احتمال درگیری نظامی بین کشورهای عربی

رسانه های عربی در روزهای گذشته با اشاره به وخیم تر شدن بحران در روابط قطر با عربستان و متحدان ریاض، دورنمایی نامطلوب را پیش روی مناسبات 2 طرف ترسیم کرده اند. از نگاه برخی تحلیلگران عرب پیامد تصمیم و اقدام های نسنجیده کشورهای عربی برای منطقه ناگوار خواهد بود.

به گزارش ایرنا، با گذشت بیش از یک ماه از شروع بحران در روابط عربستان و متحدانش با قطر، هنوز هم چهار کشور عربی با دوحه به توافقی دست نیافته‌اند. میانجیگری‌های منطقه ای و بین‌المللی تاکنون نتوانسته است روزنه‌ای برای حل و فصل این بحران ایجاد کند.

به گزارش رسانه ها سفر اخیر «رکس تیلرسون» وزیر امور خارجه آمریکا به منطقه که روز پنجشنبه 22 تیرماه در دوحه پایان یافت نیز دستاوردی برای پایان تنش ها نداشته و این درحالی است که لحن دیپلماتیک قطر و عربستان روز به روز خصمانه‌تر می‌شود.

در این پیوند، رسانه های جهان عرب بر این موضوع و وضعیت حساس تمرکزی ویژه دارند. در ادامه این گزارش نگاهی به مهم ترین محورهای تحلیلی رسانه های عربی در مورد آینده این بحران خواهیم داشت.

** منطقه خلیج فارس و چشم انداز جنگ میان کشورهای عربی

روزنامه های «الدیار» لبنان و «رای الیوم» چاپ لندن، تارنماهای «مصراوی» و صفحه عربی شبکه خبری «اسپوتنیک» روسیه و نیز شبکه خبری «معا» فلسطین با اشاره به رویکردهای نسنجیده کشورهای متحد عربستان در روابط با قطر و تندتر شدن لحن قطر در برابر این کشورها، احتمال رخ دادن جنگ در منطقه را دور از ذهن نمی دانند.

به نوشته تارنمای اسپوتنیک، «کنستانتین ترویوسیو» کارشناس روسی بر این باور است که تنش سیاسی میان کشورهای عربی به جنگ منتهی خواهد شد. اگر قطر بخواهد از حاکمیت خود دفاع کند بسیار سخت است که دوحه با هدف عادی سازی روابط درخواست کشورهای متحد عربستان را عملی سازد. درخواست کشورهای عربی از قطر عملی نیست. از این رو، احتمال اینکه مقام های قطر آن را بپذیرند، اندک است و اگر قطر هم با این درخواست ها مخالفت کند ‘اوضاع به سوی جنگ پیش خواهد رفت’.

به نوشته تارنمای مصراوی، دامنه بحران قطر پس از مخالفت این کشور با درخواست کشورهای تحریم کننده هر روز بیشتر می شود. قطر درخواست کشورهای عربستان، مصر، بحرین و امارات را رد و آمادگی خود را برای مذاکره اعلام کرد. اظهارات پیاپی مقام ها و تحلیل های خبری احتمال می دهند در پی این بحران احتمال شعله ور شدن آتش جنگ در منطقه وجود دارد. شیخ «خالد بن حمد آل خلیفه» وزیر امور خارجه بحرین در صفحه توییتر خود نوشت امکان توسل به گزینه نظامی وجود دارد. او گفت برای محافظت خود در برابر قطر همه گزینه ها مطرح است. به گفته وی اختلاف میان کشورهای عربی با قطر دارای ابعاد امنیتی و سیاسی است. اما قطر با میزبانی از نیروهای خارجی در سرزمین های خود تنش نظامی را در پیش گرفته است.

همچنین «انور قرقاش» وزیر مشاور در امور خارجی امارات در مجموعه ای از توئیت های خود قطر را تهدید کرده است. او اظهار داشته موعد واقعی فرارسیده است و باید تصمیم گرفت. «زیگمار گابریل» وزیر امور خارجه آلمان هم نسبت به رخ دادن جنگ پس از بحران در روابط کشورهای عربی با قطر هشدار داده است.

خبرگزاری معا در گزارشی به قلم «رضوان ابوجاموش» نوشت: با وجود اینکه برخی شاخص و ابتکار عمل های طرح شده امکان رسیدن به راه حلی میانه در بحران روابط میان کشورهای عربی با قطر را امکان پذیر می داند اما این بحران رو به وخامت است و اگر تلاش کشورهای عربی و بین المللی برای پایان دادن به تنش با شکست روبرو شود زمینه برای رقم خوردن سناریوهای خطرناک فراهم است که می تواند سراسر منطقه خلیج فارس را بر سر چندراهی قرار دهد و در منطقه شعله های جنگ را برافروزد.

از زمان به وجود آمدن این بحران وزارت امور خارجه قطر دیپلماسی فعالی داشته و با برخی از کشورهای جهان برای پایان دادن به این تنش رایزنی کرده است. اما قطر احتمال تحرک نظامی را هم کنار نگذاشته است. این کشور برای تقویت همکاری نظامی با برخی کشورها مثل ترکیه تلاش کرد. در این زمینه «خالد العطیه» وزیر دفاع این کشور به ترکیه سفر کرد و گروه پنجم نیروهای ترکیه هم به پایگاه این کشور در قطر ملحق شده اند.

به نوشته خبرگزاری معا، در شرایطی که جهان تحولات بحران در روابط میان کشورهای عربی و قطر را پیگیری می کند به نظر می رسد منطقه برای تغییر نقشه ائتلاف بندی ها آماده می شود. در ائتلاف سازی جدید قطر از شورای همکاری خلیج فارس خارج و با ایران و ترکیه وارد ائتلاف می شود. بحران در خلیج فارس در شرایطی که میانجیگری های کویت به ریاست شیخ «صباح الاحمد» پادشاه این کشور نتیجه بخش نبوده، رو به وخامت است. در شرایطی که هر گونه افقی برای حل این بحران تیره و تار به نظر می رسد احتمال رخ دادن سه سناریو در این زمینه وجود دارد.

معا این سه سناریو را چنین برشمرد: نخستین سناریو آن است که کشورهای تحریم کننده قطر تحریم های اقتصادی و دیپلماسی دوحه را تشدید کنند و اموال قطر را بلوکه سازند. قطر به دلیل در دست داشتن برگ های برنده اقتصادی می تواند این سناریو را پشت سر گذارد. به طور مثال این کشور می تواند لوله های گاز قطر به امارات را قطع کند و حدود 200 هزار کارگر مصر را از خاک خود خارج سازد. سناریو دوم آن است که کشورهای شورای همکاری خلیج فارس عضویت قطر را در این شورا به حالت تعلیق در آورند. در این صورت شورای همکاری به پایان عمر خود خواهد رسید. در صورت اجرایی شدن این سناریو شرایط سیاسی تازه ای بر قطر تحمیل می شود که قطر به خاطر آن با محور ایران و ترکیه متحد خواهد شد.

سناریو سوم هم حمله نظامی به قطر است. رخ دادن این سناریو دور از ذهن است. اما در صورت روی دادن آن جنگ منطقه ای میان ایران و ترکیه از یک طرف و عربستان و متحدان آن در سوی دیگر خواهند بود. تردیدی نیست اعزام نیروهای ترکیه به قطر و گشایش پایگاه نظامی ترکیه در این کشور پیام بزرگی است که آنکارا با آن می خواهد خطوط قرمزی را برای کشورهای تحریم کننده قطر ترسیم کند تا از گزینه نظامی چشم پوشی کنند. با توجه به این مسائل به نظر می رسد بحران در روابط کشورهای عربی با قطر به زودی حل نخواهد شد و شاید امور به طور دراماتیکی رقم خورد که آینده خوشی به دنبال نداشته باشد و همه منطقه را شعله ور سازد و تر و خشک را با هم بسوزاند.

به نوشته روزنامه الدیار، بحران در روابط کشورهای عربی با قطر به حدی وخیم است که برخی احتمال می دهند پس از مخالفت قطر با درخواست کشورهای تحریم کننده، عربستان و امارات به این کشور حمله نظامی خواهند کرد. این افراد معتقدند درخواست عربستان و متحدان آن از قطر طور طراحی شده است که قطر نتواند به این درخواست ها پاسخ مثبت دهد تا بهانه ای برای دخالت نظامی در این کشور فراهم باشد.

به نوشته روزنامه رای الیوم، افزایش روند درگیری کلامی مقامات کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس و انتشار اسنادی از سوی شبکه «سی ان ان» می تواند همه آرزوها را برای حل بحران در روابط کشورهای عربی با قطر از راه به کارگیری یک راه حل میانه از بین ببرد. همچنین، ماموریت تیلرسون وزیر امور خارجه آمریکا به کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس که مهمترین تحرک دیپلماسی آمریکا در این زمینه به شمار می رود با متهم کردن قطر به پایبند نبودن به توافق نامه ریاض در سال 2013 با شکست روبرو شد. پس از رد و بدل شدن اتهام هایی در این زمینه میان مقام های قطر و عربستان و متحدان آن، اکنون موج تازه ای به راه افتاده است که بحران را وخیم تر می کند. نشانه های شکست ماموریت تیلرسون آشکار بود زیرا پیش از این هم وزیران امور خارجه انگلیس و آلمان در این باره به منطقه سفر کرده اند. اما تلاش های آنها در کاهش درگیری های کلامی، جنگ رسانه ای و تنش های دیپلماسی میان طرف های درگیر تاثیر گذار نبود.

بسیاری معتقدند پافشاری دشمنان قطر برای اجرای درخواست ها با معماری «دونالد ترامپ» رئیس جمهوری آمریکا و موضع گیری های متناقص او با وزیران دفاع و امور خارجه این کشور صورت می گیرد. این موضوع سبب شده است این کشورها قطر را محاصره هوایی و زمینی و دریایی کنند. در واکنش به این اقدام ها، قطر به عربستان و متحدان آن سه روز فرصت داد تا به محاصره پایان دهند و گرنه از شورای همکاری خلیج فارس و همه منشورها و توافق نامه های آن چشم پوشی خواهد کرد. قطر به دشمنان خود هشدار داد در صورت متوسل شدن به تنش و گزینه نظامی پیامدهای این اقدام بسیار ناگوار خواهد بود. این نشان می دهد در سایه تندتر شدن لحن مقام های قطر و شرط بندی این کشور بر روی قدرت نظامی بحران در روابط کشورهای متحد عربستان و قطر به سوی جنگ پیش می رود. اکنون دیگر قطر مانند روزهای نخست آغاز بحران، آن را مدیریت نمی کند.

در مقابل، اظهارات، موضع گیری و بیانیه مقام های چهار کشور عربی تحریم کننده قطر با اسناد منتشر شده در شبکه سی ان ان همخوانی دارد. انتشار اسناد فوق سری در این شرایط بسیار حساس، ماموریت تیلرسون را ناکام می گذارد. افزایش روند درگیری های کلامی و تهدیدهای مقام های دو طرفِ بحران نشان می دهد همه تلاش برای فروکش کردن بحران ناکام مانده است. این موضوع منطقه را در لبه پرتگاه و در آستانه جنگ قرار می دهد. قطر پس از چشم پوشی از مسیر آرامش و وارد شدن به جنگِ رسواسازی گسترده کشورهای عربی، در شعله ور شدن آتش این جنگ نقش دارد. کشورهای عربستان، امارات، مصر و بحرین هم در مسیر جنگ پیش می روند و بحران خلیج فارس را به سوی گزینه های سخت تری پیش می برند.

** متلاشی شدن آرمان همگرایی کشورهای عربی

روزنامه «المصری الیوم»، شبکه خبری «المیادین» لبنان و تارنمای مرکز پژوهش های «الجزیره» قطر یکی از پیامدهای بحران در روابط عربستان و متحدان آن با قطر را فروپاشی شورای همکاری خلیج فارس می دانند.

روزنامه المصری الیوم نوشت: پس از سپری شدن بیش از یک ماه از به وجود آمدن بحران میان قطر و کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس، امیدها برای پایان دادن به این بحران کاهش یافته است. عربستان و متحدان آن روی اجرایی شدن شرط های خود پافشاری می کنند و قطر هم با پایداری در برابر تحریم ها، قدرت خود را نشان می دهد. دوحه لحن خود را برابر مصر، عربستان، بحرین و امارات تندتر کرده است. «عبدالله بن حمد العطیه» معاون رئیس شورای وزیران قطر در این زمینه گفت احتمال رخ دادن هر اتفاقی وجود دارد و قطر برای هر احتمالی آماده است. ما در سال 1981 میلادی شورای همکاری را تاسیس کردیم و به نظر من اکنون تاریخ اعتبار این شورا پایان یافته است. قطر آمادگی همزیستی و تعامل با همه احتمال ها درباره بحران خلیج فارس و محاصره را دارد و دوحه از بحران کنونی عبرت گرفته است. این درس عبرتی برای قطر است که بداند با اقتصاد و بازارهای خود چگونه عمل کند و به جای تکیه بر دیگران به خود تکیه کند.
«مضاوی الرشید» تحلیلگر عربستانی مقیم لندن هم به شبکه المیادین گفت: بحران در روابط کشورهای عربی پیامدهای آشکاری به دنبال دارد و شاید مهمترین آن آینده شورای همکاری خلیج فارس باشد. ما شاهد پایان این شورا خواهیم بود و آرمان همگرایی کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس متلاشی خواهد شد.

به نوشته تارنمای مرکز پژوهش های الجزیره، بحران در روابط کشورهای خلیج فارس تردیدهای بسیاری را درباره آینده شورای همکاری خلیج فارس و فعالیت آن به همراه دارد. تنها شدت بحران، تحولات مربوط به آن، نادیده گرفتن ارزش های منطقی و سنتی و برخورد در روابط تنگاتنگ میان مردم کشورهای شورای همکاری در این زمینه مطرح نیست. بلکه نادیده گرفتن نهادهای شورای همکاری خلیج فارس توسط ریاض و ابوظبی نشان می دهد این شورا دیگر به بسیاری از اعضا توجهی ندارد. هنگامی که روابط میان کشورهای شورای همکاری خلیج فارس به طور ناگهانی وارد مرحله پرتنش می شود و روابط همکاری، توافق و ائتلاف بندی به جنگ غیر مستقیم تبدیل می شود دور از ذهن نیست که اعضای این شورا برای حفظ امنیت و ثبات خود خارج از آن تصمیم گیری کنند. حتی در سطح مردمی هم، این بحران تردیدهایی را در محافل کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس درباره ادامه همکاری و سرمایه گذاری در آن به وجود آورده است.

این بحران به اندیشه عربستان برای رهبری در کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس پایان می دهد. اینجا تنها اختلاف عربستان با کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس و دیگر کشورها مطرح نیست، بلکه موضوع مربوط به عکس العمل واقعی مردم این کشورها است. حمله رسانه های عربستان و ماهیت تصمیم های ریاض و همپیمانان آن در این بحران نشان داد عربستان مانند برادر بزرگتر نیست که مشکلات کشورها را در نظر داشته باشد و به استقلال و حاکمیت آنها احترام بگذارد، بلکه ثابت کرد عربستان می خواهد قیمومیت خود را تحمیل کند.

انتهای پیام