مرثیه‌ای برای باغات تهران
روز شنبه چهارم اردیبهشت ماه برنامه‌ی “مرثیه‌ای برای باغات تهران” در دانشگاه صنعتی امیر کبیر، به همت کارگروه محیط زیست انجمن اسلامی دانشجویان ترقی‌خواه این دانشگاه برگزار شد. در این برنامه اعضایی از کمپین حفظ باغات تهران، دو عضو شورای شهر تهران، و همچنین «هادی آفریده» مستند‌ساز حضور داشتند. به قول مجری برنامه عنوان این نشست خود گویای همه چیز بود.
متن گزارش سخنان قابل تامل در این جلسه که برخی رسانه‌ها از انتشار آن امتناع کرده‌اند، در اختیار انصاف نیوز قرار گرفته که در پی می‌آید:
در آغاز برنامه مستند “باغ‌های گمشده” به کارگردانی هادی آفریده پخش شد. این مستند پنجاه دقیقه به بررسی تاریخ باغ‌شهر تهران در سده‌های معاصر می‌پردازد و در آن با کمک یک راوی و تصاویر امروز و دیروز تهران، تاریخ این پایتخت دویست ساله و به ویژه باغ‌های تاریخی آن به تصویر کشیده می‌شود؛ باغ‌هایی که از بیشترشان تنها خاطره‌ای به یادگار مانده است.
پس از پخش مستند مجری برنامه که مستند پخش شده را زیبا، نوستالژیک، حسرت بر‌انگیز و تاسف‌بار خواند از آفریده دعوت کرد تا در پشت تریبون قرار گرفته و چند کلامی با مخاطبان مستند خود صحبت کند.
برای ساخت این فیلم تهدید شدم
آفریده سخنانش را با تشکر از دانشجویانی که به محیط‌زیست شهر خود اهمیت می‌دهند و وقت گذاشته و در برنامه شرکت کرده‌اند آغاز کرد و سپس اینگونه ادامه داد: “بی توجهی به مسایل محیط زیستی و عدم توجه به مسایل شهری اول از تک تک ما شروع می‌شود و بعد به مسوولین تسری می‌یابد. همین می‌شود که هنگامی که بنده برای گرفتن برخی مجوز‌ها برای لوکیشن‌های فیلم به شهرداریهای مناطق مراجعه می‌کردم با من با لحن تهدید و توهین برخورد می‌شد.”
آفریده ضمن تشکر از مهندس میرزایی، سخنگوی کمپین حفظ باغات، و مهندس حقانی دبیر کمیته محیط زیست شورای شهر تهران برای کمک‌هایشان در پژوهش‌های مرتبط با این فیلم اضافه کرد: “فیلمی که دیدید تمام حقیقت نیست. سینما همیشه بخشی از واقعیت را بازگو می‌کند. این فیلم هم یک نمونه بود. یک سند برای آنکه ما به کار پژوهشی بپردازیم. سندی که ما را ارجاع بدهد که شاید به خودمون بیایم، تا شاید یک عده آدم بهشان بربخورد، یک سری آدم عصابانی بشوند، یک عده آدم افسوس بخورند.”
آفریده درباره‌ی چگونگی شروع به ساخت فیلم و تهیه کنندگی آن به مستند قبلی خود “چنارستان” که روایتی از تاریخ صد ساله خیابان ولیعصر است اشاره کرد و از رویکرد منفی شهرداری و رسانه‌های تندرو به “چنارستان” انتقاد کرد.
او گفت پس از ساخته شدن فیلم شهرداری با قدرت و لابی اجازه‌ی نمایش این مستند را در جشنواره‌ی فیلم شهر نداد چرا که در این فیلم نمایش داده می‌شود که چطور چنارهای خیابان ولیعصر از شصت هزار نهال، امروز به هفت هزار کاهش پیدا کرده است. همچنین رسانه‌های به قول او تندرو نیز وی را متهم به “پرورش نوستالژی” و “پهلوی دوستی” کردند و همین فشارها و اتهامات باعث شد که تهیه کننده‌ی فیلم چنارستان، مرکز گسترش سینمای مستند، حاضر به تهیه کنندگی مستند بعدی که در ادامه‌ی تحقیقات آفریده درباره‌ی باغات تهران بود و در نهایت به فیلم باغات گمشده ختم شد، نشود.
آفریده در ادامه گفت: “به شکل خارق‌العاده‌ای شبکه مستند سیما تهیه کنندگی مستند باغات گمشده را به عهده گرفت. و برای اولین بار یک مستند از بنده را بدون سانسور در صدا و سیما نمایش دادند. در ایام عید همین نسخه‌ای که در اینجا مشاهده کردید در شبکه مستند به نمایش در‌آمد و طبق آماری که هفته‌ی گذشته مرکز سنجش افکار عمومی تلویزیون منتشر کرد جزء پرمخاطب‌ترین فیلم‌های تلویزیون در ایام عید بود.”
آفریده همچنین از بازخورد‌های مثبتی که از مردم در مورد این فیلم در شبکه‌های اجتماعی و فضای مجازی گرفته بود سخن گفت و در ادامه افزود: “در مورد اینکه دوستان فرمودند که چرا در مورد تخریب‌های اخیر با جزئیات پرداخته نشده باید بگوییم پژوهش‌ها در این رابطه آماده روی میز کار من هست. اما واقعیت این است که در آن صورت با یک فیلم صد دقیقه‌ای روبه‌رو بودیم و ترجیح من این بود فیلم یک رویکرد تاریخی داشته باشد. البته باید گفت که در چهار سکانس آخر فیلم نیز به مسایل امروزی پرداخته شد. وقتی از محلات کهن شهر که امروز شده محلات جدید تهران سخن کفته می‌شود و به جای باغات مجتمع‌هایی از سیمان و آهن در آنها درست شده همین نشان می‌دهد که اینجا یک تاریخی داشته و امروز از دست رفته و کسی کاری به کارش نداشته.”
آفریده همچنین به فشارها و تهدید‌هایی که به خبرنگاران این حوزه می‌شود اشاره کرد و گفت که تا همین یک سال پیش صحبت از این مسایل ممنوع بود.
وی فرصت داده شده برای تهیه‌ی این مستند را یک شانس بزرگ دانست که اجازه می‌دهد در یک بستر تاریخی بخشی از مسایل اجتماعی که ما امروز با آنها مواجه هستیم را بازگو کند. آ
فریده با اذعان به اینکه این مستند کمبود‌های زیادی دارد اضافه کرد: “ما در ساخت مستند در حصار تنگ خطوط قرمز زیادی قرار داریم. من در این مستند از بسیاری از این خطوط قرمز عبور کردم. شما با مقایسه‌ی این فیلم با سایر مستند‌هایی که پخش می‌شوند می‌توانید به این نکته پی ببرید.”
تخریب باغات تهران عارضه اجتماعی است
پس از پایان صحبت‌های آفریده، محمد میرزایی، سخنگوی کمپین حفظ باغات پشت تریبون رفت و در سخنان خود نگاه اشتباه به توسعه، و به گفته وی توسعه‌ی نیم بند، را در کشور مورد انتقاد قرار داد: “این شیوه‌ی توسعه که بر مبنای سوداگری و بازار سرمایه در کشور شکل گرفته صرفا به توسعه رویکرد کالبدی دارد. اگر برای توسعه و احداث المان‌های شهری دست به تخریب باغات و تاریخ شهر بزنیم، من این را توسعه نمی‌دانم. این دقیقا فرق توسعه با توسعه‌ی پایدار است. توسعه‌ای که ناتوان از حفظ میراث خود است و با پشت پا زدن به تاریخ خود می‌خواهد جلو برود، من اسم این را توسعه نمی‌گذارم. این یک حرکت سرطانی‌وار کالبدی است.”
وی همچنین با تاسف‌انگیز خواندن شرایط کنونی و نگاه‌ها به توسعه اضافه کرد: “با این حال می‌توان امیدوار بود به لطف افکار عمومی، رسانه‌ها، معدود افراد دلسوزی که حضور دارند، اراده‌ی خاموشی که در این عرصه وجود دارد، وجدان عمومی به کار بیاید و جنبش وسیع اجتماعی در این رابطه شکل بگیرد. البته امیدواریم بیش از این دیر نشود.”
میرازایی در تشریح اهداف کمپین حفاظت از باغات گفت: “ما در کمپین حفظ باغات به دنبال این هستیم تا این وجدان عمومی به سمت و سویی حرکت بکند که در مقابل اراده‌ی بازار سرمایه‌ای را که می‌خواهد بر اساس رانت و استفاده از کاربری غیر مجاز بیاید و میراث تهران را به تدریج نابود کند، بایستد.”
میرازایی اضافه کرد که آنچه دارد بر سر این شهر می‌رود، از نظر او بیشتر از آنکه یک عارضه‌ی زیست محیطی باشد یک عارضه‌ی اجتماعی است و فتح بزرگی که در این راستا می‌توانیم انتظار داشته باشیم همان آکاهی بخشی است. باید به سمتی حرکت بکنیم که اگر مسوولی به خود اجازه داد به‌گونه‌ای رفتار بکند که بر خلاف منافع عمومی باشد، بایستی اول از همه توسط اطرافیان خودش بازخواست شود. اگر سرمایه‌گذاری با تخریب محیط زیست به دنبال انتفاع شخصی باشد باید بداند که جامعه و افکار عمومی بدان واکنش نشان خواهد داد. اما آنچه امروز شاهدش هستیم درست عکس آن چیزی است که گفته شد؛ اگر کسی از محیط زیست شهر دفاع کند، از قطع درختان و تغییر کاربری باغ انتقاد کند باید سنگ زیرین آسیا باشد و متحمل انواع هزینه‌ها و تهمت‌ها شود.”
میرزایی در انتها بار دیگر بر لزوم آگاهی بخشی عمومی و گسترش این فهم که انتفاع عمومی ما ارجحیت دارد به نفع بازار سرمایه و نفع شخصی تاکید کرد.
آن چه به سوگش نشستید ناشی از بی‌تفاوتی‌هاییست
پس از پایان صحبت‌های مهندس میرزایی، مهندس حقانی و دکتر حافظی اعضای شورای شهر تهران پشت تریبون قرار گرفتند تا علاوه بر تشریح برخی مسایل، پاسخگوی پرسش‌های دانشجویان نیز باشند.
در ابتدا مهندس حقانی، رییس کمیته‌ی محیط زیست شورای شهر، سخنان خود را آغاز کرد: “فکر می‌کنم با فیلمی که آقای آفریده زحمتش را کشیده‌اند حرف زیادی برای گفتن باقی نمی‌ماند. البته من حرف برای گفتن زیاد دارم به لحاظ اینکه سال‌ها در مدیریت شهری، هم در مجموعه‌ی شهری شهر تهران و هم اصفهان، و هم در شورای شهر تهران حضور داشته‌ام، همهی آنها را که کنار هم قرار می‌دهیم نتیجه‌اش این می‌شود که دیگر خبری از باغ‌شهر‌ها نیست و امروز مجلس ترحیم و سوگواره‌ی باغات تخریب شده را برگزار می‌کنیم.”
حقانی ضمن آنکه گفت نباید ناامید شد و برای تتمه‌ی باغات تهران تلاش کرد، از رویکرد سیاسی مسوولین به این مقوله انتقاد کرد: “هر وقت از جانب دلسوزان نظام، مقامات ارشد نظام موضوعی در این رابطه مطرح می‌شود، یکی دو هفته‌ای تنور را داغ نگه می‌دارند و بهره‌برداری سیاسی می‌کنند.”
وی همچنین با نقل خاطره‌ای نتیجه گرفت و یادآور شد: “اگر مردم نباشند هیچ چیز درست نخواهد شد. من نمی‌خواهم شعار تکراری بدهم ولی باید بپذیریم که هر جایی مردم حضور نداشته باشند، کار ما نتیجه بخش نخواهد بود. آن چیزی که شما امروز به سوگ آن نشستید متاسفانه ناشی از بی‌تفاوتی‌هاییست که گربیانگیر جامعه شده است. اگر این بی‌تفاوتی‌ها کنار گذاشته بشود و جوانان پر‌انرژی ما مطالبه کنند و بخواهند، ما انشاالله ره به جایی خواهیم برد”.
حافظی: اگر قوه قضائیه‌ی ما هم کوتاه نمی‌آمد …
در ادامه، دکتر حافظی، دبیر کمیسیون بهداشت و محیط زیست شورای شهر، در آغاز سخنان خود در تایید سخنان دیگر مهمانان گفت: “مشکل ما همانطور که گفته شد عدم مطالبه عمومی است. اگر مردم بخواهند و مطالبه کنند مسوولین نمی‌توانند تخلف بکنند. این مطالبه بیست سال پیش نبوده و امروز کم کم این حساسیت‌ها دارد ایجاد می‌گردد.”
وی خطاب به برگزارکنندگان جلسه اضافه کرد: “ما این انتظار را داریم که دوستان دانشجو اینگونه نشست‌ها را وسیع‌تر کنند تا بتوانیم یک گفتمان را در این رابطه شکل بدهیم تا هم اثر‌بخشی این کار‌ها بیشتر بشود و هم محدود کننده‌ی آقایان.”
حافظی که با صراحت بیشتری به انتقاد از شهرداری می پرداخت در ادامه گفت: ” اگر این آقایان ولایت مدار هستند، که ادعای ولایت مداری دارند، من یک نقل قول برای شما می‌آورم. یک نامه‌ای هست از طرف قوه قضائیه‌ای سازمان بازرسی کل کشور به یکی از معاونین شهرداری. نامه‌ای شانزده صفحه‌ای که در چند روز آینده رسانه‌ای خواهد شد. در تذکراتی که داده انحرافاتی که در پروژه‌ها بوده، تخلفاتی که انجام شده در رابطه با زمین‌هایی که کاربری فضای سبز داشتند. در صفحه‌ی دوازده نقل قولی از مقام معظم رهبری آورده است. ببینید کار چقدر وخیم است که استنادش بیانات مقام معظم رهبری است.”
سپس حافظی نقل قول مذکور را که مربوط به نوزده اسفند سال 89 در افتتاح بوستان ولایت بود را قرائت کرد: ” شما اينجا هشتاد هكتار زمين داريد؛ مراقب باشيد كه چه اتفاقى بناست براى اين زمين‌ها بيفتد. شماها بحمداللَّه خودتان پاكيد، اهل هيچ‌گونه استفاده سوء نيستيد؛ اما اينجور نيست كه تمام محيط زندگى، خالى از آدم‌هاى سوءاستفاده‌جو باشد. مراقب باشيد طرح‌هایى كه مي‌خواهيد اينجا اجرا كنيد، از بيرون محيط شماها برايش طراحى نشده باشد؛ با بعضى از توجيه‌هاى گوناگون، توجيه‌هاى اقتصادى، تاسيس مركز تجارى. همين طور بقيه‌ی جاها. حالا اينجا بزرگترين است، اينجا مهم‌ترين است، اما تهران باز هم مراكز ديگر دارد؛ مراكزى كه مي‌توان در آنها فضاى سبز درست كرد، مي‌توان فضاى تنفسى براى تهران درست كرد، مي‌توان ريه‌هاى تهران را تقويت كرد. حقيقتا ريه‌هاى تهران ضعيف است. با همهی زحمت‌هایى كه شما كشيديد، فضاى سبز در اين شهر، خيلى كمتر از آن مقدارى است كه بايد باشد.”
پس از نقل این سخنان، حافظی به بررسی مواد قانونی حفظ باغات و فضای سبز پرداخت: “اگر آقایان قانون مدارند این کتاب قانون. تعمدا چند لایحه قانونی را اینجا می‌خوانم تا شما بدانید ما چه قوانینی در این زمینه داریم و چه کوتاهی‌هایی آقایان مسوول طی دو دهه گذشته داشته‌اند. لایحه قانونی حفظ و گسترش فضای سبز که مصوب اول خرداد 1359 توسط شورای انقلاب !”
حافظی با خواندن چند بند از این لایحه گفت: “کدام یک از این‌ها اجرا شده؟! اگر قوه قضائیه‌ی ما هم کوتاه نمی‌آمد و اقدام می‌کرد فکر می‌کنم اوضاع به غیر از این بود.”
لایحه قانونی حفظ و گسترش فضای سبز در شهرها
مصوب 59.3.1
ماده 1 – به منظور حفظ و گسترش فضای سبز و جلوگیری از قطع بی‌رویه درختان قطع هر نوع درخت در معابر، میادین، بزرگراهها و پارکها، باغات و‌محلهایی که به صورت باغ شناخته شوند در محدوده قانونی و حریم شهرها بودن اجازه شهرداری ممنوع است.
ضوابط مربوط به چگونگی اجرای این ماده پس از تهیه توسط شهرداری و تصویب شورای شهر قابل اجرا است.
ماده 2 – شهرداریها در محدوده قانونی و حریم شهرها مکلفند طرف مدت یک سال شناسنامه شامل تعداد و نوع و محیط و سن تقریبی درختان‌محلهای مشمول این قانون را تنظیم کنند و این شناسنامه هر 5 سال یک بار قابل تجدید، و سند اجرای این قانون می‌باشد.
تبصره – شهرداریها مکلفند درختان معابر، میادین، بزرگراهها و پارکها را پس از تنظیم مشخصات آنان پلاک‌کوبی کنند.
ماده 3 – مأموران شهرداریها بر حسب مورد می‌توانند برای تنظیم یا تطبیق برگ شناسایی درختان با در دست داشتن معرفی‌نامه و نمایندگی‌دادستانی وارد محلهای مشمول این قانون بشوند.
ماده 4 – از تاریخ اجرای این قانون اعم از این که شناسنامه موضوع ماده 2 تنظیم و ابلاغ شده باشد یا نه قطع درختان مشمول قانون ممنوع است مگر‌با تحصیل اجازه از
شهرداری طبق مقررات و ضوابط مربوط.
تبصره 1 – اراضی مشجر و اماکن مسکونی و محلهای کسب و پیشه و تجارت که مساحت آن از پانصد متر مربع تجاوز نکند از شمول این قانون‌مستثنی است.
تفکیک قطعات ارضی مشجر و باغات بزرگتر از پانصد متر مربع با رعایت مقررات شهرسازی مجاز است ولی قطع درخت در قطعات تفکیک شده به هر‌مساحت که باشد بدون تحصیل اجازه طبق مقررات این قانون ممنوع است.
تبصره 2 – در پروانه‌های ساختمانی که بر اساس طرح جامع و یا هادی شهرها از طرف شهرداریها صادر می‌شود تعداد درختی که در اثر ساختمان‌باید قطع شود تعیین و قید خواهد شد، در صورتی که پس از دریافت پروانه و قطع درخت ظرف مدت مندرج در پروانه بدون عذر موجه اقدام به‌ساختمان نشود مرتکب مشمول مجازاتهای مقرر در این قانون خواهد شد.
تبصره 3 – مالکین باغات و محلهایی که به صورت باغ شناخته شوند مکلفند به ازای درختهایی که اجازه قطع آنان از طرف شهرداری صادر می‌شود‌به تعداد دو برابر در همان محل و یا هر محلی که شهرداری تعیین خواهد کرد بر طبق ضوابط و دستورالعمل‌های موجود در فصل مناسب غرس کنند.
تبصره 4 – کاشت و حفاظت و آبیاری درختان معابر، میادین، بزرگراهها و پارکهای عمومی از اهم وظایف شهرداریها است.
ماده 5 – ضوابط مربوط به خزانه و جابجا کردن – جانشین ساختن و قطع درختان که ملازمه با بهره‌برداری از نهالستانها، قلمستانها و باغات و موارد‌دیگر دارد به
موجب آیین‌نامه‌های اجرایی این قانون تعیین خواهد شد.
ماده 6 – هر کس عالماً و عامداً و بر خلاف مقررات این قانون مرتکب قطع و یا موجبات از بین رفتن درختان مشمول این قانون را فراهم سازد به‌حبس جنحه تا سه سال و پرداخت جزای نقدی بر حسب نوع و محیط سن درخت و موقعیت آن از یک هزار ریال تا یکصد هزار ریال محکوم خواهد‌شد.
تبصره 1 – در صورتی که قطع درخت از طرف مالکین به نحوی باشد که باغی را از بین ببرد و از زمین آن به صورت تفکیک و خانه‌سازی استفاده‌کند همه زمین به نفع شهرداری ضبط می‌شود و به مصرف خدمات عمومی شهر و محرومین می‌رسد.
تبصره 2 – مجازاتهای مذکور در این ماده قابل تعلیق و یا تبدیل به جزای نقدی نبوده و احکام صادره فقط قابل پژوهش خواهد بود.
ماده 7 – گزارش مأموران شهرداریهای مأمور اجرای این قانون که قبلاً با وظایف ضابطین دادگستری آشنا شده‌اند به منزله گزارش ضابطین دادگستری‌است.
ماده 8 – هر کس اعم از مأموران مجری این قانون و یا سایر اشخاص عالماً جرایم مذکور در این قانون را به خلاف حقیقت به کسی نسبت دهد و یا‌گزارش خلاف واقع بدهد به مجازات حبس جنحه تا سه سال محکوم می‌شود مگر این که در قوانین جزایی مجازات شدیدتری پیش‌بینی شده باشد که‌در این صورت به مجازات اشد محکوم خواهد شد. مقررات تبصره ذیل ماده 6 در این مورد نیز لازم‌الرعایه است.
پس از قرائت مواد قانونی توسط حافظی، وی ادامه داد: “پس ما در قوانین مشکلی نداریم.”
حتی بدون مجوز شورا
حافظی در بخش پایانی صحبت‌های خود گفت:” باز هم تاکید می‌کنم، یک مطالبه ی عمومی و فراگیر شدن این مطالبه؛ دوم به آقایانی که قانون را رعایت نمی‌کنند یادآور می‌شوم که باب شکایت باز است. چه از جایگاه شورا و چه از جایگاه شهروند. هر شهروند می‌تواند اگر این رویه ادامه داشته باشد شکایت تنظیم کند چون با سلامت عمومی سر و کار دارد. مشکلی که ما با آقایان مسوول داریم همین است که تصمیماتشان سلامت محور نیست. تصمیماتی که بعضا از بیرون هدایت می‌شود. پیمانکار است که تصمیم می‌گیرد و تصمیمات مدیریت بدان سمت و سو جهت می‌گیرد، حتی بدون مجوز شورا. خیلی از تصمیماتی که در سطح شهر گرفته می‌شود بدون مجوز شوراست، تخلف آشکار است و وقتی هم حرف می‌زنیم می‌گویند تشویش اذهان عمومی است و متاسفانه جو عمومی شورا هم هنوز به این سمت و سو نیست.”
حافظی همچنین در بخش پرسش و پاسخ دانشجویی در جواب به سوالی که عملکرد مدیریت شهری در ده ساله گذشته، اعم از شهرداری و شورای شهر قابل قبول می دانید، پاسخ داد: “وقتی می‌خواهید کارنامه را بررسی کنید در بعضی از موارد بسیار ضعیف عمل شده و نمره ی قبولی نمی گیرد مثل مسایل زیست محیطی و فرهنگی؛ و در بعضی موارد بهتر کار شده است. ولی در مجموع عملکرد مدیریت شهری را در این چند سال قابل قبول نمی‌دانم.”
حقانی نیز پیرو همین پرسش و پاسخ اضافه کرد: “اشکال عمده ی ما این است که قریب به اتفاق افرادی که در مدیریت شهری حضور دارند سر جای خود قرار نگرفته‌اند. تعدادی آدم وارد سیستم شهرداری شده که این‌ها غریبه‌اند با مدیریت شهری. هیچ اطلاعاتی از مدیریت شهری ندارند. من شخصا نظرم این است که باید تخصص و صلاحیت کار را مد نظر قرار داد.”
پس از پرسش و پاسخ دانشجویی و در پایان برنامه، مهندس حقانی و دکتر حافظی از اعضای شورای شهر تهران با تقدیر از هادی آفریده، مستند‌ساز و کارگردان فیلم باغات گمشده با تقدیم یادبود و کلام‌الله مجید، از او تقدیر کردند.
انتهای پیام
