بازخوانی گزارش «جایکا» از وقوع زلزله در تهران

دکتر بهرام عکاشه، پدر زلزله‌شناسی ایران در گفت‌وگو با ایسنا با اشاره به تحقیقات انجام شده توسط آژانس همکاری‌های بین‌المللی ژاپن (JICA) افزود: این پروژه مطالعاتی طی قراردادی میان شهرداری تهران و سازمان تحقیقات حوادث غیر مترقبه ژاپن یا به اختصار جایکا (JICA) که یک سازمان دولتی است، اجرایی شد.

وی با اشاره به سه سناریوی ذکر شده در این گزارش، خاطرنشان کرد: نتایج به دست آمده از این تحقیقات نشان می‌دهد که انرژی تخلیه شده از گسل مشا فشم به میزان ۸ ریشتر، گسل شمال تهران 7.2 ریشتر و گسل ری نزدیک به ۷ ریشتر است.

عکاشه با اشاره به جزئیات گزارش ارائه‌شده از سوی جایکا، یادآور می‌شود: بر اساس داده‌های این گزارش در زمان وقوع زلزله نجات تهران غیرممکن است.

به گفته این محقق، در زمان انجام این مطالعات، گسل‌های تهران شناسایی شده و امروزه نیز با مطالعات بیشتر، تعداد گسل‌های بیشتری شناسایی شده‌اند.

وی با تاکید بر اینکه قدرت گسل‌های تهران بیش از 7 ریشتر است، اظهار کرد: انرژی تخلیه شده از سوی این گسل‌ها به حدی است که به عقیده من تعداد تلفات انسانی زیاد خواهد بود.

عکاشه، میزان شدت زلزله را بسته به جنس خاک، تراکم جمعیت و نوع سازه‌ها دانست و افزود: گزارش جایکا حکایت از آسیب‌پذیر بودن مناطق ۱۱، ۱۲، ۱۶ و ۲۰ دارد که این به دلیل جنس خاک این مناطق است. در این مناطق علاوه بر اینکه جنس زمین نرم است، دارای سفره‌های زیر زمینی زیادی  هستند که گاهی مشاهده می‌شود بدون وقوع زلزله سازه‌ای در زمین فرو می‌رود.

این محقق، با تاکید بر اینکه تهران زلزله‌خیز است و زلزله‌خیز باقی می‌ماند، خاطرنشان کرد: این مساله نباید باعث وحشت شود، بلکه با اتخاذ تدابیری می‌شود میزان آسیب پذیری را کاهش داد.

جزئیاتی از گزارش “جایکا” درباره زلزله تهران

به گزارش ایسنا، بیش از 2 دهه پیش گروه مطالعاتی از ژاپن مطالعاتی را در زمینه گسل‌های تهران انجام دادند و آسیب‌پذیری مناطق، بُزرگا و تلفات زلزله احتمالی تهران را بررسی کردند.

در این مطالعات بر پایه اسناد و گزارش‌هایی که پیشتر توسط محققان ایرانی و خارجی تهیه شده بود، ویژگی‌های گسل‌های فعال اصلی در تهران و اطراف آن مورد بررسی قرار گرفت. از میان بسیاری از گسل‌های فعال در منطقه، احتمال فعال شدن سه گسل «مشا»، «شمال تهران» و گسل «جنوب ری» تشخیص داده شد.

گسل «مشا» که حدود ۲۰۰ کیلومتر طول دارد، از گسل‌های اساسی البرز مرکزی است که در شمال تهران قرار گرفته است. این گسل از حاشیه رشته کوه در غرب به سوی شرق البرز گسترش می‌یابد. گسل شمال تهران در دامنه رشته کوه البرز با طول حدود ۹۰ کیلومتر قرار دارد و از «کن» تا «لشگرک» ادامه دارد. این گسل در لشگرک به گسل «مشا» فشم می‌پیوندد.

گسل‌های جنوب و شمال «ری» نیز از شاخص‌ترین گسل‌ها در دشت‌های جنوبی تهران هستند و حدود ۲۰ کیلومتر طول دارند.

مطالعات «جایکا» بر پایه مطالعات و تحقیقات انجام‌شده بر روی گسل‌های عمده تهران و اسناد تاریخی زلزله‌هایی که از سال ۷۴۳ میلادی در تهران واقع شده بود، انجام شد. این گروه سه سناریو در زمینه فعال شدن سه گسل اصلی شهر تهران و یک سناریو برای فعال‌شدن گسل‌های پنهان در زیر لایه‌های رسوبی شهر تهران ارائه می‌دهند. به این ترتیب، چهار مدلی که برای سناریوی زلزله‌ها در نظر گرفته شد، شامل مدل گسل ری، مدل گسل شمال تهران، مدل گسل مشا و مدل شناور است.

شدت زلزله احتمالی تهران در سه گسل

در سناریوی زلزله مدل گسل ری، منطقه جنوبی شهر شدت زلزله ۹ و منطقه شمالی آن شدت زلزله بین ۷ تا ۸ احساس می‌شود و در مدل گسل شمال تهران شدت زلزله در بخش شمالی شهر به ۹ و در بخش جنوبی به ۷ می‌رسد و بخش بزرگی از شهر شدت زلزله ۸ را تجربه خواهند کرد.

در مدل گسل مشا در قسمت بزرگی از شهر، زلزله‌ای با شدت ۷ و در مدل شناور نیز بخش اعظم شهر شدت زلزله ۸ و چندین قسمت نیز شدت زلزله ۹ را تجربه خواهند کرد.

تلفات تهران در صورت بروز زلزله

در این گزارش به خسارت ساختمان‌ها نیز اشاره شده است. طبق مطالعات جایکا ساختمان‌های مسکونی از ساختمان‌های تجاری و کارخانه‌ها و بناهای عمومی مهم از قبیل مدارس، بیمارستان‌ها و ایستگاه‌های آتش نشانی تفکیک شده‌اند و خسارات ناشی از چهار سناریوی زلزله برای این ساختمان‌ها به طور جداگانه محاسبه شده است.

گروه مطالعاتی برای برآورد خسارات ساختمان‌های مسکونی یک بانک اطلاعاتی بر اساس نتایج آمارگیری سال ۱۳۷۵ تهیه کردند و اطلاعات آن را با آمار تعداد طبقات ساختمان‌ها که توسط اداره پست ارائه شده بود، مطابقت دادند.

تعداد ساختمان‌های مسکونی تهران ۹۰۰ هزار واحد برآورد شد که از این میزان ۴۵ درصد ساختمان‌ها سازه آجری و فلزی، ۴۰ درصد دارای سازه فلزی، ۱۰ درصد از بتن مسلح و درصد اندکی نیز از ساختار خشتی برخوردار هستند.

۶ درصد ساختمان‌های مسکونی که دارای سازه فلزی هستند، در ۱۰ سال گذشته ساخته شده‌اند (آمار مربوط به سال ۱۳۷۸ است).

در سازه‌های فلزی پایه‌ها و تیرها با استفاده از جوشکاری کارگاهی به یکدیگر اتصال داده شده‌اند که این امر منجر به کم شدن اعتبار یا قابلیت اعتماد به این اتصالات می‌شود. بنابراین انتظار نمی‌رود که سازه‌های فلزی به طور کامل در برابر زلزله مقاومت مؤثری داشته باشد.

اثرات فعال شدن 3 گسل بر روی ساختمان‌ها

این گروه در مدل گسل ری اعلام می‌کنند در صورتی که زلزله تهران به خاطر فعال شدن گسل ری رخ دهد، ۴۸۰ هزار ساختمان در تهران یعنی ۵۵ درصد ساختمان‌ها فرو خواهد ریخت.

بیشترین تعداد ساختمان‌های آسیب دیده در منطقه ۱۵ خواهد بود. نسبت ساختمان خسارت دیده به ساختمان‌های سالم در مناطق ۱۱، ۱۲، ۱۶ و ۲۰ مقدار بسیار بالایی در حدود ۸۰ درصد است. دلیل این نسبت بالای خسارت، وجود ساختمان‌های آسیب پذیر فراوان و جنبش لرزه‌ای نیرومند (با شدت ۹) در این مناطق است.

در صورت فعال شدن گسل شمال تهران نیز ۳۱۰ هزار ساختمان که ۳۶ درصد کل ساختمان‌ها را شامل می‌شود، آسیب می‌بیند. نسبت ساختمان‌های خسارت دیده به ساختمان‌های سالم در مناطق یک تا ۵ که در بخش شمالی شهر تهران قرار دارند، درحدود ۵۰ درصد است.

نسبت خسارت در بخش جنوبی شهر کمتر از ۳۰ درصد است. تفاوت خسارت بین قسمت شمالی و جنوبی شهر به اندازه مدل گسل ری نیست.

در این مطالعات، تلفات انسانی برای هر نوع سازه ساختمانی در هر حوزه آماری برآورد شد و نتایج به دست آمده با داده‌های هر منطقه شهری تلفیق و تعداد تلفات به تفکیک روز و شب و همچنین به تفکیک میزان فعالیت‌های اضطراری امدادرسانی محاسبه شد.

در صورت فعال شدن گسل ری شاهد گسترده‌ترین تلفات خواهیم بود، یعنی حدود ۶ درصد کل جمعیت شهر تهران جان خود را از دست خواهند داد. در منطقه ۱۵ به علت تعداد زیاد جمعیت ساکن، تلفات بسیار وسیع خواهد بود. نسبت تلفات به کل جمعیت در مناطق ۱۱ و ۱۲ به ۱۵ تا ۲۰ درصد خواهد رسید؛ چراکه در این مناطق شمار ساختمان‌های آسیب پذیر بسیار زیاد است و شدت زلزله نیز به ۹ می‌رسد.

در مورد مدل گسل ری، برآورد می‌شود که تعداد تلفات انسانی در جنوب شهر به حداکثر برسد. در برخی حوزه‌های آماری تعداد کشته شدگان از هزار تن تجاوز خواهد کرد. در مدل گسل شمال تهران، هر چند تلفات انسانی در بخش شمالی بیشتر از دیگر نقاط است؛ اما در برخی حوزه‌های آماری، تعداد کشته شدگان به ۱۰۰ نفر یا بیشتر می‌رسد.

در مورد گسل ری، نسبت تلفات در چندین حوزه آماری در مناطق ۱۱ و ۱۲ فوق‌العاده بالا (۴۰ درصد یا بیشتر) خواهد بود. فعالیت‌های اضطراری امدادرسانی در این مناطق مؤثر نیستند. در مدل گسل شمال تهران، اگر فعالیت‌های امدادرسانی به مقدار کافی انجام شود، نسبت تلفات در تمامی حوزه‌های آماری به سطح ۲۰ درصد یا کمتر کاهش خواهد یافت.

در سناریوی زلزله ناشی از فعال شدن گسل شمال تهران در بدترین حالت حدود ۱۳۰ هزار نفر یعنی دو درصد جمعیت تهران از بین می‌روند. البته نسبت تلفات در بخش شمالی شهر در مناطق یک تا ۵، زیادتر از همه (حدود ۳ درصد) و در جنوب شهر کمتر از همه (حدود یک درصد) خواهد بود.

انتهای پیام