در دفاع از دروغ ۱۳!
عبس عبدی در سرمقالهی ۱۸ فروردین روزنامهی شهروند دربارهی دروغ ۱۳ نوشت:
حتما با دیدن عنوان این یادداشت تعجب خواهید کرد که چرا از این دروغ دفاع میکنم؟ بهتر است ابتدا موضع خود را نسبت به دروغ روشن کنم. به نظر بنده جامعهای که دو ویژگی اخلاقی را داشته باشد، حتما رستگار میشود؛ پایبندی به عهد و پیمان و پرهیز از دروغگویی. نقض عهد و دروغگویی بنیانهای روابط سالم اجتماعی را از میان میبرد. البته این دو رفتار را نمیتوان فقط به آموزههای اخلاقی تقلیل داد، چراکه علل و ریشههای آنها در سطوح اجتماعی و ساختاری عمیقتر و جدیتر است، که فعلا مورد بحث این یادداشت نیست. میان این دو ویژگی، التزام به پیمان و عهد، در بسیاری از موارد ضمانت اجرا دارد و ناقض آن باید هزینه بپردازد، ولی در جامعه ما پرهیز از دروغ حتی ضمانت اجرایی ندارد و به قول معروف، به دروغ مالیات نمیبندند! دروغگویی یک خصلت زشت فردی است، ولی اگر در جامعهای زندگی کنیم که تقاضا برای دروغ وجود نداشته باشد، نصیحتکردن برای پرهیز از دروغگویی بیاثر و پرهزینه میشود.
حدود دو دهه پیش برای بیل کلینتون رئیسجمهوری وقت آمریکا رسوایی جنسی پیش آمد و وی متهم به روابط خارج از ضابطه با منشی کاخ سفید به نام مونیکا شد. در نهایت آنچه که بیش از هر چیز علیه کلینتون گفته شد، نه رسوایی جنسی وی، بلکه دروغی بود که درباره نفی این رابطه گفته بود. در آنجا چنین استدلال میشد که آن رابطه ولو غیراخلاقی، یک مسأله و موضوع شخصی است، درحالی که دروغگفتن، موجب بیاعتمادی به دروغگو میشود و اگر به رئیسجمهوری بیاعتماد شویم، دیگر تصمیمی نمیتوان گرفت که مورد حمایت عموم مردم باشد. سلب اعتماد، ارتباط عادی را دچار اختلال میکند. فرض کنید در جامعهای دروغگویی رواج داشته باشد، طبیعی است که راستگویی و صداقت اولین قربانی در چنین جامعهای خواهد بود. در حقیقت، در چنین جامعهای هیچ گزاره راستی یا وجود ندارد یا مردم آن را نیز دروغ میپندارند، چون تجربه آنها در موضوعات دیگر چنین نشان داده است. در چنین جامعهای راست و دروغ با ارجاع به ملاک خارجی و مستقل از ما تعریف و تعیین نمیشود، بلکه برحسب منافع هرکس و هرفردی، صدق و کذب آن تعیین میشود و چون منافع متضاد و گوناگون است، راست و دروغ نیز گوناگون و متضاد میگردد. کمتر پیش میآید که مردم فارغ از تعلقات و منافع خودشان بر درستی یا دروغبودن خبری اتفاقنظر کنند، چراکه ملاک معتبر بیرونی برای سنجش درستی یا نادرستی خبر وجود ندارد. دوغ و دوشاب قاطی میشوند و بصیرت اجتماعی شکل نمیگیرد. هیچ پروندهای بسته نمیشود. همیشه درباره گذشته و حال و رویدادهای آن باید مجادله کرد، بدون اینکه به تفاهم یا توافقی برسیم. به نظرم برایتان ویژگیها در جامعه ما آشناست. همه آنها متاثر از رواج دروغگویی است.
بدترین وضع هنگامی است که رسانههای رسمی دروغپردازی کنند و اعتماد مردم را از میان ببرند. این دروغپردازیها علیه مخالفان صورت میگیرد. یکطرفه به قاضی میروند و خوشحال از محکومیت طرف مقابل برمیگردند، ولی دیری نمیپاید که دیگران هم چنین امکانی را به دست میآورند و قادر به تولید دروغ و انتشار آن میشوند. آنگاه است که دروغگوی قبلی و رسمی تعجب میکند که چرا مردم سخنان دروغ علیه او را باور میکنند. آنها گمان میکنند که توطئهای علیه آنها در جریان است، درحالی که هیچ توطئهای در کار نیست، و اگر هم باشد، باید به این مصرع توجه کند که: «یادم از کِشتِه خویش آمد و هنگام درو». خیلی نگران بیبصیرتی هستیم، درحالی که توجه نمیکنیم بذر این بیبصیرتی را دستگاههای رسمی پاشیدهاند. خودمان مسئول بیاعتمادی به رسانههای داخلی هستیم، و به همین علت مردم را به سوی استفاده از رسانههای بیگانه و فرامرزی سوق دادهایم، ولی حالا مدعی هستیم که باید جلوی آنها را گرفت که رفتارشان خلاف منافع است.
همه اینها چه ربطی به دفاع از دروغ ۱۳ داشت؟ ربطش این است که جامعه ما در طول سال درحال شنیدن و دیدن و خواندن انواع و اقسام اخبار دروغ است و با پذیرش و هضم این اخبار درحال زندگیکردن است. یک زمان این دروغها از بلندگوها و رسانههای رسمی بود، حالا دیگر این انحصار شکسته است و همه رسانهها درحال تولید و انتشار چنین اخباری هستند. البته اخبار و مطالب راست هم هست، ولی جداکردن راست و دروغ از یکدیگر براساس معیارهای بیرونی صورت نمیگیرد بلکه برحسب منافع و علایق خواننده صورت میگیرد و این امر موجب اختلال در موجودیت چیزی به نام ارتباط جمعی میشود. هیچکس هم زحمت این را به خود نمیدهد که صحت و سقم یک خبر را جویا شود. در این میان دروغ ۱۳، تنها نمونهای است که روز بعد از انتشار آن اعلام میشود که این خبر دروغ بوده است و اگر دقت کنیم در ایران است که میتوانیم ببینیم میان دروغ ۱۳ با اخبار دیگری که در طول سال میبینیم و میشنویم، تفاوت چندانی وجود ندارد. جالب اینکه دروغ ۱۳ را هم پس از اعلام دروغبودنش، همچنان راست میپندارند و میگویند اینکه میگویند دروغ است، دروغ نیست!! چرا؟ به این دلیل ساده که فرق چندانی میان آنچه که به نام دروغ ۱۳ گفته میشود، با سایر اخبار بدون منبع دیگر که در طول سال تولید و منتشر میشود، وجود ندارد.
از اینرو بد نیست سالی یک روز دروغی بشنویم که فردای آن حداقل معلوم یا اعلام شود که دروغ بوده و بدانیم که در طول سال با همین نوع اخبار زندگی کردهایم و افکارمان شکل گرفته و آنها را هضم کردهایم و از طریق خون و رگهای بدن به تمام نقاط و سلولهای فکرمان نفوذ کرده است. تا دروغ را در این جامعه حل نکنیم، از بصیرت و اعتماد اجتماعی خبری نخواهد بود.
انتهای پیام
