«دام سلبریتیسم» در کمین جنبش‌ها | گفت‌وگو با سعید رضوی فقیه

سعید رضوی فقیه، روزنامه‌نگار سابق و فعال سیاسی اصلاح‌طلب با اشاره به واکنش سلبریتی‌ها به رخدادهای روزهای اخیر می‌گوید: کنشگران سیاسی و مدنی باید حواس‌شان باشد که صرفا به خاطر داغ‌تر شدن فضای جنبشی کشور در «دام سلبریتیسم» نیفتند. واکنش‌های سلبریتی‌ها می‌تواند در نقش یک کاتالیزور برای پیش بردن برخی تحولات اجتماعی و یا فشار آوردن برای اخذ امتیازات بیشتر باشد ولی در عین حال می‌تواند جنبش‌های اجتماعی را به شدت مبتذل کند.

متن کامل گفت‌وگوی انصاف نیوز با آقای رضوی فقیه درباره‌ی نقش سلبریتی‌ها در جنبش‌های سیاسی و اجتماعی را می‌توانید در ادامه بخوانید:

رفتار سلبریتی‌ها فرصت‌طلبانه است

انصاف نیوز: از رفتار سلبریتی‌ها در مواجهه با جنبش‌های اجتماعی و سیاسی چه ارزیابی دارید؟

رضوی فقیه: رفتار سلبریتی‌ها عموماً فرصت‌طلبانه است. رفتار آنان در فضای مجازی معطوف به دفاع از یک قشر خاص یا طرح مطالبات مردمی مشخصی نیست بلکه روی موج مطالبات، اتفاقات، تحولات و جنبش‌ها سوار می‌شوند برای اینکه بیشتر دیده شوند. هدف اصلی آنان «بیشتر دیده شدن» است. هر چند که این واکنش‌ها می‌تواند در نقش یک کاتالیزور برای پیش بردن برخی تحولات اجتماعی و یا فشار آوردن برای اخذ امتیازات بیشتر باشد ولی در عین حال می‌تواند جنبش‌های اجتماعی را به شدت مبتذل کند. این آسیبی است که اگر کنش‌گران عرصه‌ی سیاست و فعالیت‌های اجتماعی مدنی به آن توجه نکنند بعدها ممکن است همین آسیب‌ها گریبان جنبش‌های اجتماعی را بگیرد و آنها را از اهداف خود منحرف‌ کند و حتی به جنبش‌ها ضربه بزند.

سلبریتی‌ها از هفت دولت آزادند

انصاف نیوز: مطالباتی که در اعتراضات مطرح می‌شود با آنچه سلبریتی‌ها می‌گویند چه نسبتی برقرار می‌کند؟

رضوی فقیه: من فکر می‌کنم که بخش اعظم سلبریتی‌ها، چه ورزشکاران و چه هنرپیشه‌هایی که در فضای مجازی فعال هستند، به جز اندکی دردشان اصلا اهداف اجتماعی نیست زیرا آنها هیچ وقت این مشکلات را به آن شکل نداشتند. آنها نه مشکل تبعیض داشتند، نه مشکل فقر و نه حتی محدودیت های اجتماعی. این سلبریتی‌ها از هفت دولت آزاد بودند؛ هم حکومت به خاطر تاثیرگذاری اجتماعی‌شان با آنها مدارای بیشتری می‌کرد، هم اینکه بهره‌مندی‌هایشان را داشته‌اند.  آنهایی که در صداوسیما از موقعیت‌ها و رانت‌ها استفاده کردند و ثروتی اندوختند و حتی مالیات هم ندادند اساسا همدرد بقیه‌ی مردم نیستند. من فکر میکنم که اینها از این شرایط فقط سوءاستفاده می‌کنند تا آن فعالیت‌هایشان در عرصه‌های اجتماعی و یا فضای مجازی ادامه پیدا کند و بیشتر از قبل دیده شود و لایک بخورد. آنها از این تحولات فقط به عنوان یک ابزار موقت برای هدف اصلی خودشان استفاده می‌کنند.

کنشگران سیاسی و مدنی دنباله‌رو سلبریتی‌ها شده‌اند

انصاف نیوز: از نگاه شما میان کنشگران مدنی و سیاسی با سلبریتی‌ها چه رابطه‌ای برقرار است؟

رضوی فقیه: تاثیرگذاری که سلبریتی‌ها در فضای مجازی داشتند سبب آن شده که نیروهای سیاسی و کنشگران مدنی ما هم در رابطه با آنها دچار سلبریتی‌زدگی شوند و دنباله‌رو آنها باشند. ما در عرصه‌های انتخابات دیدیم که نیروهای بسیار مترقی به هنرپیشه‌ها یا ورزشکاران پوپولیست و کسانی که فقط برای دیده شدن در عرصه‌ی مجازی فعالیت می‌کنند و شعارهایی را مطرح می‌کنند متوسل شدند. این یک آفت است. الان هم در این جنبش‌های اجتماعی در مخالفت با گشت ارشاد و آزادی‌های مدنی این را شاهد هستیم.

انصاف نیوز: به طور مشخص درباره‌ی همین اتفاقات اخیر و‌ نقش سلبریتی‌ها در آن چه دیدگاهی دارید؟

رضوی فقیه: رفع محدودیت‌ها در مورد زنان یک جنبش اصیل است. منظور من از «جنبش اصیل» این است که ریشه در متن اجتماع داشته و بدنه‌ی اجتماعی خیلی قوی دارد. اما یک بخشی از افرادی که با این جنبش همسو هستند عموماً از طبقات مرفه هستند که نیازها و مطالبات‌شان ممکن است سطحی باشد، از آن طرف سلبریتی‌ها هم روی این موج می‌توانند سوار شوند و این مطالبات را طرح کنند. در حالی که یک بخش خیلی محدود و سحطی جنبش حقوق زنان مثلا به مسئله‌ی پوشش و ورزشگاه رفتن خانم‌ها و امثال این موارد مربوط می‌شود. اما این لایه‌ای است که دیده می‌شود؛ در حالی که ما با مسئله‌هایی مانند حضانت یا حق طلاق یا حق خروج از کشور بدون اجازه‌ی همسر، حق نامزدی زنان در انتخابات ریاست‌جمهوری و امثال اینها هم در این جنبش مواجه هستیم که خیلی جدی‌تر و اساسی‌تر از رفتن دخترها به ورزشگاه است.

سلبریتی‌ها و‌‌ مبتذل کردن جنبش اصیل زنان

انصاف نیوز: اما به هر حال موضوع ورود زنان به ورزشگاه‌ها و مانند آن هم بخشی از مطالبات است.

رضوی فقیه: البته که حضور‌ زنان در ورزشگاه‌ها هم به جای خودش خواسته‌ی معقولی است اما سلبریتی‌ها می‌آیند روی همین بخش سطحی چنین جنبش اصیلی مانور می‌دهند و همه‌ی خواسته‌های زنان که نیمی از جامعه‌ی ایران هستند و خیلی متنوع و عمیق بوده و مربوط به ساختارهای حقوقی یا فرهنگی جامعه ایران می‌شود را تقلیل می‌دهند به آن چند خواسته که دیده می‌شود و مربوط به طبقات مرفه است. این مبتذل کردن جنبش اصیل زنان است و ممکن است باعث شود که این جنبش در همین سطح و لایه باقی بماند و به اعماق آن وارد نشویم. نتیجه این است که ممکن است در یک حالت فرضی با شرایطی مواجه شویم که مثلا ورزشگاه رفتن خانم‌ها آزاد است، حتی بی حجابی خانم‌ها هم آزاد است اما زنان در طبقات پایین جامعه همچنان زیر فشار فقر، مردسالاری آشکار یا پنهان و… هستند و سختی می‌کشند و نمی‌توانند به حقوقشان برسند. برای اینکه میدان‌دار این عرصه همان طبقات مرفهی که دردشان دیده شدن و نه حقوق زن‌هاست شده‌اند.

انصاف نیوز: در حوزه‌های سیاسی چطور؟ درباره‌ی ورود سلبریتی‌ها به مسائل سیاسی چه ارزیابی دارید؟

رضوی فقیه: در حوزه‌های سیاسی هم همینطور است. باید خیلی مراقب باشیم میدان دست کسانی که اساسا این دردها را ندارند و با محدودیت در آزادی بیان و یا سرکوب و نبود آزادی‌ها مواجه نبودند نیفتد و آنان میدان‌دار نشوند. اینها کسانی هستند که فقط در بزنگاه‌هایی وارد میدان می‌شوند و از آب گل‌آلود ماهی می‌گیرند و میوه‌ای را که دیگران برای کاشت بذر و نهال آن زحمت کشیدند و رنج بردند را به راحتی در آخرین لحظه می‌چینند و می‌روند و حتی بلد نیستند که چگونه از آن میوه استفاده کنند و هدرش خواهند داد.

نباید با سلبریتی‌ها برخورد سلبی کرد اما …

انصاف نیوز: معنای آنچه می‌گویید برخورد قهری با سلبریتی‌ها و جلوگیری از ورود آنان به عرصه‌های اجتماعی و سیاسی است؟

رضوی فقیه: خیر، نباید با این مسئله برخورد سلبی کرد. آنها آزادند که نظر خودشان را بگویند اما باید مواظب باشیم که جنبش های اجتماعی و سیاسی دچار ابتذال سلبریتیسم نشود. سلبریتی‌ها تاثیر دارند، من نمی‌گویم آنها تاثیری ندارند، سلبریتی‌ها یک بخش مخاطب دارند اما آنچه اینها مطرح می‌کنند الزاماً خواسته‌های اصیل و عمیق جامعه نیست. برای مثال وقتی وارد مقوله‌ی آزادی زنان می‌شوند یا حقوق زنان را مطالبه می‌کنند آن را تقلیل می‌دهند به سطحی‌ترین خواسته‌هایی که به طبقات مرفهی مثل خودشان مربوط می‌شود.

سر تراشیدن بازیگرها و یا کشف حجاب آنان نشان‌دهنده‌ی این است که فقط می‌توانند با سطحی‌ترین بخش مطالبات زنان مواجه شوند و آن را درک می‌کنند. اینها به هیچ وجه یک کمپین برای تغییر ساختارهای حقوقی به نفع زنان راه نمی‌اندازند. به این دلیل است که من فکر می‌کنم همین کنش سلبریتی‌ها مبتذل کردن جنبش زنان است. اینجا دیگر کنشگران چند ده ساله‌ی حقوق زنان مثل نوشین احمدی خراسانی یا فاطمه صادقی و… دیده نمی‌شوند. اینجا فقط خانم هنرپیشه‌ی ایکس و ایگرگ دیده می‌شود که سال‌ها رانت بازیگری در صداوسیما را استفاده کرده و‌ در یک فضای بسته‌ی فرهنگی سینما و رادیو و تلویزیون بهره‌مند بوده در شرایطی که بسیاری هنرمندان جدی ما محدود بودند اما آنها آزادی عمل داشند و فعالیت کردند و حالا یک دفعه سر بزنگاه می‌خواهند به جای بقیه هم محصول را درو کنند.

ورق برگردد سلبریتی‌ها باز هم تغییر جهت می‌دهند

انصاف نیوز: برخی معتقدند که سلبریتی‌ها ابزار دست بخش‌هایی از حاکمیت هستند و در پازل آنان بازی می‌کنند. برای مثال روزی در جریان انتخابات آقای رئیسی در کنار امیر تتلو عکس می‌گیرد یا مهران مدیری در صداوسیما تندترین اظهارات را علیه دولت روحانی مطرح می‌کند و امروز رفتار دیگری دارند. آیا می‌توان گفت که آنچه امروز از سلبریتی‌ها می‌بینیم هم یک طراحی از درون بخش‌هایی از ساختار قدرت باشد؟

رضوی فقیه: من به هیچ وجه نمی‌خواهم به ماجرا بدبین باشم اما عملکرد اینها در گذشته نشان داده است که به هیچ وجه دنبال خواسته‌های مردم نیستند. آنها دنبال دیده شدن و دنبال لایک گرفتن هستند و این موضوع را عملکردشان نشان داده است. آنان اگر لازم باشد زیر تابوت قاسم سلیمانی سلفی می‌گیرند، لازم باشد با جنازه‌ی مرحومه مهسا امینی سلفی می‌گیرند، لازم شود با آقای رئیسی سلفی می‌گیرند، لازم شود با آقای خاتمی سلفی می‌گیرند و… برایشان فرقی ندارد اصولگرا باشد، اصلاح‌طلب باشد، مذهبی باشد، غیر مذهبی باشد و… هر وقت که بتوانند از یک موضوعی استفاده کنند آن را مطرح می‌کنند و در فضای مجازی  دیده می‌شوند.

من فکر نمی‌کنم که اینها هیچ تغییر ماهوی کرده باشند؛ عملکردشان هم همین را نشان داده است. دیدیم که در شرایطی که خیلی نیروهای فرهنگی تحت فشار و محدودیت بودند و اینها از مواهب همکاری با بعضی دستگاه‌های دولتی از جمله صداوسیما بهره‌مند بودند یا کسانی که در سریال «شهرزاد» از پول فرهنگیان و بازنشستگان ثروت‌های کلانی به دست آوردند در شرایطی که در همان زمان درباره‌ی این مسئله شبهاتی مطرح می‌شد و‌ حتی وقتی اثبات شد که پول کثیفی بوده است هم هیچ وقت حاضر نشدن از مردم عذرخواهی کنند و بدهی که به جامعه داشتند  را بپردازند.

آنان دست در جیب مردم کردند و متنعم شدند ولی هیچ وقت حاضر نشدند عذرخواهی و ادای دین کنند. الان هم در شرایط بحرانی شعارهای آنچنانی می‌دهند برای این که فقط دوباره دیده بشوند و اگر ورق برگردد ممکن است باز هم تغییر جهت بدهند و مسیرشان در همان سمتی بیفتد که بتوانند از رانت و منافع بیشتری بهره‌مند شوند.

انتهای پیام