فهمِ سازه‌انگارانه‌ی فرصت‌های ترامپ | عباس موسایی
عباس موسایی، فعال سیاسی، در یادداشتی که در اختیار انصاف نیوز قرار داده است، نوشت:
واکنش های گسترده‌ی داخلی و خارجی به خبر ِ دیدار ِ سعید ایروانی، سفیر ایران در سازمان ملل و ایلان ماسک، یکی از شناخته شده ترین چهره های حامی و نزدیک به دونالد ترامپ را می توان ناشی از تأثیر پذیری گسترده‌ی سایر ِ زیر سطوح ِ سیاست، از مسئله‌ی پیچیده ی «رابطه ی ایران و آمریکا » دانست.
علیرغم ِ تکذیب ِ این خبر توسط ِ سخنگوی وزارت خارجه ایران مخالفت /موافقت/ درخواست ِ گفت گو/تخطئه‌ی دیدار و… ، حاکی از گستره ی وسیعی از تأثیر گذاری/پذیری از این مسئله است.
رابطه‌ی خصمانه ای که از بدو شکل گیری ِ جمهوری اسلامی ایران و با تقابل ِ ایدئولوژی بنیان ِ این دو کشور، رابطه‌ی سایر ِ کشورها با ایران را نیز تحت تأثیر خود درآورده و از سویی بر زیر سطوح ِ مختلف ِ سیاست ِ بین المللی، منطقه ای، داخلی، فرهنگ، اجتماع، اقتصاد، امنیت و… تاثیر گذاشته است. محی الدین مصباحی، ژئواستراتژیست ِ برجسته‌ی ایرانی و صاحب کرسی ِ استادی در دانشگاه فلوریدا، در کنار ِ اهمیت ِ استراتژیک ِ ایران، نقش ِ محوری ِ دشمنی ِ آمریکا و ایران را در شروع و ماندگاری ِ بحران های مختلف، قابل توجه می داند و می نویسد: «هیچ یک از جنگ های منطقه ای از ۱۹۷۹تاکنون، ظهور ِ چالش و افراط گرایی اسلامی، نظامی سازی ِ دموکراتیزه سازی و اصلاحات اخیر در منطقه به عنوان ِ مثال« بهار عربی» و آینده‌ی پیمان ِ منع ِ گسترش ِ تسلیحات هسته ای، بدون فهم ِ اهمیت ِ استراتژیک ِ ایران و نقش ِ محوری ِ دشمنی ِ آمریکا و ایران در شروع و ماندگاری ِ آن بحران ها، قابل تبیین نیستند.»( مصباحی، تنهایی استراتژیک ایران، ترجمه علی نعمت پور، ۱۰۹)
مصباحی اهمیت ِ استراتژیک ِ ایران را فراتر از موقعیت ِ منطقه ای ایران دانسته و آنها را محصول ِ سه عامل ِ متقابلاً تقویت کننده بر می شمارد که از ۱۹۷۹ و پس از شکل گیری جمهوری اسلامی ایران، هم افزا شده اند؛ «نخست ناشی از ویژگی های ژئوپلیتیکی تاریخی ایران بعنوان ِ دالان ِ سرزمینی اصلی در قلب زیر مجموعه های خلیج فارس، خاورمیانه/شامات، قفقاز/آسیای مرکزی و جنوب غرب آسیا است…دوم، ناشی از در هم تنیدگی مرکزیت ِ ژئوپلیتیکی تاریخی /سنتی، این کشور با فرهنگی پویا و انتقادی(ژئوکالچر انتقادی) در قالب یک ایدئولوژی ضد هژمونیک و روایت و اقدام ِ قومی_مذهبی در سطح ِ منطقه و جهان است که تدوین ِ سیاست برای قدرت های منطقه ای و بزرگ را پیچیده کرده و روابط آنها با ایران را دچار ِ مشکل کرده است…سوم اینکه فضای ِ تخاصمی ایران و آمریکا، اهمیت ِ استراتژیک ِ ایران را شکل داده است. از ۱۹۷۹ تاکنون، این تضاد ِ همواره در حال ِ تکامل به طرز عمیقی بر ژرفا و گستره ی پویایی های ژئوپلیتیک، ژئو اکونومیک و ژئو کالچرِ یک مجموعه ی ابر منطقه ای که ایران در آن به یک دولت ِ پیوند دهنده ی محوری در چندین وضعیت مهم بدل شده ، تأثیر گذاشته است.( مصباحی ، همان، ۱۰۸)
رابطه‌ی تخاصمی ِ ایران و آمریکا، از طرفی، جمهوری فدراتیو روسیه، به عنوان ِ وارث ِ اتحاد جماهیر شوروی_ کانون ِ قطب ِ شرق_ در برابر ِ آمریکا بعنوان ِ کانون ِ قطب ِ غرب در دوران ِ جنگ سرد را حتی در دوران ِ پسا جنگ ِ سرد، به رضایت و حمایت ِ آشکار از این تقابل و تخاصم سوق داده است. در روایتی رادیکال که بالاخص در سالیان اخیر و با روی کار آمدن ِ دولت های غرب ستیز در ایران ،شکل گرفته و متأثر از آموزه های اوراسیا گرایانه ی الکساندر دوگین _ مشاور ِ پوتین و تئوریسین ِ احیای ِ روسیه ی بزرگ بر اساس غرب ستیزی اوراسیاگرایانه- نقشی مهم برای ایران در این منازعه تعریف کرده است، هزینه های هنگفتی بر منافع ملی ایران تحمیل کرده است.(برای آشنایی با آرای دوگین در این زمینه، رجوع کنید به گفت و گوی دکتر صادق حقیقت با وی در اندیشه پویا، ش 59، خرداد و تیر 98)
مصباحی، سیاست روسیه و چین را در برابر ِ برنامه هسته ای ایران، بعنوان ِ مهم ترین پرونده‌ی ایران در سیاست خارجی، که بر سایر ِ ابعاد ِ سیاست خارجی ایران نیز تأثیر گذاشته است (علیرغم ِ برخی اختلاف های جزیی و تاکتیکی) فرصت طلبانه ارزیابی کرده و علیرغم ِ همراهی حداکثری با آمریکا، کلیت ِ هزینه های تقابل با ایران را بر دوش ِ آمریکا احاله می دهند؛ «به شکل ِ قانع کننده ای می توان استدلال کرد که چین، همراه با روسیه، ایران ِتوانمند ِ هسته ای به عنوان ِ یک ابرقدرت ِ منطقه ای جسور، مستقل و جاه طلب را برای منافع ِ استراتژیک ِ خود در خاورمیانه/اوراسیای بزرگ تر بسیار چالش آفرین می داند…دنباله روی جمهوری خلق چین و روسیه از آمریکا در سازمان ملل، منجر به کسب مشوق های قابل توجه ِ استراتژیک برای مهار ِ کم هزینه‌ی ایران می شود، در حالی که احاله ی هزینه ی استراتژیک رویارویی با ایران، باید کاملاً بر عهده ی آمریکا باشد.»( مصباح، همان ۱۱۴)
مصباحی، سیاست ِ چین را زیر ِ سایه‌ی مواضع ِ روسیه، همراهی با آمریکا، ابهام ِ آگاهانه، کم هزینه، ریسک گریز، سواری گرفتن ِ مجانی و در عین حال موازنه‌ی کم ریسک به گونه‌ای که علیرغم ِ حفظ رابطه دوستانه با تهران، دشمنان و رقبای منطقه ای ایران همچون اسرائیل، عربستان و متحدان ِ زیر منطقه ای آن را نیز راضی نگه دارد…بنابراین سیاست چین در برابر ِ برنامه‌ی هسته ای ایران، سیاست کورمال روی است. (مصباحی، همان، ۱۱۵،۱۱۹)
اتحادیه‌ی اروپا به عنوان ِ بخش ِ موثری از غرب، اما علیرغم ِ آنکه بعلت ِ اشتراک ِ نگرشی، راهبردی و ایدئولوژیک، متأثر از رابطه‌ی تخاصمی ِ ایران و آمریکا بوده و در همراهی ِ حداکثری با ایالات متحده، در تحریم و فشار به ایران، اقدام می کند، اما کوشیده است تخاصم و منازعات ِ ایران و کشورهای غربی را متفاوت تر از آمریکا و در ذیل ِ درجه ای بیشتر از دیپلماسی، تعریف کند، گرچه در نهایت در پیروی از وضعیت ِ تخاصمی ِ ایران و آمریکا، قرار می گیرد.
به نظر می رسد، در سالیان اخیر، رویکرد ِ تقابلی ِ ایران و آمریکا، بشدت متأثر از رویکرد های رئالیستی ِ تقلیل گرایانه ای بوده است که از سویی این تخاصم ِ ایدئولوژیک را تشدید کرده و از سویی، فاقد ِ ظرفیت های کافی و موثر در راستای عبور از مخاصمه به مفاهمه و گفت و گو بوده است. از منظری دیگر می توان مدعی شد که حواشی و امکاناتی که این مخاصمه‌ی ایدئولوژیک، کم و بیش برای کشورهایی چون چین، روسیه و دشمنان و رقبای منطقه ای ایران فراهم آورده، سیاست های کارشکنانه‌ی گسترده ای برای محافظت از این ناوضعیت در دستور کار قرار گرفته است. از طرفی نباید از منافعی که این ناوضعیت برای گروه های ذی‌نفع در داخل کشور، به ارمغان آورده است، چشم پوشید، همان گروه هایی که تحت عنوان ِ کاسبان ِ تحریم، در نقش ِ لابی چین و روسیه بازیگری/بازیگردانی، می کنند.
پرونده‌ی هسته ای ایران و تبعات ِ آن را می توان یکی از مهمترین شواهد ِ تأیید کننده‌ی نظریه‌ی تنهایی استراتژیک ایران دانست که توسط ِ محی الدین مصباحی، تئوریزه و ایضاح شده است. نظریه ای که مدعی است؛ «ایران، چه آگاهانه و خودخواسته و چه ناخواسته و از روی ِ ناچاری به گونه ای استراتژیک تنها و از هرگونه اتحاد ِ معنا دار و متصل به قدرت های بزرگ محروم است.» همراهی ِ حداکثری همه‌ی قدرت های بین المللی و نیز کشورهای منطقه با پروژه‌ی تحریم ِ ایران و فراتر از آن، سوء استفاده از این وضعیت برای سواری گرفتن بیشتر، انزوای بیشتر ِ ایران را در پی داشته است.
با این تمهید مقدمات و نیز تغییرات ِ اساسی در مختصات و ماتریس ِ پیچیده‌ی جهانی و منطقه ای، شناخت ِ روزآمد ِ سیاستمداران و مجموعه‌ی نظام ِ حکمرانی و پیامدهای ِ تغییرات جدید در ایالات متحده، شناخت ِ به مراتب بیشتر از سکاندار ِ جدید ِ کاخ سفید نسبت به دور اول ِ ریاست جمهوری وی، می توان انتظار داشت که دیدار ِ ایروانی _ایلان ماسک، آغاز ِ یک شیفت و تغییر در سیاست ِخارجی ِ جمهوری اسلامی ایران باشد.
شعار ِ اصلی ِ دونالد ترامپ، یعنی «اول آمریکا»، می تواند ِ بستر ساز ِ این شیفت ِ راهبردی باشد، به گونه ای که از طرفی پیامدهای راهبرد و شعار ِ اول آمریکا، حواشی و ظرفیت های ِ بهره گیری از فضای ِ تخاصمی ِ ایران و آمریکا را از فرصت طلبان ِ جهانی و منطقه‌ای می گیرد، از طرفی منازعه‌ی روسیه و آمریکا را از فضای ِ شبه ِ جنگ ِ سردی ِ غرب و شرق، خارج و وارد ِ فاز ِ مصالح ِ کشورها خواهد کرد. از سویی فشارهای روسیه برای پیروی ایران از رویکرد ِ تخاصمی و غرب ستیزانه‌ی تئوریزه شده توسط ِ الکساندر دوگین، تقلیل پیدا کرده، در تشدید ِ شکاف ِ راهبردی ِ آمریکا و اتحادیه ی اروپا در خصوص ِ ناتو، اکراین و … انگیزه‌ی روسیه برای دمیدن در تقابل ِ ایدئولوژیک ایران و آمریکا، کاهش پیدا خواهد کرد.
در نابسندگی ِ روش و راهبردهای ِ رئالیستی و لیبرالیستی، جمهوری اسلامی ایران، می تواند با شناختی گسترده تر، همه جانبه بین تر و برآمده از رویکرد ِ سازه انگاری، تهدیدات و ظرفیت های وضعیت متفاوت ِ کنونی را بازشناخته، از این ناوضعیت ِ تخاصمی، عبور کرده و با غلبه بر دوگانه‌ی کاذب ِ امنیت یا توسعه، توسعه و امنیت و اقتدار ملی را همزمان در رویکرد ِ موازنه‌ی مثبت، در دستور کار قرار دهد. راهبرد ِ برآمده از سازه انگاری، دشمن شناسی ِ ایرانیان را با ظرافتی ظریف تر از گذشته، فاقد ِ تصلب و فروبستگی های تقلیل گرایانه ی ماضی، عبور کرده از خوش بینی های برآمده از رویکرد ِ لیبرالیستی ِ برآمده از صِرف ِ حقوق ِ بین الملل، می شناساند.
در شناخت ِ برآمده از سازه انگاری، علیرغم ِ فهم ِ اهمیت ِ ساختار، کیستی ِ کارگزار نیز از درجه ای تعیین کننده برخوردار است و سیاستمدار ِ آشنا به سازه انگاری حتی اگر گزاره‌ی رتوریک ِ «برای ما فرق نمی کند که چه کسی در آمریکا رأی بیاورد» را بر زبان بیاورد، اما حتماً می داند و می فهمد که بسیار فرق دارد که چه کسی در آمریکا رأی می آورد. سازه انگاری، همزمان به نیت، زبان و رفتار برای شناخت اهمیت می دهد و به اصل ِ استوار ِ سان تزویی ِ شناخت ِ دشمن و پیامدهای آن ملتزم است؛ «خودت را بشناس و دشمنانت را، در هزار نبرد شکست نخواهی خورد.»
بعد التحریر؛
پس از نگارش مطلب فوق، گفت و گویی از برنارد آنری لویی با ضد ِ رسانه‌ی ایران اینترنشنال منتشر شد که حاکی از آن است که مخالفان ِ ایران نیز از امکانات و فرصت های روی کار آمدن ِ ترامپ برای حل مسائل ایران و آمریکا، می ترسند. لویی را می توان یکی از جدی ترین متفکران ِ ضد ایرانی دانست که با نام ِ «ایران»، نیز مشکل دارد، امکانات ِ رسانه ای، سیاستی و سیاست ساز ِ فراوانی برای پیشبرد اهداف ِ شوم خود دارد، رفت و آمدهای زیادی به اسرائیل داشته و بر تصمیم گیران ِ کاخ الیزه تأثیر گذار است. او صرفا آدم احساسی طرفدار ِ اسرائیل نیست که این کارها را انجام می دهد، بلکه یک متفکر و سیاست مدار ِ کار کشته ای است که برای خاور میانه نسخه ای دارد که اتفاقاً راست ِ افراطی ِ آمریکا هم این نسخه را دارند. یعنی تنها راه نجات جهان از خاور میانه و حتی تنها راه نجات خاور میانه آن است که هیچ قدرت بزرگی در آنجا نباشد. بنابراین تلاش می کند حتی نسخه ی تضعیف و حتی تجزیه ی کشورها در خاورمیانه را بعنوان ِ نسخه‌ی رها ساز، برجسته کرده و جا بیندازد. وی صرفا خواستار ِ تغییر نام ایران نیست، بلکه خواستار تضعیف و فروپاشی نظمی است که ایران نامیده می شود.
اینکه برنارد لویی، پس از روی کار آمدن ِ ترامپ، متأثر از ایده‌ی اول آمریکا، عقیده و ایدئولوژی ِ ترامپ را معامله کردن نامیده که از دل ِ این ایده، امکان ِ معامله با ایران، فراهم آمده و ممکن است شاهد ِ شگفتی های بزرگی، باشیم! اسرائیل هم می تواند شاهد ِ شگفتی های بزرگی باشد.
این شگفتی ِ بزرگ، همان چیزی است که نظریه‌ی سازه انگاری، روی میز ِ تصمیم گیران و سیاست گذاران ِ ایران قرار داده و این امکان را فراهم آورده تا روی کار آمدن ِ ترامپ را به عنوان ِ فرصتی برای شکل دهی به وضعیتی جدید و از بین بردن ِ مقدمات و مقومات ِ ایران ستیزانه ی راست ِ افراطی ِ صهیونیستی و سیاست ِ ایدئولوژی بنیان ِ غربی، مد نظر قرار دهند. علاوه بر آن، این فرصت می تواند جریان های راست ِ افراطی ِ داخلی ضد ملی و نیز راست ِ افراطی ِ براندازی خواه را به بن بست های هویت سوزی، رهنمون سازد؛ مخالفت ها و کارشکنی های این جریان ها و رسانه هایشان، در همین راستا قابل تحلیل است.
انتهای پیام
