف چین از جمله پکن نیز تاسیس شده است. در این میان اما یادآوری این نکته نیز ضروری است که به رغم تاکیدات فراوان اطبا و سالمندان نسل قبل این کشور بر کارآمدی طب سنتی چینی، اتاق فرمان مدیریت بحران این کشور، طب سنتی را به عنوان “روشی مکمل” با درمان های پزشکی مدرن تقسیم بندی نموده و بنا بر آمار منتشر شده از سوی منابع چینی، روش های درمان ترکیبی طب سنتی و مدرن در این کشور در بهبود بیش از 90 درصد بیماران کووید 19 موثر و کارآمد بوده است.

اطلاع رسانی سریع و دقیق

عامل دیگر توفیق چین در کنترل فراگیری کرونا، اطلاع رسانی سریع، دقیق و حساسیت برانگیز در خصوص موقعیت و شرایط مناطق مختلف درگیر با بیماری با جزئیات بوده است. هر چند که رویکرد چینیان در مراحل نخستین مواجهه با کرونا که در رسانه های غربی از آن به “پنهان کاری” یا “سرپوش گذاشتن بر سهل انگاری های پزشکی” یاد شد انتقاداتی را چه در داخل و چه در فضای بین المللی علیه این کشور برانگیخت اما با جدی تر شدن بحران و احساس خطر جدی گسترش فراگیری، اطلاع رسانی شفاف و جزئی در دستور کار دستگاه های مربوطه قرار گرفت. در این عرصه نیز فناوری های پیشرفته چینیان به کمک آن ها آمد و علاوه بر شیوه های به روز اطلاع رسانی در شبکه های اجتماعی، امکان رصد آنلاین آمار مبتلایان، قربانیان و اماکن پر خطر، کم خطر و بی خطر به صورت بر خط برای تمامی شهروندان اجرایی گشت.

در این رابطه، طبعا ظرفیت ملی برای انجام فوری، گسترده و مطمئن تست های کرونا در اقصی نقاط کشور در کنار فناوری های مدرن اطلاع رسانی مهم ترین ابزار محسوب می شود. در این راستا چین با اطلاع از ابعاد خطری که در کمین این کشور پرجمعیت قرار داشت، در اولین فرصت تولید گسترده و تقویت خط تولیدهای چند صد میلیونی کیت های تشخیص فوری کرونا و ماسک را در دستور کار قرار داده و با تقسیم بندی محصولات این حوزه حتی به صادرات گسترده آن به کشورهای درگیر بحران نیز اقدام نمود. نهایتا با تجهیز تمام شهرها، مناطق، فرودگاه ها و مبادی و مقاصد سفرهای فردی و جمعی به کیت های تشخیص کرونا و گروه های آموزش دیده، اصل “شناسایی در مبدا” در سراسر چین در دستور کار قرار گرفت. به عنوان نمونه، گروه های مذکور با رصد افراد مبتلا که اغلب نیز در لیست مبتلایان بی علامت تقسیم بندی می شدند، تمامی اطلاعات این افراد غیر از مشخصات شخصی او را رسانه ای و به اطلاع عموم می رساندند. بر این اساس طی ماه های اخیر بارها و بارها خبر نخست رسانه های چینی زبان به انتشار اطلاعات جزئی این قبیل افراد اختصاص یافته و این روند تا به امروز نیز ادامه داشته است. در این فرآیند مخاطبان این اخبار در اسرع زمان در می یافتند که فرد الف که تست کرونای او در آزمایشگاه ب مثبت شده، در تاریخ پ و ساعت ت از ایستگاه ث با خودرو یا متروی شماره ج به مقصد منطقه چ حرکت کرده و در مسیر بازگشت از فروشگاه ح خرید نموده و نهایتا به مجتمع مسکونی خ وارد شده است. نهادهای نظارتی و انتظامی با انتشار این چنینی اطلاعات از تمام افرادی که در طول سفر یا بخشی از حضور این فرد در هر یک از اماکن مذکور حضور داشته با قید فوریت درخواست می کردند تا با مراجعه سریع به مراکز بهداشتی نسبت به انجام تست کرونا و همکاری در مقابله با فراگیری ویروس اقدام نمایند. همزمان تمام این اماکن روی نقشه برخطی که در گوشی های همراه در اختیار همگان قرار داشت، به عنوان مناطق هشدار مشخص می شد.

از سوی دیگر به روزرسانی لحظه ای اطلاعات برخط شهر به شهر، منطقه به منطقه و مجتمع به مجتمع گامی اساسی در برانگیختن حساسیت شهروندان و ترغیب آنان به رعایت اصول بهداشتی بود. به عنوان نمونه با مشاهده چند مورد ابتلای شهروندان در کلانشهر پکن به ویروس کرونا طی چند ماه گذشته، تمام مکان هایی که این افراد به آنجا رفت و آمد داشته اند در نقشه های آنلاین قرمز شده و شهروندان از هر گونه تجمع، رفت و آمد و حضور در اماکن عمومی این مناطق بدون امکانات پیشگیری از جمله ماسک منع می شدند و در این روند “باور افکار عمومی” به خطری که در کمین همگان است به همراه “هراس چینیان از حادثه” که یکی از ویژگی های اخلاقی اکثریت جامعه چینی محسوب می شود، موجبات مقابله با فراگیری ویروس در کوچکترین حوزه های اجتماعی یعنی حتی شهرک های مناطق مختلف را فراهم می آورد.

اقدام سریع در بزنگاه ها

در همین راستا یکی از راهبردهای اساسی چین در مدیریت بحران، عبارت “عمل سریع، در بزنگاه” است که به باور پزشکان حاضر در خط مقدم مبارزه با کرونا در شهر ووهان، اگر چنین رویکردی در دستور کار اتاق مدیریت بحران قرار نمی گرفت، قطعا ابعاد بحران در گستره کشوری چون چین به یک فاجعه ملی ختم می شد. در همین چارچوب در روز بیست و سوم ژانویه 2020 و با فرمان عالی صادر شده از سوی حزب، چین تاکتیک “انسداد شهر” را در دستور کار قرار داد که هر چند در مراحل نخستین با انتقاد کشورهای غربی مواجه شد اما امروز کارآمدی آن بر همگان اثبات شده و کاری که چینیان یک سال قبل در شهر ووهان و چند منطقه پرخطر دیگر انجام دادند، امروز در پاریس، رم، برلین و دیگر شهرهای اروپایی و آسیایی در حال اجراست و طبعا نتایج احمال در این زمینه در میزان آمار مبتلایان و قربانیان کرونا در این کشورها قابل مشاهده است. ساخت فوری و عملیاتی سازی دو بیمارستان بزرگ ویژه درمان مبتلایان و همچنین استارت و تمرکز پژوهش های تخصصی مربوطه به واکسن کرونا در این مراکز آن هم تنها طی تنها ده روز که توجه جهانیان را به خود جلب کرد را نیز باید در همین راستا ارزیابی نمود.

4 زود

نکته دیگری که در روند مهار کرونا در چین مورد تاکید مدیران بحران قرار گرفته بود، رویکردی عملیاتی با عنوان “4 زود” بود که با تمام قوا از سوی نهادهای اجرایی، نظارتی، انتظامی و بهداشتی پیگیری و اجرایی و نهایتا به مهار فراگیری ویروس منجر شد. بر مبنای این رویکرد، شناسایی زودهنگام، قرنطینه زودهنگام، تشخیص زودهنگام و نهایتا درمان زودهنگام چهار پایه اساسی نبرد چین علیه کرونا را تشکیل می داد که با تدبیر مدیران بحران با افزودن درمان رایگان به این مجموعه بخش قابل توجهی از بار اضطراب بیماران قطعی و احتمالی نیز عملا خنثی می شد.

در مجموع می توان مهار فراگیری ویروس کرونا در چین را حاصل جمع چهار عامل اساسی فرماندهی واحد، همراهی اجتماعی، مسئولیت پذیری فردی و نهایتا تعیین خانه به عنوان قلعه امن عنوان کرد؛ دولت چین همزمان با برخورداری از این چهار عامل اساسی ضمن بهره گیری از تجربیات سابق این کشور در مواجهه با بیماری های فراگیر از جمله آنفلونزای خوکی در سال 2009 که صاحب این قلم نیز تجربه مقابله چین با آن را شخصا مشاهده نموده، همواره سه اصل اساسی کنترل منشا فراگیری، قطع راه های انتشار و حفاظت از اقشار آسیب پذیر را برای کنترل و مهار فراگیری بیماری های واگیردار مدنظر داشته و البته پیشرفته ترین نوع آن را در جریان مهار فراگیری کرونا عملیاتی نمود. امروز نیز متخصصین چینی با تاکید بر اینکه نبرد با کرونا هنوز به پایان نرسیده بر لزوم “تعقیب مداوم” این ویروس به عنوان تاکتیک جدید این کشور تاکید داشته و یک لحظه غفلت در مبارزه با آن را آغازگر روندی جدید در ویرانگری آن توصیف می کنند. در عین حال بسیاری از کارشناسان چینی، در تحلیل علل توفیق کشورشان در کنترل و مهار کرونا این جمع بندی را عنوان می کنند که سرحرف های عوامل اصلی آن در عبارت CHINA گردهم آمده است: Care+Help+Immidiate+New Technology+Altoghether.

کوتاه سخن آنکه شاید بسیاری از ما نسبت به عملکرد چین در بسیاری از حوزه های داخلی و خارجی مربوط به این کشور انتقاداتی داشته باشیم اما آنچه امروز در میهن عزیزمان بیش از هر چیز نیاز به آن احساس می شود، لزوم آموختن نکات مثبت دیگران و کنار نهادن نقاط منفی آن ها بدون پیش داوری است. آموختن تجربیات دیگران “ولو بالصین” اصلی عقلانی و مورد پذیرش همگان است. امروز کلید طلایی چینیان چه در تداوم و تثبیت روند توسعه این کشور و چه در مواجهه با بحران هایی چون کرونا در یک واژه نهفته است: “مدیریت”؛ “مدیریت چینی” امروز یکی از مدل های مدیریتی شاخص در جهان است که اتفاقا چندی است به عنوان یکی از شیوه های حاکمیتی مطرح در مدیریت آینده جهان مورد توجه رسانه ها و کارشناسان غربی نیز قرار گرفته است. فراموش نکنیم که مطالعه و تحلیل شیوه های مدیریتی به هیچ وجه به معنای پذیریش صفر تا صد آن نبوده و می توان در فرآیندی آگاهانه با بررسی ابعاد مختلف آن، ضمن بهره گیری از تجربیات ارزنده به طراحی راهبردها و تاکتیک های مورد نیاز و پاسخگوی شرایط بومی و ملی هر کشور جهت مواجهه صحیح با بحران ها و مدیریت آن ها پرداخت.

انتهای پیام