مسئول دفتر علما به جای علما!

حبیب احمدزاده، نویسنده و مستندساز معتقد است: «وقتی که یک نفر هنرمند یا فیلمنامه نویس است به نظر من اولین مشکلش این است که با دیدگاه های مختلف نه توسط علما بلکه اول توسط مسئول دفتر علما روبرو می‌شود.»

اکبر نبوی کارشناس مجری بخش سینمایی «چشم شب روشن»، همزمان با ایام شهادت امیر المومنین میزبان محمدحسین رجبی دوانی مورخ و پژوهشگر تاریخ اسلام و حبیب احمد زاده نویسنده و مستندساز بود.

به گزارش ایلنا، برنامه چشم شب روشن چهارشنبه ۲۵ خرداد ماه به بحث و گفتگو پیرامون فیلم و سریال‌های مربوط به تاریخ اسلام اختصاص داشت.

نبوی پیش از آغاز گفتگو از دست‌های خالی سینما در تولید آثار تاریخی اسلامی گفت و به آثاری چون «روز واقعه» به کارگردانی شهرام اسدی و «رستاخیز» به کارگردانی احمدرضا درویش که در این ژانر ساخته شده‌اند اشاره کرد.

سال‌ها اهل تاریخ به فیلم‌ها ایراد گرفتند و اهل سینما بر لزوم دراماتیک کردن تاریخ تاکید کردند

وی عنوان کرد: در طی سال‌ها مباحثی شکل می گرفت و هنگام ساخت آثار سینمایی و تلویزیونی در این زمینه اهل تاریخ به آن اشکال می‌گرفتند و اهالی سینما در پاسخ به آنها می‌گفتند: اگر ما مطابق میل شما رفتار کنیم، آثار ما معنای درام خود را از دست داده و ما باید در نهایت تاریخ را مستند کنیم و بخوانیم و این در حالی است که سینماگران باید تاریخ را دراماتیک بیان کنند.

نبوی در ادامه از مهمانان برنامه پرسید: چه همسایگی خجسته‌ای می‌تواند بین هنرمندان و اهل تاریخ اسلام در بگیرد تا آثارمان قدرتمندتر از قبل شود؟

در فکر و ذهن و باورهای مردم و هیچ چیز نمی‌تواند به اندازه سینما حقایقی را بیان کند

محمد حسین رجبی در پاسخ بیان کرد: شکی نیست که زبان سینما و بیان حقایق تاریخی از طریق سینما در فکر و ذهن و باورهای مردم بسیار تاثیرگزار و بانفوذ است و هیچ چیز نمی‌تواند به اندازه سینما حقایقی را در این زمینه بیان کند. بنابراین سینما یک وسیله و ابزار مهم برای تبیین عقاید تاریخی و به خصوص آنجایی که به عقاید ما برمی‌گردد است و ما باید از این نعمت به خوبی بهره‌برداری کنیم.

منافاتی بین لحاظ کردن بار دراماتیک و بیان واقعیات تاریخی در فیلم‌ها نمی‌بینم

این استاد دانشگاه ادامه داد: این اختلاف نظر هست کسی که با  نگاه تخصصی و تاریخی به این مسئله می‌نگرد تلاش دارد آنچه حقایق بوده در تصویر باشد و به نمایش دربیاید اما هنرمندان دوست دارند که بار دراماتیک این آثار بالا رود و هنرمندانه این مسائل بیان شود. اما من منافاتی بین این دو نمی‌بینم و می‌توان آثاری را در حوزه سینما و تلویزیون ساخت که وقایع بدون آنکه در آن دستبردی و حذفی صورت بگیرد و یا اضافاتی که روح آن واقعه را دگرگون کند، در عین حال بسیار هنرمندانه باشد. من گاهی از هنرمندان می‌شنوم که می‌گویند نمی‌شود عین تاریخ فیلم ساخت چرا که از نگاه آنها  فیلم حالت خشکی پیدا می‌کند و جاذبه نخواهد داشت.

«محمد رسول الله» ساخته مصطفی عقاد علی رغم سانسور کردن حضرت علی (ع) برای تبلیغ نکردن تشیع، بسیار هنرمندانه و عین تاریخ است

رجبی دوانی اظهار کرد: من این را قبول ندارم. به عنوان مثال می‌توان به فیلم «محمد رسول الله» ساخته مصطفی عقاد اشاره داشت که علی رغم سانسور هایی که در رابطه با حضرت علی (ع) داشت و مثلا جنگ خندق نمایش داده نشد و پهلوانی و قهرمانی حضرت علی چون تبلیغی برای شیعه می‌شد نمایش داده نشد ولی بسیار هنرمندانه و عین تاریخ ساخته شده بود. هنرمندان ما باید در کنار هنر خود این باور را اصلاح کنند که اگر ما خواستیم فیلم عین تاریخ بسازیم جاذبه نخواهد داشت لذا به خودمان اجازه بدهیم در وقایع تاریخی دست ببریم و یا شخصیتی را جعل کنیم و مواردی را به آنها نسبت بدهیم یا چیزی به آن اضافه کنیم. مانند فیلمی که به امام مجتبی (ع) منسوب شد که اثر بسیار ضعیف و شخص محوری  در این فیلم، شخصی خیالی بود. مخاطبان آن را باور می‌کنند و در صورت آگاه شدن از وجود این شخصیت خیالی اعتماد خود را نسبت به این آثار از دست می‌دادند. علی رقم داشتن مشاوران تاریخی این گونه آثار.

تاریخ داستانی است که کسی زودتر آن را نوشته است

حبیب احمد زاده مستند ساز  در پاسخ به سوال نبوی گفت: بحث اینکه چرا ما نتوانستیم تاکنون  ذره‌ای از این نور را به جامعه جهانی به خوبی نشان بدهیم یک مشکل چند گانه  بوده و ممکن است دهها نفر تاریخ را در کتاب هایشان به صورت های مختلف تفسیر کرده باشند و موضوعات را ارائه داده باشند و ما می گوییم تاریخ داستانی است که کسی زودتر آن را نوشته است و ما باید صحت و درستی آن را مشخص بکنیم.

اولین مشکل هنرمندان این است که به جای علما، اول با دیدگاه مسئول دفتر علما روبرو می‌شوند!

احمدزاده در ادامه تشریح کرد: به نظر من بحث اصلی گفتگوی ما اینجاست که ما با یک گروه منسجم حقیقی واقعی از حوزه روبرو نیستیم. وقتی که یک نفر هنرمند یا فیلمنامه نویس است به نظر من اولین مشکلش این است که با دیدگاه های مختلف نه توسط علما، بلکه اول توسط مسئول دفتر علما روبرو می‌شود.

اینکه منِ فیلمساز تاریخی به جای ترس از دشمن باید از خودی‌ها بترسم از فقر مدیریت فرهنگی است

وی افزود: خیلی از جاهایی که ما نسبت به یک فیلم اعتراض داریم، یعنی فلان شخص ندیده است دوستان آن دیده و نظرات و سلیقه هایی دارند. چون مورد اعتماد هستند این نظرات را منتقل می کنند و چون درد دین دارند و دلسوزی آنها به آن بزرگ خدشه ای وارد نمی کند، من فیلمساز تاریخی به جای ترس از دشمن از خودی ها باید بترسم که تمام اینها از فقر مدیریت صحیح فرهنگی است.

فیلم‌های دینی مدیریت منسجمی ندارد

نویسنده فیلم سینمایی «۵۰ قدم آخر» یادآور شد: زمانی که یک هنرمند رها می شود و طرح یا فیلمنامه ای را ارائه می کند، ۶ماه تا یک سال کنار محقق یا روحانی یا از این قبیل  می رود، همه اینها باعث می شود که هنرمند به کار خودش تکیه کند به نظر من برای مدیریت این ماجرا فکری نشده و اینها حواشی است که همیشه پیش می آید و حل می شود. ما تا این مدیریت را نداشته باشیم همه می توانیم معترض باشیم یعنی حوزه های علمیه به آن فیلم معترض باشند خود کارگردان معترض باشد که من فلان قسمت را می خواستم بیاورم و…

احمد زاده تأکید کرد: این تکلیف گرایی حداکثر در مورد کار ساخت فیلم های دینی از تکلیف حداقلی باید بیرون بیاید به نظر من مدیریت منسجمی ندارد.

نبوی نیز در این خصوص گفت: پس از گذشت ۴۰ سال یک فیلم سینمایی در این زمینه نداریم و تنها یک سریال مانند امام علی(ع) به کارگردانی داوود میرباقری وجود دارد.

نمی‌توان مستقیم به موضوع معصومین وارد شد

وی افزود: یکی از حلقه های مفقوده ای که در مباحث مربوط به تاریخ اسلام و شخصیت اسلامی می تواند مورد بحث قرار بگیرد این است که نمی توان مستقیم به موضوع معصومین وارد شد مانند سریال «ولایت عشق» از مهدی فخیم زاده که با رعایت همه موارد باز هم از طرف نهاد ها اشکالاتی بر آن وارد شد و سوال من این است که چرا نباید به مضامین توجه کنیم؟ اگر بخواهیم مضمون گرایانه به مضمونی که مورد توجه و نقطه عطف آن امام بوده نگاه کنیم چگونه است؟

محمد حسن رجبی کارشناس تاریخ در این زمینه عنوان کرد: یک روحی حاکم است در عملکرد امیرالمومنین (ع) چه در عصر رسول خدا(ص) و چه در زمان خلفای سه گانه و چه در زمان خلافت خود حضرت و آن تکلیف محوری و عمل به تکلیف خدا و عدم ملاحظه و انعطاف نسبت به اشخاصی و چهره هایی که این نوع نگاه را برنتابند است.

وی افزود: امیرالمومنین در نصب حاکمان چند اصل را مد نظر داشتند: یکی ایمان و تقوای فرد است، دوم توانمندی یعنی قدرت اجرایی داشته باشد و بتواند مدیریت کند سوم وفاداری به حاکم بودن و نظام حق؛ روح حاکم بر عملکرد حضرت علی (ع) این است که به رضای خدا و تکلیفی که متوجه او است عمل کند و ملاحظه ای حاضر نیست در این ارتباط بکند. ما می توانیم فیلم هایی را با این مضامین بسازیم. این در بعد درس گرفتن از مکتب امیرالمومنین (ع) و ضوابط مقدس اهل بیت علیه السلام. اما ما میتوانیم یک مضمون و نداشتن عملکرد درست در قبال حوادث مهم را به عنوان اصل قرار داده و با ساختن فیلم هایی درباره شخصیت هایی چون سلیمان بن صرد خزاعی و نوسانات عملکرد های او در ۳ مقطع مهم با امیر مومنان (ع)، هم امام حسن (ع) و هم امام  حسین (ع). کسی که خودش از امام حسین (ع) را در بین مردم کوفه کلید میزند و باعث نجات عده ای می شود و سعادت اخروی آنها عقب می ماند یا برای مثال جایی از امام زمانش جلو می افتد، به امام مجتبی (ع) توهین می کند و جایی عقب می افتد و حاضر نیست در جنگ جمل حضرت علی (ع) را همراهی کند و حضرت او را توبیخ می کند. ما می توانیم این مضامین را مطرح و درس ها و آموزه ها را از این طریق به جامعه منتقل کنیم.

هنرمندان درصورت پیدا نکردن ارتباطات صحیح به سراغ سرچشمه‌های غلط می‌روند

احمد زاده پس از این گفت: هر وقت ارتباط صحیح و حکیمانه بین حوزه به عنوان متولی اصلی حتی شناسایی تاریخ درست و نادرست دینی و به عنوان کسی که در این هزار سال نگه دارنده مذهب مقدس در همه اشکالش بوده است با هر جوانی که در هر شهری و جامعه‌ای می‌خواهد کار دینی بکند، برقرار شد خوب است. افراد باید احساس کنند که اگر به دفتر هر عالمی زنگ زدند با آغوش باز پذیرفته می‌شوند. این را ما باید به عنوان یک اشتباه استراتژیک که تا حالا داشتیم و آن اولویت نداشتن هنرمندان و بعد سیاسیون و کسانی که کار های اجتماعی می‌کنند، بپذیریم. چرا که اگر هنرمند نتوانست ارتباط برقرار کند خود به خود به سراغ سرچشمه‌های غلط می‌رود یعنی منابع ناشناس. در حوزه که ما می‌دانیم مشکل کجاست؛ اولویت ندادن، خردمندانه با موضوع برخورد نکردن و فقط نفی نکردن. یعنی اگر اشتباهی پیش بیاید این اشتباه و اشکال را همه با آغوش باز پذیرفتند و با هم کار کردن. این ترسی است که در هنرمندان وجود دارد چون اکنون کار تاریخی مخارج بسیار بالایی نسبت به فیلم‌های دیگری دارد.

کار بدون نقص قرآن است

این مستندساز ادامه داد: اگر یک هنرمند یا تهیه کننده بخواهد کارش را اولویت دهد باورش نمی‌شود که به کارش اشکال گرفته نشود. کار بدون نقص قرآن است. مشکل اصلی ما این است که در مسائل دینی اگر بیمار از در وارد شود و او را دچار مریضی بینیم به جای اینکه با مریض دعوا کنیم با مریض دعوا می‌کنیم!

نبوی نیز گفت: در حوزه های هنری مربوط به تاریخ اسلام باید بپذیریم که هنرمندان دست کم نسبت به اجتهاد و تکلیف اجتماعی‌شان از علمای بزرگ جلوترند. سوال من از آقای رجبی اینجاست که به اعتبار اینکه سال‌های سال، زمان و انرژی تان را در اختیار اسلام گذاشتید؛ درباره سنت و سیره امامان معصوم و نوع سلوک و منشی که با هنرمندان روزگار خود داشتند کمی برایمان توضیح دهید؟

ناظر فیلم‌های تاریخی و دینی باید بتواند در مقابل هجمه‌ها ایستادگی کند

رجبی در این خصوص گفت: در این ارتباط حوزه‌های علمیه ما به این مسئله رسیدگی نکرده و ما در این زمینه دارای اولویت هستیم. ایده آل آن است که حوزه و دفاتر مراجع عظام یک انجمنی را تشکیل دهند و افراد صاحب نظری را در این راستا انتخاب کنند تا کسانی که متقاضی ساخت فیلم های دینی هستند با مطرح کردن فیلنامه و نوع نگاهش در این انجمن، تایید شود و مجوز بگیرد. در حین ساخت فیلم‌ها نیز ناظری از آن مرجعیت در آنجا حضور داشته باشد و در مقابل هجمه‌ها محکم بایستد.

وی تصریح کرد: در حال حاضر که این موقعیت وجود ندارد، راهکار دیگر این است که صدا و سیما از مراجع عظام یا از سازمان مرکزی حوزه نماینده‌ای درخواست کند، شورایی وجود داشته باشد و این شورا با صدور مجوزهای مربوطه برای فیلسازان و رصد فیلنامه، نظرات محوری خود را به ثبت برسانند.

موانع باعث می‌شود هنرمندان با انگیزه و عرق دینی پشیمان شوند و فیلم تاریخی ساخته نشود

این مورخ و پژوهشگر تاریخ اسلام تأکید کرد: در این میان هنرمندان با انگیزه‌ای وجود دارند که مسائلی از قبیل گیشه برایشان اهمیت ندارد؛ از روی عِرق دینی می‌خواهند وارد شوند و کاری را انجام بدهند اما ناگهان پس از روبرویی با برخی موانع، از ادامه کار پشیمان می‌شوند و این امر مانع ورود آنها به عرصه ساخت فیلم‌های تاریخی می‌شود.

رجبی دوانی تصریح کرد: در ساخت آثار تاریخی _اسلامی تنها مشاور تاریخی کافی نیست و اگر نظارت‌ها دقیق بود و فیلمنامه‌ها خوانده می‌شد این گاف‌ها و اشتباهاتی که فاحش است در ساخت این فیلم‌ها پدید نمی‌آمد.

این استاد دانشگاه در راستای صحبت‌های قبلی خود، به اشکالات «مختارنامه» به کارگردانی داوود میرباقری، پیرامون مسائل حج این سریال پرداخت.

مخاطبان فیلم‌های تاریخی با دیدن این آثار باید آنها را الگوی خود قرار دهند

احمد زاده نیز در ادامه گفت: این گونه آثار باید به گونه‌ای ساخته شوند که مخاطب با دیدن‌شان شخصیت‌های آن را الگوی زندگی خود قرار دهد. فیلم‌های دینی ما زمانی برنده است که منطقی را به کار ببرد که بیننده آن در دورترین نقطه جهان هم، با تماشای این اثر به منطقی بودن و حق باوری و اینکه این درست‌ترین روش زندگی است پی ببرد.

در این بخش مجری کارشناس برنامه از رجبی پرسید که رابطه ائمه با هنرمندان زمان خود چگونه بود؟

رجبی پاسخ داد: در زمان ائمه علیه السلام فقط شعر و شاعری را هنر می‌دانستند و این هنر در قبل از اسلام ضد ارزش‌های دینی بود چرا که شاعری در آن زمان در جریان باطل به کار برده می‌شد. اسلام این نگاه را عوض کرد و شاعری در راه ارزش های اسلامی قرار گرفت که از نمونه‌های بارز آن می‌توان به شاعری حضرت علی (ع) اشاره کرد. همچنین ائمه نیز به شعر شاعران بزرگ استناد می‌کردند. تایید و تشویق هر کسی که با هر هنری و توانی که دارد در خدمت ارزش‌های الهی و سعادت جامعه بشری، از رفتارهای امامان ما است.

نبوی نتیجه گیری کرد: امامان معصوم ما دست از دامان هنرمندان برنمی‌چیدند و به هم‌نشینی و هم‌صحبتی با آنان می‌پرداختند و شعر آن روزگار عالی‌ترین هنر از نگاه آن جامعه است. امروز نیز یکی از بهترین جلوه‌های هنر برای برقراری ارتباط با افکار عمومی سینما است.

رجبی در تکمیل این سخنان عنوان کرد: امام خمینی (ره) و رهبر معظم انقلاب به جایگاه سینما در خدمت معارف دینی بسیار تاکید داشتند.

احمد زاده در پایان تصریح کرد: اشتباه کلیسا منتسب کردن همه چیز به خدا بود. این مواجهه نفی صرفی با همه موضوعات از ترس اینکه دامن گناه همه ملت را آلوده کند خدایی نکرده ما را به جایی می‌رساند که همه از عمل بترسند و فکر کنند که دین ما دین ناقصی است.

انتهای پیام