ما و جنـگ قره‌باغ

رحیم محمدی، جامعه‌شناس در یادداشتی که در اختیار انصاف نیوز قرار داد به موضوع جنگ میان ارمنستان و جمهوری آذربایجان پرداخته است. امروز صبح بین ارمنستان و آذربایجان آتش بس اعلام شد. متن یادداشت رحیم محمدی را در ادامه می‌خوانید:

«چند شب پیش یک دوست هم‌زبان، پیامی به این مضمون برایم فرستاده بود که می‌بینی هم‌زبانان ما در کشور آذربایجان چقدر مظلوم واقع شده‌اند و خلاصه باید…. من چیزی نگفتم و به سکوت گُذشتم، گویا او چنین پیامی به کسان دیگر هم فرستاده بود. اما یکی او را به بیتی از مولوی نواخته بود که:

سخت‌گیری و تعصّب خامی است
تا جنـینی کار خون آشامی است.

این بیت، رفیق ما را آتشی کرده بود و او نیز زبان به گلایه‌ گشوده بود که چه نشسته‌ای غیرتِ هم‌زبانان ما را ببین؟ من باز چیزی به او نگفتم. اما اینجا می‌خواهم چند جمله‌ای با ایشان و اشخاص و گروه‌هایی مثل او سخن بگویم.

مسلماً جنگ و خونریزی میان کشور آذربایجان و ارمنستان بر سر خاک قره‌باغ واقعه شومی در همسایگی ما است، ولی من قصد ندارم داخل در این کشمکش دامنه‌دار شوم که حق با کیست؟ در این مورد باید در جای دیگری به زبانِ حقوقی و سیاسی سخن گفت و طرفین دعوا نیز چاره‌ای ندارند جز اینکه راه‌حلی به این جنگ پیدا کنند. من فقط چند جمله‌ای در مورد خودمان و مواضع بخشی از مردم آذری زبان و نیز مواضع حکومت کشورمان عرض می‌کنم:

چنانکه می‌دانید، ایران کشور قوم‌ها و مذهب‌ها و زبان‌ها است و دامن هر یک از اینها نیز تا کشورهای همسایه که یک روزی جزء ایران زمین بودند، کشیده شده است. بنابراین همه اقوام و مذاهب و زبان‌های ایرانی دامنه‌ای در کشورهای همسایه هم دارند. بلوچ و ترک و عرب و کُرد و بقیه اقوام ما فقط محصور به داخل مرزهای سیاسی ایران نیستند. اقوام و مذاهب و زبان‌های خاورمیانه با آنکه خویشاوندند و با آنکه ریشه‌های مشترک تاریخی دارند، اما چونان برادران هابیل و قابیل دشمنی و کشتار هم داشته‌اند و دارند. خاورمیانه از منظر تاریخی و خصائل قومی و نژادی و مذهبی و زبانی، حسّاسترین و خطرناکترین منطقه جهان است. آیا نده‌اید که بر سر یک کلمه، چه خون‌ها ریخته‌اند و چه بدن‌ها پاره کرده‌اند؟

اما ایران با وجود این همه تنوّعات قومی و مذهبی و زبانی، باز وحدت و یگانگی خود را نیز داشته است و در طول قرن‌ها و از میان کشمکش‌ها، این کشور به عنوان ایران تداوم داشته است. پس باید توجه کرد منبع این وحدت و یگانگی جمعی و ملّی چه بوده است؟ و چگونه می‌توان آنرا تداوم بخشید؟

سیاست و حاکمان ایران که در اینجا حکومت می‌کنند، مقداری باید مُلتفت شده باشند در کجا دارند حکومت می‌کنند؟ در همه قرون و در طول تاریخ طولانی ایران، هر زمان که حکومت‌های ایران به گونه‌ای بوده‌اند که از  قومیّت و مذهب استعلاء جسته‌اند و نسبت به اقوام و مذاهب و زبان‌های ایرانی مستقل و بی‌طرف بوده‌اند و جانب یکی از آنها را نگرفته‌اند، همه اقوام ایرانی و پیروان همه مذاهب ایرانی در آسایش و امنیت، به کار و زندگی و ترقّی خود رسیده‌اند و همگی در آبادانی کشور و غنای فرهنگ ایران و مذهب خویش کوشیده‌اند و مذهب اکثریت نیز قوام و دوام بهتری داشته است.

اما هر گاه در تاریخ طولانی ایران حکومتی پیدا شده که جانب یکی از اقوام یا یکی از مذاهب را گرفته و بقیه را نادیده انگاشته یا کم اهمیّت شمرده، هم وحدتِ ایران تهدید شده و هم به شکل‌های مختلف جنگ و خون‌ریزی قومی و زبانی و مذهبی راه افتاده است.

حکومت‌ها باید از منظر حقوقی و سیاسی و اگر می‌توانند از منظر عاطفی و احساسی نسبت به همه اقوام و مذاهب کشور، حتی اصناف و طبقات و گروه‌های سیاسی که در جامعه حضور دارند، بی‌طرف و مستقل باشند و از یکی به ضرر دیگری جانبداری نکنند تا بتوانند «وحدت ملّی» و آسایش عامه و «زندگی مسالمت‌آمیز ملّی» را تأمین و تضمین نمایند.

شما اگر آمدید گفتید جنگ فلسطین و اسرائیل در ساحل مدیترانه جنگ ماست، و ما باید به نفع فلسطینی‌ها وارد جنگ شویم، گروه دیگری هم پیدا می‌شوند که بگویند قره‌باغ مال ماست و ما باید به نفع کشور آذربایجان وارد جنگ شویم.

شما اگر بگوئید جنگ صِرب و مسلمان در بالکان جنگ ماست و ما باید به نفع مسلمانان بوسنی و هرزگوین وارد جنگ شویم، گروهی هم پیدا می‌شوند و می‌گویند، ایغورهای مسلمان مغولی مورد ظلم چین واقع می‌شوند و ما باید به نفع آنان وارد عمل شویم.

شما اگر در افغانستان با القاعده و طالبان جنگ ایدئولوژیک راه انداختید، گروه‌هایی هم در سیستان و بلوچستان با شما جنگ ایدئولوژیک و جنگ شیعه و سنّی آغاز می‌کنند.

شما اگر بگوئید شیعیان عرب بحرین، از ما هستند و ما باید به نفع آنها وارد جنگ شویم، کسانی هم پیدا می‌شوند و می‌گویند ما عرب‌های اهواز هم می‌خواهیم با حکومت شیعی بجنگیم و حکومت عربی ـ سُنی برای خودمان درست کنیم.

شما اگر در سوریه و عراق با جماعت داعش جنگ ایدئولوژیک بکنید در کردستان ما هم کسان و گروه‌هایی می‌گویند که کردها، در ترکیه و سوریه و اقلیم کردستان عراق تهدید می‌شوند و ما باید به نفع آنها وارد عمل شویم.

سؤال من این است: چرا باید کار به جایی برسد که گروهی در ورزشگاه تبریز به یکباره پرچم ترکیه را عَلَم کنند! این تهوّر و جانبداری از کجا آمده است؟

چرا باید کسانی از مردم تبریز و اردبیل در حدّ ستیز و تعصب، وارد جانبداری از جنگ قره‌باغ شوند؟

چرا باید بخشی از مردم کردستان ما چنان کنند؟

چرا باید از میان مردم عرب ما «خلق عرب» و «الاحوازیّه» بیرون بیاید؟

چرا باید از میان مردم بلوچ ما گروه‌های ستیزه‌جو بیرون بیاید؟

بالاخره چاره این مشکلات و ستیزها و جانبداریهای ضد ملّی چیست؟

متأسفانه مدتی است ما در حالتی قرار گرفته‌ایم که وضع ملّت ایران و روح ملّی ما با همدستی پنهانی حاکمیت سیاسی و گروه‌های قومی روز به روز فرسوده‌تر می‌شود و امروز وقت آن است که باید به فرجام و پایان این همدستی پنهان فکر کرد. چاره‌ای نمانده جز اینکه اصناف ملت ما و دولت ایران از نو در «امـرِ ملّـی» بیندیشند و آن را بازشناسند و برحسب منطقِ ملّی موضع بگیرند و اقدامات سیاسی و نظامی کشور را براساس آن سامان دهند و جنگ قره‌باغ را نیز از همین منظر بنگرند.

روح ملّـی بر فراز بسـتگی‌ها باز شد
اِسـپر ملّت هُمای آسمان میهن است

قـوم و مـذهب گرچه خود نیلوفـرنـد
و آن همه از درس ملّـت مُرسل است

من به همگان یادآوری می‌کنم، همینک به کشور خود که در داخل آن زندگی می‌کنید، نظری بیفکنید و به خود و اطراف خویش نگاهی بیندازید. الان کشور شما و مردم شما در چه وضعی هستند؟ آیا این تحریم و تورم و جنگ و فلاکتِ ملّت و دولت، نتیجه مواضع و اقدامات آن چنانی نیست؟

من از شما می‌پرسم؛ این تحریم و جنگ و کشتارهای برون‌مرزی و درون‌مرزی نتیجه ‌چیست؟ آیا در کشور ما «عقل سیاسی» و «خرد ملّی» به مُحاق رفته است؟»

انتهای پیام