گزارش تحقیقی نیویورک‌تایمز درباره انفجار در بندر بیروت
ترجمه‌ی گزارش نیویورک‌تایمز درباره انفجار بندر بیروت را به نقل از «روزآروز» می‌خوانید:
اواخر سال گذشته، یک افسر امنیتی تازه‌وارد در بندر بیروت با در شکسته و سوراخی در دیواره آشیانه انباری مواجه شد. او به درون نگاهی انداخت و چیز وحشتناکی کشف کرد: هزاران تن نیترات آمونیوم که در حال سرریز شدن از کیسه‌های پاره بودند؛ ترکیبی که در مواد منفجره استفاده می‌شود.
در همان آشیانه کوزه‌های روغن، نفت سفید و اسید کلریدریک قرار داشت؛ در مساحتی به وسعت پنج مایل، فیوزهایی روی قرقره‌های چوبی و ۱۵ تن مواد محترقه کنار آن‌ها چیده شده بود. خلاصه این که تمامی عناصر لازم برای ساخت بمبی که یک شهر را ویران کند در این آشیانه بود.
حدود ۱۰۰ هزار نفر در یک مایلی این انبار زندگی می‌کردند که از برق دزدی استفاده می‌کردند و حتی یک هشداردهنده آتش در خانه‌های آن‌ها وجود نداشت.
جوزف نداف، افسر آژانس امنیت ملی که از دیدن این صحنه ترسیده بود به مافوق خود درباره تهدید موجود هشدار داد اما مشخص شد خیلی از دیگر مقامات لبنانی قبل‌تر از وجود این انبار اطلاع داشته‌اند.
تحقیقات تیم خبرنگاران نیویورک‌تایمز که درش ده‌ها مصاحبه با مقامات بندری، گمرکی و امنیتی، مأموران حمل‌ونقل و سایر متخصصان چنین امری انجام شده، نشان می‌دهد که چه طور یک سیستم فاسد و ناکارآمد نتوانست چنین تهدیدی را مدیریت کند در حالی که رهبران سیاسی کشور درگیر کار خودشان در رشوه گرفتن و قاچاق کردن بودند.
اسنادی که قبل از این منتشر شده بودند هم نشان داده‌اند که چه طور بسیاری از آژانس‌های دولتی، از زیر بار این وضعیت شانه خالی کرده‌اند. عکس‌های اختصاصی نیویورک‌تایمز از داخل این آشیانه به خوبی نشان می‌دهد که نگهداری از چنین مهماتی تا چه اندازه سرسری گرفته شده. علاوه بر این بررسی فیلم‌های باکیفیت موجود نشان می‌دهد که چه‌طور ترکیبی از این مواد منفجره در کنار هم قرار گرفتند و ویران‌کننده‌ترین انفجار تاریخ لبنان را ایجاد کردند.
البته جریان این طوری بود که طی ۶سالی که محموله ۲۷۵۰ تنی نیترات آمونیوم به بندر بیروت وارد و در آشیانه شماره۱۲جاگیر شد، هشدارهای مکرری به بخش‌های مختلف دولت لبنان، از مقامات بندری و گمرکی، سه وزارت‌خانه مرتبط، ارتش لبنان و دست‌کم دو قاضی پرنفوذ لبنانی و نخست‌وزیر و رییس‌جمهوری داده شده بوده است. هشدارهایی که بعضی‌شان فقط به چند هفته قبل از انفجار مهیب بیروت برمی‌گردند.
هیچ کدام از این مقاماتی که گفتیم نگاهی به مواد محترقه آشیانه شماره ۱۲ بیروت نینداخت؛ موادی که هزار برابر بیش‌تر از میزانی است که برای بمب‌گذاری در ساختمان دولتی اوکلاهما در سال ۱۹۹۵ استفاده شده بود.
این فاجعه که هر لحظه احتمال وقوعش بوده، با سال‌ها غفلت و ناکارآمدی دولت‌های بوروکراتیک در لبنان محقق شد؛ دولت‌هایی که امنیت عمومی را فدای تجارت و رشوه‌های‌شان کردند.
پس از جرقه‌هایی کوچک از آتش، انفجاری سفید نمایان شد؛ انگار که بعد از چند لحظه آتش‌بازی کوچک، آتش‌بازی بزرگ شروع شده باشد. کارشناسان می‌گویند که جرقه‌های نور و آتش پیش از انفجار مانند سوختن فلزات بسیار داغی بوده که در مواد شیمیایی آشیانه ۱۲ وجود داشته است.
کارشناسان انفجار گفته‌اند، انفجار آمونیوم نیترات اگر در کنار چیز دیگری نباشد به سختی رخ می‌دهد اما مواد محترقه دیگر می‌توانند به عنوان چاشنی آن عمل و آمونیوم نیترات را به یک بمب خیلی خیلی بزرگ تبدیل کنند.
جیمی آکسلی، استاد شیمی دانشگاه رودآیلند می‌گوید، انفجار اولیه، ترکیبی از دود نیترات آمونیوم نیمه سوخته را به هوا فرستاد؛ انفجاری ناشیانه که ثابت می‌کند آتش‌سوزی عمدی نبوده است.
کمتر از یک دقیقه بعد:نیک گلوماک، استاد مهندسی دانشگاه ایلینوی می‌گوید: آمونیوم نیترات منفجر می‌شود و به دنبال موجی شوک‌مانند که در جو ایجاد می‌کند، نوری درخشان به چشم می‌آید.
گلوماک ادامه می‌دهد که یک گلوله نارنجی و سیاه آتشین فضا را می‌گیرد و آتش را به تمام مواد قابل‌اشتعال و غیرسوختنی می‌رساند. اینجا بود که موجی شوک‌مانند با سرعتی فراتر از سرعت صوت بیروت را درمی‌نوردد.
ابر سفیدی که کمی آنورتر در آسمان است، موج را می‌شکند. کرک مارچند از مشاوران مهندسی حفاظت می‌گوید: «در نتیجه‌ی شوکِ جَوی، بخار آب از هوا جدا می‌شود».
موج شوک‌مانند جوی قابل دیدن نیست اما حرکت آن را می‌توان ردیابی کرد در حالی که از خیابان‌ها رد می‌شود، به آوارها لگدی می‌زند و ساختمان‌های کوچک را از هم می‌پاشاند.
موج شوک‌مانند جوی در فضای باز منفجر می‌شود و مبلمان‌ها را از درون خانه‌ها به بیرون پرتاب می‌کند، مردم را به هوا می‌برد و شیشه‌ها و چوب را به ترکش‌هایی قدرتمند تبدیل می‌کند.
طی چند ثانیه، انفجار به ساختمان‌هایی که در چند کیلومتری محل فاجعه قرار داشتند، رسید؛ خانه‌های تاریخی را در هم کوبید، آسمان‌خراش‌ها را به قاب‌های توخالی تبدیل و خیابان‌ها را با ده‌ها قربانی شرحه شرحه کرد.
ناکارآمدی دولت، با اقتصادی از هم گسسته، زیرساخت‌های فشل و اعتراضات مردم در خیابان‌ها، تا همان روز هم لبنان را در آستانه فروپاشی قرار داده بود. این انفجار تمامی این‌ها را به حاشیه راند و برگ جدیدی در ناکارآمدی دولت لبنان رو کرد.
عکس در داخل آشیانه۱۲ که در آن، کیسه‌های حاوی نیترات آمونیوم بدون رعایت نکات ایمنی نگهداری می‌شدند.
فاجعه بندر بیروت نمادی شد از هر آنچه مردم معترض در خیابان‌های لبنان درباره فساد و فراگیری آن در تمامی ابعاد دولت، فریاد می‌زدند.
برای جابه‌جایی بار در بندر بیروت هزینه‌های زیادی وجود دارد که افراد یا شرکت‌ها باید آن‌ها را در نظر بگیرند: رشوه به مأمور گمرک برای دور زدن مالیات، رشوه به ارتش و مأموران بازرسی برای وارسی نکردن محموله و رشوه به مقامات وزارت امور اجتماعی برای دور زدن قانون کلاهبرداری. با این پرداخت‌ها مثلا می‌توان در لبنان نوزاد سه ماهه‌ای را پیدا کرد که برای وارد کردن یک خودروی لوکس مالیات پرداخت نکرده چون از محدودیت مالیات بر معلولین برخوردار است!
ناکارآمدی فساد را تقویت می‌کند. مثلا اسکنر بار بندر بیروت سال‌هاست که خراب است و همین مسئله باعث شده بازرس بارها بتواند رشوه بگیرد.
ساعاتی پس از انفجار بندر بیروت، رییس‌جمهوری، نخست‌وزیر و رهبران آژانس‌های امنیتی لبنان –که همه به آن‌ها درباره احتمال انفجار آمونیوم نیترات هشدار داده بودند- در کاخ ریاست‌جمهوری دور هم جمع شدند تا ایراد کار را دربیاورند. به گفته یکی از کسانی که در این جلسه حضور داشته، این دورهمی سریع به جایی تبدیل شده که گروه‌های مختلف انگشت اتهام را به سمت یکدیگر گرفته‌اند.
اینکه بخواهیم برای این ماجرا مقصری معرفی کنیم گزینه‌های زیادی وجود دارد. به هر حال تمامی احزاب و آژانس‌های امنیتی سهمی در فعالیت بندر بیروت دارند اما هیچ کدامشان برای حفاظت از آن کاری نکرده‌اند.
به قول غسان اوویدات، دادستان لبنان، «ما در اداره کشور، در مدیریت وطن، شکست خوردیم». و البته در اداره یک بندر.
نوامبر سال ۲۰۱۳ [۱۳۹۳] یک کشتی سوراخ و بدهکار با پرچم مولداوی با ۲۷۵۰ تن بار نیتران آمونیوم وارد بندر بیروت شد. کشتی روسوس (Rhosus) توسط یک تاجر روس که ساکن قبرس بود اجاره شده و مقصد نهایی‌اش هم موزامبیک بود؛ جایی که یک کارخانه تولید مواد منفجره، این ماده شیمیایی را سفارش داده بود اما هرگز هزینه آن را پرداخت نکرد.
بیروت اساسا در نقشه این سفر دریایی نبود اما به ناخدای این کشتی گفته شد که برای تحویل بار اضافی که گفته می‌شود چندین ماشین سنگین صنعتی به مقصد اردن بوده در بیروت توقف کند. با شکایت دو شرکت از این کشتی که در ازای ارائه خدمات به آن، مبلغی دریافت نکرده بودند این کشتی از بندر بیروت ممنوع‌الخروج شد.
تاجر روسی و صاحب کشتی فلنگ را بستند و این طوری محموله‌های این کشتی در اختیار مقامات لبنانی قرار گرفت و هنوز هم مشخص نیست که چه کسی واقعا صاحب نیترات آمونیوم بود یا اینکه کدام کشور مقصد واقعی این محموله بوده است؛ موزامبیک یا لبنان؟
براساس اسنادی که وجود دارد، چند ماه بعد، اولین هشدار به دولت لبنان درباره این محموله داده شد. یکی از مأموران امنیتی بندر به مقامات گمرک هشدار داد که مواد شیمیایی بار این کشتی «بسیار خطرناک» هستند و می‌توانند «تهدیدی برای امنیت عمومی» باشند.
کمی بعد از آن، یک شرکت حقوقی در که در تلاش بود خدمه روسوس را به روسیه و اوکراین بازگرداند، از مدیرکل بندر خواست تا به منظور جلوگیری از «یک فاجعه دریایی» محموله این کشتی را از بندر خارج کند.
در نهایت اما یک قاضی از ترس غرق شدن این کشتی فرسوده در بندر، دستور بارگیری آن را داد. اکتبر ۲۰۱۴، محموله روسوس به آشیانه ۱۲ منتقل شد؛ انباری که برای جاگیری مواد خطرناک تعیین شده است.
به این ترتیب، ناخواسته، کیسه‌های نیترات آمونیوم در کنار سوخت، فیوزها و دیگر مواد محترقه جا گرفتند.
گلوماک در این باره می‌گوید: «تمام مواد را در یک جعبه قرار دادند و یک بازی خطرناک راه انداختند. این تصادف فقط منتظر وقوع بود».
لبنانی‌ها به شوخی به مکان‌هایی که در آن کالاهای غیرقانونی نگهداری می‌شود می‌گویند غار علی بابا؛ مخفی‌گاهی که در یکی از داستان‌های عامیانه عربی، در آن گنجی را که دزدیده بودند نگه می‌داشتند. حالا بندر بیروت در ساحل مدیترانه و نزدیک مرکز بیروت خودش مدت‌هاست که با گنج‌های بسیاری در دلش شبیه غار علی بابا شده.
پس از انفجار ۴آگوست، دادستان‌های دولتی تحقیقات در این باره را شروع و دست‌کم ۲۵ نفر را در ارتباط با این فاجعه بازداشت کرده‌اند. اما بعید است این تحقیقات به تغییرات در سوءمدیریتی منجر شود که خودش زمینه‌ساز این فاجعه بوده.
بندر بیروت دروازه سه‌چهارم از واردات لبنان و تقریبا نیمی از صادرات آن است. ظرفیت تجاری این بندر که در سال گذشته حدود ۱۵ میلیارد دلار برآورد شده بود، زمینه لازم برای فساد در آن را فراهم کرده در حالی که هر کدام از احزاب و گروه‌ها در لبنان برای به دست آوردن بخشی از آن، موشکی به سمت هم نشانه گرفته‌اند.
سازوکار این بندر آیینه‌ای تمام‌قد از ساختار فرقه‌ای حکومت لبنان است که در آن پست‌های دولتی براساس فرقه افراد و نه شایستگی آن‌ها تقسیم می‌شوند. هدف این سیستم پایان دادن به جنگ داخلی لبنان بود اما از این کشور، ساختاری متفرق و منشق ساخت.
دروازه قاچاق
به گفته کارمندان بندر، مقامات گمرکی و نمایندگی‌های مستقر در بندر، مسائل کمی در بندر بیروت بدون رشوه پیش می‌روند؛ کالاها با حداقل نظارت جابه‌جا می‌شوند و فرار از قانون در آنجا نه یک استثنا بلکه یک قاعده است.
دست‌کم در طول سه سال، ۶بار مقامات عالی گمرک نامه‌هایی را درباره این محموله به دادگستری ارسال و گوشزد کردند که «نگهداری این محموله در انبارها خطری جدی دارد. این مقامات هم‌چنین از دادگاه خواسته بودند به منظور «حفاظت امنیت بندر و کارگرانش» هم که شده این محموله را از بندر خارج کنند.
اما به گفته وکلا و مقامات قضایی، این نامه‌ها به دفاتر اشتباهی ارسال شده و قضات هرگز در این باره حکم جدیدی صادر نکردند و سال ۲۰۱۸، روسوس در جایی از بندر که مستقر بود، غرق شد و محموله‌اش در آشیانه۱۲ ماند. این مواد سال گذشته آن موقع که زنان و کودکان در مسابقه ماراتن بیروت شرکت کرده بودند و از کنار آشیانه۱۲ رد می‌شدند هم همان‌جا بود.
این محموله سپتامبر ۲۰۱۹ (مهر۱۳۹۸) هم درست آن موقع که ناوشکن مجهز به موشک آمریکایی راماژ (Ramage) برای رزمایش مشترک با نیروی دریایی لبنان در بندر بیروت لنگر انداخت و سفیر آمریکا در لبنان روی عرشه از آن استقبال کرد فقط ۶ مایل با آن‌ها فاصله داشت.
بندر بیروت از نظر تعداد نیروهای امنیتی آن قدر کمبود ندارد که کسی متوجه محموله آشیانه۱۲ نشده باشد. اطلاعات ارتش و اداره امنیت عمومی در این بندر حضوری پررنگ دارند و خود اداره گمرک هم مجهز به نیروهای امنیتی است.
سال ۲۰۱۹ آژانس امنیت دولت لبنان هم دفتری در این بندر دایر کرد که فرماندهی آن برعهده سروان نداف بود. نداف بود که بین گشت‌زنی در دسامبر سال گذشته (آذر۱۳۹۸) متوجه شکستگی در و سوراخی در دیوار آشیانه شماره۱۲ شد و درباره‌ی بار موجود در آن تحقیق کرد.
نگرانی اصلی او نه انفجار، بلکه ربوده شدن این مواد شیمیایی توسط تروریست‌ها بود. اداره امنیت دولتی لبنان این موضوع را به دادستانی گزارش کرد و در ماه می (اردیبهشت۱۳۹۹) قاضی اوویدات به اداره بندر دستور داد تا آشیانه را تعمیر و برای آن یک نگهبان تعیین کنند. اما این دستور فورا اجرایی نشد.
سروان نداف که زنگ خطر را درباره نیترات آمونیوم به صدا درآورده بود از جمله کسانی است که توسط دادستانان پرونده انفجار در بندر بیروت بازداشت شده.
یکی از مقامات ارشد امنیتی لبنان گفته است، حسان دیاب؛ نخست‌وزیر این کشور اوایل ماه ژوئن (خرداد) در جریان مواد شیمیایی مستقر در آشیانه۱۲ قرار گرفت و تصمیم داشت برای مطرح کردن این موضوع از بندر بازدید کند که این ماجرا لغو شد. در بیانیه دفتر دیاب علت این بازدید «بازرسی معمولی» عنوان شده که به دلیل مسائل فوری دیگر به تعویق افتاده است.
اواخر ماه جولای (مرداد) اداره امنیت دولت لبنان در گزارشی به شورای عالی امنیت ملی کشور که روسای آژانس‌های امنیتی لبنان، رییس‌جمهوری و نخست‌وزیر از اعضای آن هستند، بار دیگر درباره این محموله هشدار داد. در نهایت چهارم آگوست (مرداد) دولت وارد عمل شد و یک تیم جوشکاری را برای تعمیر آشیانه اعزام کرد.
هنوز مشخص نیست که کار این تیم به صورت غیرمستقیم تأثیری بر بروز انفجار آن روز داشته یا نه اما تا اینجا، این محتمل‌ترین گزینه است.
انتهای پیام
