نگاهی به زندگی و زمانه‌ی آیت‌الله محمد یزدی

سیما پروانه گهر، خبرنگار سیاسی به بهانه‌ی درگذشت آیت‌الله محمد یزدی در روزنامه‌ی سازندگی نوشت:

درگذشت آیت‌الله محمد یزدی به معنی خاموشی یکی دیگر از چهره‌های دهه نخست انقلاب اسلامی است. چهره‌ای با سابقه مبارزه علیه رژیم شاهنشاهی و البته تصدی مناصب حساس حکومتی در دهه 60 تا دهه 90 و ادامه این مسئولیت تا سال پایانی دهه 90. آبان‌ماه سال جاری بود که خبر جایگزینی سید‌احمد خاتمی به جای محمد یزدی در شورای نگهبان منتشر شد؛ خبری که ورای ارزیابی‌ها و پیش‌بینی‌ها درباره رویکردهای جدید شورای نگهبان با حضور چهره‌ای همانند «سیداحمد خاتمی» خبر از وخامت حال محمد یزدی می‌داد.

حمزه قربانی، رئیس دفتر آیت‌الله محمد یزدی روز گذشته در گفت‌وگو با ایرنا تشریح کرده است که مرحوم آیت‌الله محمد یزدی سال‌ها از بیماری گوارشی رنج می‌برد اما در چند ماه اخیر شدت بیماری‌شان بسیار زیاد شد و ایشان در ماه‌های اخیر در منزل بستری بودند.

شاگرد آیت‌الله‌ بروجردی‌ و امام خمینی‌ که بسیاری مرام و مسلک منبر رفتن او را در سال‌های پیش و پساانقلاب متاثر از نواب صفوی می‌دانند و خودش ادبیات و رفتارش را «جری و زوردار» خوانده بود در سال 57 و با ورود امام(ره) به قم مدت کوتاهی میزبان امام(ره) شده بود.

از نماینده مجلس تا حضور در نهادهای بالادستی

یزدی در دوره‌های اول و دوم مجلس شورای اسلامی نماینده بود. عضویت در هیئت رئیسه مجلس خبرگان و همین طور شورای بازنگری قانون اساسی از دیگر سوابق او در دهه 60 است. او جزو ۹۹ نماینده مجلسی بود که مخالف نخست‌وزیری میرحسین موسوی بودند. علاوه بر این نقش یزدی در همراهی با آیات احمد جنتی، محمدرضا مهدوی‌کنی و علی‌اکبر ناطق‌نوری برای دیدار با امام خمینی(ره) درباره مناقشات بر سر نخست‌وزیری وقت، میرحسین موسوی در تاریخ ثبت شده است.
پس از تصویب بازنگری قانون اساسی در دهه 60، شورای عالی قضایی که شورایی پنج نفره به ریاست رئیس دیوان عالی کشور بود، به قوه قضائیه تبدیل و ریاست آن به محمد یزدی واگذار شد. یزدی از سال ۱۳۶۸ به مدت ۱۰ سال رئیس قوه قضاییه ایران بود و سال‌ها به عنوان یکی از اعضای منصوب رهبری در شورای نگهبان حضور داشت. حذف دادسراها که در دوره بعدی ریاست قوه قضاییه- آیت‌الله شاهرودی- احیاء شد از جمله اقدامات جنجالی او در این دوره به شمار می‌رود. در سال 1378، زمانی که آیت‌الله هاشمی شاهرودی ریاست قوه قضائیه را از آقای یزدی تحویل گرفت، در اظهار نظری جنجالی این نهاد را «مخروبه قضائی» خواند.

دهه 80 و جامعه مدرسین

محمد یزدی علاوه بر عضویت در جامعه روحانیت مبارز تهران، دبیر جامعه مدرسین حوزه علمیه قم هم بود. برهه‌های تاریخی حساس در این تشکل با نقش و نام یزدی همراه است. یکی از این برهه‌ها در سال 92 است که به تعبیر بسیاری از اعضاء جامعه مدرسین، اختلاف‌نظر در خصوص حمایت از یک نامزد واحد، این تشکل را با تنش‌هایی جدی مواجه کرد و تا مرز تجزیه پیش برد. اگرچه پس از انتخاب حسن روحانی به عنوان رئیس جمهوری، اختلاف‌نظرها در این تشکل با جلسه سه نفره محمد یزدی، محمدتقی مصباح‌یزدی و محمدرضا مهدوی‌کنی تا حدی رفع شد اما انتقادهای یزدی از روحانی برقرار و مستدام بود.

محمد یزدی در گفت‌و‌گویی پس از انتخابات ۹۲ درباره ماجرای انتخاب علی‌اکبر ولایتی به عنوان نامزد مورد حمایت جامعه مدرسین روایت کرد که «روز یازدهم خرداد پس از یک روز تاخیر، جامعه مدرسین باید تصمیم نهایی می‌گرفت. مخالفت این دو سه نفر از آقایان سبب شد که در رای اکثریت شک و شبهه ایجاد شود. این دو سه نفر – اشاره یزدی به محمود عبداللهی، محمود رجبی و عباس کعبی از چهره‌های نزدیک به مصباح یزدی است – به هر حال ضربه‌ای به جامعه مدرسین وارد کردند که امیدوارم این ضربه با گذشت زمان از بین برود. البته بنده در حال حاضر از کسی گله‌ای ندارم، ولی واقعا علت این ضربه را ناشی از کم‌تجربگی و جوانی آنها می‌دانم.» یک هفته بعد از آن امیر محبیان از چهره‌های اصولگرا در سرمقاله روزنامه رسالت اظهارات یزدی را نشان از اختلاف عمیق در بین دو گرایش اصولگرا دانست. روزنامه رسالت که در آن روزها به طیف بازار نزدیک بود و مواضع آن دیدگاه‌های موتلفه اسلامی و طیف راست سنتی تعبیر می‌شد، اما برخلاف انتظار از این تجزیه استقبال کرد به شکلی که محبیان در همان سرمقاله قید کرد که «این تجزیه به خلوص جامعه مدرسین کمک می‌کند تا در بزنگاه‌های تصمیم‌گیری، جامعه مدرسین فلج نباشد». اظهاراتی از این دست گویای این مطلب بود که شاید بخش‌هایی از جریان اصولگرا چندان از عملکرد بخشی از جامعه مدرسین رضایت ندارند و از موضوع کنار رفتن طیفی از جامعه مدرسین که با جبهه پایداری همپوشانی دارد، استقبال نیز می‌کنند! البته در آن زمان احمد خاتمی، حسن ممدوحی و عباس کعبی، از اعضای جامعه مدرسین گفتند که اختلافات سیاسی طبیعی است و با هشدار یزدی جایگاه این نهاد حفظ می‌شود.

دو سال بعد از این که به ریاست جامعه مدرسین حوزه علمیه قم رسید، نامه حمایت از احمدی‌نژاد نوشت و برخی اعضاء لحن یزدی را در قبال احمدی‌نژاد شیفته‌وار تشریح کرده و از او به عنوان رئیس جامعه مدرسین حوزه علمیه قم انتقاد کردند. سال‌ها بعد ادبیات یزدی در قبال شبیری‌زنجانی نیز باعث انتقاد از اعضای این جامعه شد.

رقابت با هاشمی

محمد یزدی اسفند ۸۷ برای ریاست مجلس خبرگان با هاشمی رقابت کرد ولی شکست خورد، سال ۹۳ اما جبران کرد و بازی را از هاشمی برد. عمر ریاستش اما یک‌ساله بود و نه‌تنها ریاست را از دست داد بلکه سال 94 برای یزدی سال شکست شد. او در انتخابات مجلس خبرگان رهبری رای نیاورد و در کنار مصباح‌یزدی از ترکیب این مجلس حذف شد و یزدی‌ها جای خود را به هاشمی‌ها – هاشمی‌رفسنجانی و هاشمی شاهرودی – دادند. اسفند ۹۸ در ۸۸سالگی دوباره کاندیدای مجلس خبرگان شد و این بار رأی آورد ولی بحران کرونا نگذاشت جلسات این مجلس تشکیل شود.

دهه 90 و شفاف شدن مرزبندی خودی‌ها

در سال‌های اخیر برخی اظهارنظرهای آقای یزدی به ویژه اختلاف‌های او با چند چهره‌ شاخص سیاسی و مذهبی خبرساز شده بود. در سال 88 انتقادات تندی از عملکرد آیت‌الله صانعی کرد.

انتشار علنی نامه تند و انتقادآمیز محمد یزدی به آیت‌الله موسی شبیری‌زنجانی و بازخواست از وی برای دیدار با رئیس دولت اصلاحات، محمد خاتمی، بازخوردها و واکنش‌های زیادی را برانگیخت. علی مطهری هم زمانی با استناد به برخی از اظهارات،‌ رفتار یزدی را «اقدامات کلیسای کاتولیک در قرون وسطی» خواند. اما شبیری زنجانی و صانعی تنها روحانیونی نبودند که هدف انتقادات لفظی یزدی قرار گرفتند.

در سال ۱۳۹۸، یزدی از عملکرد صادق آملی‌لاریجانی رئیس پیشین قوه قضائیه هم انتقاد کرد و در زمانی که ادعا شده بود آملی لاریجانی به دنبال طرح موضوع فساد در قوه قضائیه دوران مدیریتش، می‌خواهد به نجف مهاجرت کند، گفت:«شما در قم هم خیلی موثر نبودید چه برسد در نجف». یزدی همچنین، نامه صادق آملی‌لاریجانی، رئیس پیشین قوه قضائیه به رهبر جمهوری اسلامی را هم مورد انتقاد شدید قرار داده و گفته است: « فلانی می‌گوید اگه این کار را نکنید نجف می‌روم! خوب بروید، آیا با رفتن شما قم به‌هم می‌خورد؟ شما در قم بودن‌تان هم خیلی موثر نبود؛ چه رسد که نجف بروید. رئیس دفتری که ۱۰ سال، جای مهمی را اداره کرده دستگیر می‌شود، بعد اعتراض می‌کند که چرا گرفتید؟! به اسم مدرسه علمیه، کاخ ساختند! آیا ارث پدرت بود؛ از کجا آوردی ساختی؟» صحبت‌هایی که از جانب آملی‌لاریجانی نیز بی‌پاسخ نماند و با لحن تندی پاسخ داد.

رئیس مجمع تشخیص مصلحت نظام بعدها با انتشار بیانیه‌ای از لحن نامه قبلی خود درباره محمد یزدی عذر خواست و در عین حال با تاکید بر گلایه‌ها نوشت که باید نامه‌اش با دقت بیشتری نگارش می‌‎شد.

محمد یزدی در سال ۹۲ زمانی که از خطر تجزیه در جامعه مدرسین سخن گفت، تاکید کرد که سعی دارد جامعه مدرسین به سرنوشت مجمع روحانیون مبارز و جامعه روحانیت دچار نشود. حالا در آستانه انتخابات 1400 در زمانی که مرزبندی‌های سیاسی بین تشکل‌های نوپای اصولگرا و شیوخ هر روز بیش از گذشته نمایان می‌شود، او رخت از این دنیا بست. بدون شک تاریخ جامعه مدرسین را از این به بعد می‌توان به قبل و بعد از او تقسیم کرد.

انتهای پیام