بررسی تنش‌های هیدروپلیتیک حوضه‌های آبریز در ایران
نشست علمی چشم انداز هیدروپلیتیک ایران به همت انجمن ژئوپلیتیک ایران، انجمن اسلامی دانشجویان دانشکدگان کشاورزی و منابع طبیعی دانشگاه تهران و مجمع انجمن‌های اسلامی دانشجویان آلمان در روز ۲ دی ۱۴۰۰ به صورت برخط برگزار شد.
به گزارش دریافتی انصاف نیوز، در ابتدای این نشست دکتر کاویانی راد، دانشیار دانشگاه خوارزمی به بررسی تنش‌های هیدروپلیتیک حوضه‌های آبریز در ایران پرداخت.
وی در این باره گفت که طی چند دهه گذشته رویکرد ایدئولوژیک خودکفایی کشاورزی برای تأمین امنیت غذایی، بدون فراهم بودن زیر ساخت‌ها، به تهی سازی و نابودی منابع آب زیرزمینی کشور انجامیده است. این در حالی است که دگرش‌های اقلیمی نیز در قالب کاهش بارش و خشکسالی‌های پیاپی به این وضعیت ناگوار دامن زده است. به عوامل ذکر شده، افزایش بارگذاری‌های محیطی را نیز اضافه کنید.
طی همین بازه زمانی ده‌ها طرح انتقال آب از زاگرس مرکزی به حوضه آبریز فلات مرکزی به سرانجام رسید بی آنکه به پیامدهای ناگوار ماندگار آنها در مبدأ توجه شود. زاگرس مرکزی دیگر آب مازادی برای انتقال ندارد، اما نیازهای آبی حوضه مرکزی سیری ناپذیر و فزاینده است. حوضه آبریز شرق، قره قوم و آبخوان‌های دشت خراسان رضوی سال‌هاست که تهی شده و درگیر پدیده خطرناک فرونشت شده اند و امنیت آبی آنها به رودهای فرامرزی هیرمند و هریرودی وابسته است که از کشور بی ثبات افغانستان با کارگزارانی فزون خواه در بخش آب سرچشمه می‌گیرند.
در شمال باختری کشور هم با نگرش به وابستگی بخش های گسترده از این ناحیه به رود ارس، بروز خشکسالی های پیایی، افزایش نیازهای آبی کشورهای بالادست رود و سیاست‌های تنش آمیز هیدروپلیتیک این کشورهای حوضه آبریز ارس امکان خشکیدن این رود بالاست.
در حوضه آبریز ارومیه نیز کندن بی رویه چاه‌های آب برای آبیاری زمین‌های کشاورزی و سیاست گذاری نادرست گسترش کشاورزی به نابودی منابع آب زیرزمینی و خشکیدن دریاچه ارومیه انجامیده است.
این رخدادها بیشتر در نواحی آذری نشین بوده، اما چاره باز گرداندن دریاچه را در انتقال آب از نواحی کردنشین دیده شده‌اند که آب این نواحی بخشی از نیازهای آبی کردستان عراق را فراهم می‌کرد. امکان اینکه در آینده نزدیک به ویژه با تشدید خشک سالی، درگیرهای آب پایه سرشت و کار کردی قومی بیابد بالاست.
ایشان همچنین در این خصوص به ارائه راهکارهایی پرداختند از جمله آنکه:
- با توجه به بارش محدود در کشور، زین پس، پیگیری امنیت غذایی کشور از راه گسترش کشاورزی طرحی ناممکن خواهد بود؛
- پیگیری و انجام طرح‌های آبخوان داری و آبخیزداری در سیاست گزاری‌های کلان، با توجه به دگرش‌های اقلیمی و بروز سیلاب‌ها؛
- برپایی سازه‌ها و سامانه‌های تصفیه فاضلاب‌ها و پساب‌های شهری و ارسال آن برای کشاورزی و تغذیه آبخوان‌های شهری؛
- بهره گیری از فناوری‌های نوین تشخیص جاهای هدر رفت و رفع آن؛
- فرهنگ سازی در قالب برانگیختن شهروندان به کاهش مصرف آب شیرین و افزایش هزینه مشترکان مصرف برای کاستن از مصرف؛
پس از آنکه این دست رویه گذاری‌ها و سیاست گذاری‌ها انجام و به سرانجام رسیدند و چالش آب شیرین هنوز پایدار بود، طرح شیرین سازی و انتقال آب از دریاهای پیرامونی گریزناپذیر می‌شود.
باید بپذیریم هیچ یک از حوضه‌های آبریز ایران به ویژه حوضه آبریز زاگرس میانی مازاد آب ندارند. از این رو، از این پس هیچ گونه طرح انتقال بين حوضه‌ای طراحی و انجام نخواهند شد. جهت تامین آب شرب برخی استان‌های دامنه جنوبی زاگرس نیز، می‌توان از شیرین سازی آب دریای خزر بهره برد که البته بسیار پر هزینه است و برای استفاده‌ی صنعتی و کشاورزی، غیرقانونی خواهد بود.
در ادامه این نشست دکتر حسین مختاری هشی، استادیار جغرافیای سیاسی دانشگاه اصفهان به بررسی علل و عوامل بحران‌های آب و هیدروپلیتیک با تاکید بر زاینده رود پرداخت.
او گفت: بحران آب مسئله‌ای مدیریتی و حاکمیتی بوده و پدیده‌ای انسان ساخت است که با ضعف مدیریت در حوزه افزایش جمعیت و توزیع آن و همچنین شدت و توزیع فعالیت‌های اقتصادی در فضاهای جغرافیایی ارتباط دارد.
مختاری هشی در ادامه با اشاره بر اینکه متوسط حجم کل بارش سالانه استان اصفهان ۱۷ میلیارد مترمکعب بوده و فقط ۵ میلیارد متر مکعب آن تجدید پذیر است به برخی تبعات بحران آب از جمله خطرات فرونشست اراضی این استان اشاره کرد و در پایان به ارائه راهکارهایی جهت جلوگیری از بحران بیشتر از جمله خروج صنایع آب بر از این استان، توجه به جغرافیای اقتصادی در هنگام بارگذاری صنایع جدید و همچنین خصوصی سازی صنایع آب‌بر پرداخت.
دبیر این نشست علمی، دکتر هادی ویسی، عضو هیئت علمی دانشگاه پیام نور نیز به نکاتی در این باره پرداخت.
همچنین فرهنگیان حوزه جغرافیا نیز در این نشست به عنوان مهمان حضور داشتند.
انتهای پیام
