مسجد و فرهنگسرا را چرا داخل پارک می‌سازند؟/ تهران خشک به بوستان نیاز دارد
خبرآنلاین نوشت:
در دو ماهه اخیر ساخت مسجد و بنای فرهنگسرا در بوستان قیطریه و لاله تهران مورد توجه افکار عمومی قرار گرفته است. سوال مهم آن است که مسجد و فرهنگسرا چرا در داخل فضای سبز پارکها باید ساخته شوند؟ این فضاها حتما مورد نیاز شهروندان هستند ولی برای ایجادشان هیچ فضای سبزی نباید تحت تاثیر قرار گیرد و از فضای سبز نباید کاسته شود.
در اردیبهشت ۱۳۹۶ مدیرکل محیط زیست استان تهران گفت کاهش فضای سبز شهر را ناشی از تغییر کاربری است و فضاها و باغات سبز شهری به ویژه در شمال غرب تهران تخریب شده اند تا فضا برای ایجاد بنا و آپارتمان و برجها ایحاد شود. ریشه های درختان چنار در کنار خیابان ولیعصر به دلیل اجرای پروژه‌های عمرانی در حاشیه خیابان آسیب زیادی دیده است. توسعه بی‌برنامه به قیمت نابودی باغ‌های انار تهران در داخل و اطراف شهر تمام شده است. در آن زمان محمدباقر قالیباف وقت تهران به دلیل اجازه ساخت‌وساز بی‌رویه و تغییر کاربری در شهر مورد انتقاد قرار گفته بود البته او در اسفند ۱۳۹۵ گفته بود که در ۱۲ سال فعالیت خود در شهرداری بر گسترش فضای سبز تهران از ۱۸ هزار هکتار به ۳۹ هزار هکتار رسانده است. البته منتقدان این میزان توسعه را مورد سوال جدی قرار داده اند. مخروط افکنه های کوهپایه های البرز جنوبی قرار دارد میانگین بارش تهران در بلند مدت۲۳۰ میلی‌متر است، اما در سال آبی ۱۴۰۲-۱۴۰۳ تا اردیبهشت ۱۴۰۳ تنها حدود ۱۴۰ میلی‌متر بارش دریافت کرده است که نشان‌دهنده کاهش حدود ۳۹ درصدی بارش در این استان است.
دسترسی عادلانه برای ساکنان شهر به پارک و فضای سبز از نماد های رعایت حقوق شهروندی و عدالت اجتماعی در دوران حاضر است . شاخص‌های «نسبت پارک» و «سرانه» برای پارکهای تهران کمتر از استانداردهای ایران است. نابرابری های زیاد در توزیع پارک ها باعث نابرابر دسترسی ساکنان مناطق مختلف شهر به این پارک ها نیز وجود دارد. در حالی که برخی از ساکنان در مجاورت ۱۱ پارک زندگی می کنند، حدود ۲۰ درصد از شهروندان در حدود ۲۶ درصد از مساحت شهر در محدوده دسترسی هیچ پارکی قرار ندارند. ایجاد پارک های کوچکتر در نقاط خاصی از شهر باید نابرابری را کاهش دهد. تراکم کلی درختان در شهر تهران حدود ۹۷ درخت در هکتار و تعداد درختان حدود هفت میلیون درخت است. رایج ترین گونه های درختی کاج افغانی (۱۳.۰ درصد)، ملخ سیاه (۱۰.۰ درصد) و سرو آریزونا (۹.۴ درصد) هستند. در تهران حدود ۲۸ درصد درختان را گونه های بومی آسیایی تشکیل می دهند و بیشتر درختان منشأ آمریکایی دارند (۲۶ درصد درختان).
سازمان پارکها و فضای سبز شهر تهران، زیر نظر شهرداری تهران متعهد به دستیابی به توسعه پایدار فضای سبز تهران و بهبود حفاظت از محیط زیست است. این سازمان همچنین پویش های افزایش آگاهی و فعالیت های آموزشی را برای گسترش دانش شهروندان در مورد توسعه پارک ها هدایت میکند. برنامه های این سازمان شامل چهار بخش است: توسعه فعالیت های بدنی، در نظر گرفتن اقدامات ترویجی و آموزشی، توسعه فضای سبز در حاشیه بزرگراه ها، توسعه جنگلداری حومه شهری از سال ۱۳۶۷. فعالیت های فضای سبز که در دروه سی ساله ۱۳۶۷-۱۳۹۷ شامل ایجاد ۱۵۴ پارک و توسعه ۴۲۸۰ هکتار فضای سبز بوده است.
در سده گذشته افزایش گسترده جمعیت و رشد فیزیکی منجر به گسترش شهر به باغ‌ها و زمین‌های کشاورزی با اشغال فضای سبز تا دهه ۱۳۵۰ شمسی بود. تهران دارای ۷۵ بوستان بود که در کنار جنگلداری در حاشیه شهر، فضای سبز در مجموع به مساحت ۲۹۳۷ هکتار داشت. ساخت ۱۷۳۰ پارک تا سال ۱۳۹۱ فضای سبز داخل شهر و حاشیه نزدیک آن را به ۴۰ هزار هکتار افزایش داد. طی دهه ۱۳۹۰ ً با ساخت ۲۰۰ پارک ، سرانه فضای سبز به ۲۵ متر مربع رسید . اما با وجود پارک های جدید، هنوز کمتر از ۱۰ درصد از مساحت شهر را فضای سبز پوشانده است.
پارک های عمومی جزء حیاتی منظر شهری هستند. سلامت و کیفیت زندگی در هر شهر تا حد زیادی به وجود و توزیع این پارک ها بستگی دارد تا دسترسی برابر برای ساکنان شهر تضمین شود. در ایران سرانه پارک ها حداقل ۱۳ متر مربع با توجه به شرایط طبیعی، اجتماعی و فرهنگی توصیه شده است. استاندارد ۵ تا ۱۰ مترمربع سرانه و برخی از پژوهشگران ۹ متر مربع را پیشنهاد کرده اند . پارکهای تهران سرانه به طور قابل توجهی کمتر از هر یک از این مقادیر سرانه فضای سبز تامین میکنند. از سوی دیگر سرانه فضای پارک نیز به طور قابل ملاحظه ای کمتر از میانگین سایر شهرهای ایران (۱۱.۵ متر مربع ) است. سرانه پارکهای شهری در پنج شهر پرجمعیت دیگر مشهد، اصفهان، کرج، شیراز و تبریز به ترتیب ۴ ، ۲۱ ، ۰.۸۷، ۱ و ۸ مترمربع است . تهران از اصفهان و تبریز عقب تر است. . نسبت پارک در این شهرها به ترتیب ۴، ۲۴، ۱، ۰.۲ و ۶ درصد است که تنها اصفهان نسبت به تهران دارای نسبت پارک بالاتری است.
نابرابری های زیاد در توزیع پارک ها در شهر تهران نیز باعث شده است تا دسترسی ساکنان آن به همین پارک های موجود نیز نابرابر باشد. برخی از ساکنان و به ویژه حاشیه نشین های تهران در محدوده دسترسی هیچ پارکی قرار ندارند. پایین بودن سرانه پارکها در شهر تهران و توزیع نابرابر آن‌ها، ایجاد پارکهای کوچکتر به‌ویژه در مناطق شمال غرب و جنوب غرب شهر را برای بهبود کیفیت زندگی ساکنان آن می‌طلبد.
*استاد پژوهشگاه بین‌المللی زلزله‌شناسی و مهندسی زلزله
