بلوای بارزانی
«شهروند» نوشت: رأی‌گیری و فرآیند اجرایی همه‌پرسی استقلال کردستان در روزهای اخیر، نگرانی کشورهای همجواری چون ایران، ترکیه، روسیه و خود دولت مرکزی عراق را در پی داشته است. تحولات معطوف به این همه‌پرسی موجب شد تا رئیس‌جمهوری ایران با کشورهای مذکور طی تماس‌های تلفنی به بحث و گفت‌وگو بنشیند و هر چهار کشور نسبت به هرگونه خطرات احتمالی این همه‌پرسی برای کشورهای منطقه و امنیت آن اجماع‌نظر داشتند.
رئیس‌جمهوری ایران در گفت‌وگوی تلفنی با رئیس‌جمهوری روسیه، با استقبال از گسترش روابط همه‌جانبه تهران- مسکو تأکید کرد که روابط دو کشور با پیشبرد طرح‌های در دست اجرا بیش ازپیش مستحکم خواهد شد. حجت‌الاسلام حسن روحانی دیروز در تماس تلفنی «ولادیمیر پوتین» با ایشان، ضمن اشاره به تحولات جاری عراق اظهار کرد: برای جمهوری اسلامی ایران امنیت منطقه و حفظ تمامیت ارضی و وحدت ملی عراق بسیار مهم و حیاتی است و هماهنگی و همراهی کشورهای منطقه در این ارتباط بسیار مهم و اثرگذار خواهد بود. ولادیمیر پوتین رئیس‌جمهوری روسیه نیز در این گفت‌وگوی تلفنی با تبیین مواضع مسکو در قبال تحولات عراق گفت: دولت روسیه از دولت بغداد و تمامیت ارضی عراق حمایت می‌کند.
باید به برهم‌زنندگان ثبات منطقه پیام روشنی داده شود
حسن روحانی در ادامه تماس‌های تلفنی خود با مقامات رسمی کشورهای همجوار وارد گفت‌وگو با رئیس‌جمهوری ترکیه شد؛ روسای جمهوری اسلامی ایران و ترکیه در گفت‌وگویی دوجانبه، ضمن رایزنی درباره مهمترین مسائل دوجانبه و منطقه‌ای و ازجمله موضوع همه‌پرسی در اقلیم کردستان عراق، تأکید کردند که تمامیت ارضی و وحدت ملی عراق به هیچ‌وجه نباید مورد خدشه قرار گیرد. روحانی و رجب طیب اردوغان در این تماس تلفنی اظهار کردند: مواضع دو کشور در ارتباط با همه‌پرسی اقلیم کردستان کاملا با یکدیگر هماهنگ است. روحانی با ابراز خرسندی از تعامل خوب ایران و ترکیه در این زمینه اظهار کرد: برای جمهوری اسلامی ایران حفظ تمامیت ارضی و وحدت ملی عراق و امنیت منطقه بسیار مهم و حیاتی است و باید به برهم‌زنندگان ثبات و امنیت منطقه پیام روشنی داده شود. رئیس‌جمهوری تصریح کرد: هماهنگی و همراهی کشورهای منطقه در این ارتباط بسیار مهم و اثرگذار خواهد بود و بی‌تردید کشورهای منطقه اجازه شکل‌گیری بی‌ثباتی جدیدی را در منطقه نخواهند داد. رئیس‌جمهوری ترکیه نیز در این گفت‌وگوی تلفنی با اشاره به اقدامات گسترده کشورش در مقابله با بی‌ثباتی در عراق به دنبال تشکیل شورای امنیت ملی ترکیه و نشست فوق‌العاده مجلس کشورش برای اتخاذ تصمیمات لازم در ارتباط با این همه‌پرسی افزود: در این نشست‌ها درباره اقدامات سیاسی، اقتصادی و نظامی و هر حرکتی که انجام آن لازم باشد، بحث و گفت‌وگو شد و مجلس نیز اختیار انجام عملیات مرزی را در ارتباط با تحولات عراق و سوریه به دولت داد.
با هر حرکتی در تقابل با تمامیت ارضی عراق مخالفیم
رئیس‌جمهوری در ادامه رایزنی و تماس‌های تلفنی خود وارد گفت‌وگو با نخست‌وزیر عراق شد و با تأکید بر مخالفت جمهوری اسلامی ایران با هر حرکتی که در تقابل با تمامیت ارضی و وحدت ملی عراق باشد، اظهار کرد: همه باید بدانند که مشروعیت کردستان عراق در چارچوب قانون اساسی عراق است. حسن روحانی، شامگاه یکشنبه در گفت‌وگوی تلفنی با «حیدر العبادی» نخست‌وزیر عراق گفت: جمهوری اسلامی ایران کاملا از دولت مرکزی عراق حمایت می‌کند. رئیس‌جمهوری افزود: ما مطمئن هستیم مثل همه مشکلات دیگر، دولت و ملت عراق با تدبیر و حکمت، از این مشکل نیز عبور خواهند کرد. روحانی گفت: از نظر ما قانون اساسی عراق باید مورد احترام همه باشد و تخلف از آن به معنای انجام اقدامات غیرقانونی است. رئیس‌جمهوری همچنین به گفت‌وگوی تلفنی خود با رئیس‌جمهوری ترکیه و اشتراک نظر دو کشور در حمایت کامل از بغداد اشاره کرد و گفت: در این مسأله مهم عراق، ما کنار همسایه خود و دولت عراق خواهیم بود. حیدرالعبادی، نخست‌وزیر عراق نیز در این گفت‌وگوی تلفنی با قدردانی از مواضع جمهوری اسلامی ایران در حمایت از تمامیت ارضی و وحدت ملی عراق تصریح کرد: حرکت مسعود بارزانی در اقلیم کردستان عراق، تحولات را به سمت یک رویارویی جدید در عراق سوق خواهد داد. نخست‌وزیر عراق با تشریح اقدامات گسترده دولت مرکزی عراق برای مقابله با این حرکت اقلیم کردستان عراق گفت: دولت مرکزی بسیار فراتر از آنچه در قانون اساسی عراق عنوان شده، اختیارات به اقلیم کردستان عراق داد و این حرکت آقای بارزانی اقدامی علیه تمامیت ارضی و قانون اساسی عراق است که به هیچ‌وجه پذیرفتنی نیست. وی بار دیگر تأکید کرد که همه‌پرسی در اقلیم کردستان عراق خلاف قانون اساسی بوده و هر نتیجه آن نیز غیرقانونی است و دولت مرکزی هرگز آن را نخواهد پذیرفت و مذاکره‌ای هم در این ارتباط نخواهد کرد و مسئولان اقلیم باید درک کنند که به هیچ‌وجه نباید به فکر تجزیه عراق باشند. تحولات اخیر خاورمیانه، مورد همه‌پرسی استقلال کردستان موجب شد تا برخی چهره‌های نظامی، سیاسی و نمایندگان مجلس نیز به آن واکنش نشان دهند.
همه‌پرسی کردستان به ضرر کردهاست
سخنگوی کمیسیون امنیت ملی مجلس شورای اسلامی ازجمله کسانی بود که به موضوع همه‌پرسی استقلال کردستان عراق واکنش نشان داد؛ «سیدحسین نقوی‌حسینی» سخنگوی کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس در تشریح جلسه روز (۲ مهرماه) این کمیسیون اظهار کرد: جلسه با حضور حسین جابری‌انصاری معاون وزارت امور خارجه پیرامون همه‌پرسی اقلیم کردستان برگزار شد، لذا گزارشی از روند تصمیمات جمهوری اسلامی در این زمینه ارایه گردید. رئیس کمیسیون نیز تأکید کرد که همه‌پرسی طرحی صهیونیستی است که به ضرر کردها و اقلیم کردستان در درجه اول و بعد به ضرر منطقه و کشورهای همسایه و عراق خواهد بود. نماینده مردم پیشوا و ورامین در مجلس شورای اسلامی با اشاره به اظهارات جابری‌انصاری مبنی بر این‌که ایران، ترکیه و عراق در این زمینه اقدامات لازم را انجام خواهند داد، تصریح کرد: همکاری جمهوری اسلامی ایران در عدم آسیب داعش به اقلیم کردستان تأثیر داشته است.
نخستین ضرر از تجزیه عراق را مردم کُرد متحمل می‌شوند
رئیس فراکسیون نمایندگان ولایی مجلس نیز در مورد تبعات احتمالی این همه‌پرسی گفت: با تجزیه عراق نخستین ضرر و زیان را خود مردم کُرد خواهند دید. «حمیدرضا حاجی‌بابایی» درخصوص آغاز رأی‌گیری همه‌پرسی استقلال کردستان عراق اظهار کرد: کشورهای ابرقدرت و آمریکا طرفدار تجزیه کشورها هستند تا ابرقدرتی خود را بیشتر تثبیت کنند. آمریکا اگر مخالف تجزیه کشور عراق بود، قطعا اقدامات موثری را انجام می‌داد و این‌که فقط به صحبت‌کردن بسنده کرده، نشان می‌دهد که با رژیم صهیونیستی در این مسیر همراه است. نماینده مردم همدان در مجلس شورای اسلامی با بیان این‌که مردم کُرد جزو عزیزترین مردم منطقه هستند که همیشه همراهی و همگامی خود را با کشورهای منطقه به‌ویژه عراق و همسایگان داشته‌اند، بیان کرد: امروز نیز باید بیش از هر موضوعی به این مسأله آگاهی داشته باشند که گام‌هایی را که رژیم صهیونیستی و آمریکا پشتیبانی می‌کنند، نمی‌تواند به نفع مردم کُرد باشد. حاجی‌بابایی متذکر شد: با تجزیه عراق نخستین ضرر و زیان را خود مردم کُرد خواهند دید، به همین دلیل کشورهای منطقه باید با عراق همراهی کنند تا این کشور یکپارچه و قدرتمند باقی بماند و ایران و ترکیه نیز برای یکپارگی عراق گام بردارند. رئیس فراکسیون نمایندگان ولایی مجلس شورای اسلامی گفت: برگزاری همه‌پرسی، چه نظر شخصی بارزانی باشد، چه برنامه‌ریزی آمریکا و رژیم صهیونیستی باشد، تفاوتی در نتیجه ندارد، زیرا این گام در جهت اهداف رژیم صهیونیستی و آمریکاست.
شهروند| همه‌پرسی استقلال کردستان عراق به‌رغم مخالفت‌های همه کشورهای همسایه برگزار شد. اقدامی که به نظر می‌رسد تبعاتی برای اقلیم به دنبال داشته باشد. تبعاتی که حالا نمی‌توان به طور قطع درباره‌اش قضاوت کرد. ایران، ترکیه و عراق مرزهای هوایی خود را به روی اقلیم بسته‌اند. پیامی که می‌تواند نشان‌دهنده این واقعیت باشد که این سه کشور در خصوص اتخاذ تدابیر سختگیرانه‌تر جدی هستند. بسته‌شدن مرزهای زمینی و هوایی، احتمال تحریم اقتصادی، ممانعت ترکیه از صادرات نفت کردستان عراق ازجمله دیگر تدابیری است که ممکن است این سه کشور در پاسخ به ماجراجویی مسعود بارزانی در نظر بگیرند.
مسعود بارزانی طی هفته‌های گذشته به همه درخواست‌ها برای لغو همه‌پرسی پاسخ منفی داد. درخواست‌هایی که نه تنها از سوی کشورهای همسایه اقلیم، بلکه حتی از سوی سازمان ملل و برخی از کشورهای اروپایی و حتی اتحادیه عرب نیز مطرح شده بود. بارزانی هم گویی تصمیم خود را گرفته بود که با آتش بازی کند. آتشی که اگر سر بگیرد، معلوم نیست تا به کجا را بسوزاند و تا چه اندازه ویرانی به بار آورد. از ویرانی اقتصادی و سیاسی گرفته تا ویرانی‌های اجتماعی برای اقلیم. واقعیت این است که اقلیم تنها با سه کشور عراق، ایران و ترکیه مرز مشترک دارد؛ هیچ دسترسی به دریای آزاد ندارد و برای زنده نگه داشتن اقتصاد خود به روابط دوستانه با همسایگانش نیاز دارد؛ اما به نظر می‌رسد که برای مسعود بارزانی روابط دوستانه کم‌اهمیت‌تر از همه‌پرسی استقلال بوده است؛ چه این‌که هنوز نتایج همه‌پرسی اعلام نشده، سه کشور همسایه اقلیم اعتراض شدید خود را نسبت به این امر اعلام کرده‌اند.
دولت مرکزی عراق این رأی‌گیری را مخالف قانون اساسی نامیده و دولت‌های ایران، سوریه و ترکیه نیز این رأی‌گیری را محکوم کرده‌اند. نخست‌وزیر عراق صراحتا گفته است كه گام‌های ضروری را برای «حفظ وحدت کشورش» برمی‌دارد. در میان مخالفت‌ها و تهدیدات مختلف، مراکز اخذ رأی در اقلیم کردستان رأس ساعت هشت صبح به وقت محلی به روی رأی‌دهندگان باز شد. بیش از پنج میلیون نفر برای شرکت در این همه‌پرسی ثبت‌نام کرده بودند.
حدود ۱۲هزار مرکز اخذ رأی، نه‌تنها در اقلیم کردستان عراق که شامل استان‌های اربیل و سلیمانیه است، بلکه در مناطق مورد مناقشه از سوی دولت مرکزی و اقلیم کردستان نیز ایجاد شده بود. در استان نفت‌خیز کرکوک، نینوا، دیالی و صلاح‌الدین نیز حدود ٥هزار مرکز اخذ رأی برای بیش از دو میلیون رأی‌دهنده تعبیه شده است. قرار است نتایج اولیه همه‌پرسی ۲۴ساعت بعد از برگزاری آن اعلام شود.
با وجود افزایش احتمال درگیری‌ها، این منطقه شاهد استقرار نیروهای گسترده پیشمرگ است. نیروهای زیادی از پیشمرگ‌ها از اربیل عازم کرکوک شده‌اند تا از مراکز اخذ رأی و نیز شهروندان محافظت کنند. گفته می‌شود، این نیروها مجهز به سلاح سبک و سنگین هستند. مسعود بارزانی، رئیس اقلیم کردستان عراق پیشتر گفته بود: «این همه‌پرسی با خطراتی همراه خواهد بود.» نخست‌وزیر عراق به نیروهای امنیتی دستور داد كه از شهروندان عراقی که در منطقه کردستان برای بله گفتن به همه‌پرسی تحت فشار قرار گرفته‌اند، حمایت کنند. در اواسط روند رأی‌گیری، «حیدر العبادی» نخست‌وزیر عراق به نیروهای امنیتی عراق دستور داد تا از شهروندانی که تحت فشار قرار می‌گیرند به همه‌پرسی جدایی منطقه کردستان، رأی «آری» بدهند، حمایت کنند. ساعاتی پیش از دستور آقای العبادی، پارلمان عراق از حیدر العبادی، به عنوان نخست‌وزیر و فرمانده کل نیروهای مسلح عراق خواست تا نیروهای ارتش را به مناطق مورد مناقشه با اقلیم کردستان عراق اعزام کند.
از سوی دیگر، مقتدی صدر، رهبر جریان صدر عراق نیز با صدور بیانیه‌ای از دولت عراق خواست تا گذرگاه‌های هوایی و زمینی را تحت کنترل خود درآورده و از مرزها حفاظت کند. وی همچنین تأکید کرد که نیروهای امنیتی در وضع «آماده باش» قرار بگیرند. کشورهای مجاور نظیر ایران و ترکیه نیز نسبت به آن ابراز نگرانی کرده و گفته‌اند که به نوعی به این همه‌پرسی پاسخ خواهند داد. یکی از نخستين اقدامات در این زمینه، از سوی ایران صورت گرفت. دولت جمهوری اسلامی ایران اعلام کرده که به درخواست دولت مرکزی عراق، مرزهای زمینی و هوایی خود را به روی کردستان عراق بسته است. شورای امنیت ملی ترکیه نیز روز یکشنبه اعلام کرد، مرزهای هوایی خود را به روی هواپیماهایی که از اقلیم کردستان می‌آیند یا به آن‌جا پرواز دارند، خواهد بست. هواپیمایی قطر نیز پروازهای ۲۴ و ۲۵سپتامبر خود به مقصد اربیل و سلیمانیه و همچنین پروازها از مبدأ اربیل و سلیمانیه را لغو کرد. از سوی دیگر، فواد معصوم، رئیس‌جمهوری عراق برگزاری همه‌پرسی استقلال کردستان را اقدامی یک‌جانبه دانسته و از رهبران سیاسی بغداد و اربیل خواسته تا از تنش اجتناب کنند و به مذاکره بازگردند: «به عنوان رئیس‌جمهوری عراق به تلاش‌ها برای تعجیل در از سرگیری مذاکرات بین دو طرف ادامه خواهم داد تا به راه‌حل‌هایی برای عبور از این بحران حساس و منع سوءاستفاده تروریست‌ها از آن برسیم. همه باید از دستاوردهای ارتش عراق در مبارزه با تروریسم پاسداری کنند.» همچنین یک منبع عراقی در گفت‌وگو با روزنامه «عکاظ» عربستان اعلام کرده است که دولت مرکزی بغداد همه‌پرسی را تنها «جوهری روی کاغذ» می‌داند و اقدامات تنبیهی را در واکنش به اجرای همه‌پرسی اتخاذ خواهد کرد.
تهدید نظامی از سوی ترکیه
در این میان، ترکیه تندترین واکنش را به برگزاری این همه‌پرسی نشان داده است. رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهوری ترکیه روز دوشنبه، در واکنش به برگزاری این همه‌پرسی، تهدید به مداخله نظامی کرده و گفته که «همه گزینه‌ها در عراق و سوریه برای ما روی میز است.» وی همچنین گفته است که اقدامات سیاسی و اقتصادی علیه استقلال عراق انجام خواهد داد و تهدید کرده که کشورش اجازه انتقال نفت کردستان عراق را از طریق خاک ترکیه نمی‌دهد: «می‌خواهم بدانید ترکیه در سطح سیاسی، تجاری و امنیتی هر اقدامی لازم باشد، اتخاذ خواهد کرد. همین حالا هم نیروهای نظامی ما در مرزهای شمال عراق مستقر هستند. ایران هم هر آنچه لازم باشد، انجام می‌دهد. نیروهای هوایی ترکیه در حال حاضر در آماده‌باش کامل هستند.»
رئیس‌جمهوري ترکیه با اعلام تشدید تحریم‌ها علیه اقلیم کردستان در آینده اعلام کرد که کشورش مرزهای خود را با اقلیم کردستان عراق به طور کامل می‌بندد: «حالا خواهیم دید که اقلیم کردستان به کجا نفت می‌فروشد؟ قدرت دست ماست و وقتی مرزهایمان را ببندیم، این مسأله پایان می‌یابد.»
اردوغان با بیان این‌که «مسئولان کردستان عراق باید بدانند نباید بدون هماهنگی تصمیم‌های احساسی و هیجانی اتخاذ کنند» از اسراییل هم انتقاد کرده و خواهان پایان‌دادن حمایت‌های دیپلماتیک این رژیم از کردستان عراق شده است. رئیس‌جمهوری ترکیه همچنین گفته است که «برای حفاظت از خود هر آنچه لازم باشد انجام می‌دهیم»: «ما ۹۱۱ کیلومتر مرز با سوریه داریم و هرگز اجازه تأسیس چنین کشوری را در مرزهایمان نمی‌دهیم. همان‌طور که گفتم یک شب ناگهانی وارد می‌شویم. ما این کار را در عملیات سپر فرات در سوریه انجام دادیم؛ همه گزینه‌ها در عراق و سوریه برای ما روی میز است. ما ٢هزار کیلومتر مربع را از وجود داعش پاک کردیم و برای چنین کاری در عراق خویشتنداری نمی‌کنیم.»
از سوی دیگر، وزارت خارجه ترکیه نیز به اتباع خود توصیه کرده، هر چه سریع‌تر اقلیم کردستان عراق را ترک کنند. بنعالی ییلدریم، نخست‌وزیر ترکیه اما درباره اقدامات نظامی گفته است: «مردم نگران نباشند ما وارد جنگ تمام‌عیار نمی‌شویم. عملیات ما موردی و در دفاع از مرزهایمان خواهد بود.» با این حال ارتش ترکیه روز رأی‌گیری اعلام کرد که چند پایگاه گروه تروریستی «پ‌ک‌ک» را در شمال عراق هدف قرار داده است. جنگنده‌های نیروی هوایی ترکیه انبارهای تسلیحات و زاغه مهمات متعلق به این گروه تروریستی در مناطق «زاپ» و «آواسین-باشیان» را هدف قرار دادند. نیروهای مسلح ترکیه در بیانیه‌ای گفته است که تروریست‌های پ‌ک‌ک به دنبال اجرای یک حمله از این پایگاه‌ها بودند.
آقای ییلدیریم با بیان این‌که «این رفراندوم را تهدیدی علیه امنیت ملی کشورمان می‌دانیم» گفته است: «این رفراندوم براساس یک لجبازی در حال انجام است. این رفراندوم غیرمشروع است. ما نتایج این رفراندوم را به رسمیت نمی‌شناسیم؛ زیرا چنین اتفاقی هیچ‌گونه فایده‌ای برای صلح و ثبات نخواهد داشت و تنها باعث افزایش بحران می‌شود.» نیچروان بارزانی، نخست‌وزیر اقلیم کردستان عراق اما گفته است: «هدف ما تهدید امنیت ملی ترکیه نیست. به ترکیه می‌گویم دوستی بهتر از کردستان نخواهید داشت.» نخست‌وزیر اقلیم کردستان عراق روز گذشته، در کنفرانسی مطبوعاتی همزمان با برگزاری رفراندوم گفته است: «ما تمایل داریم که از راه مسالمت‌آمیز و دموکراتیک و به دور از خشونت به استقلال دست یابیم.» او همچنین ادعا کرده است که «این رفراندوم فقط تصمیم چند حزب کرد نیست، بلکه خواسته همه ملت کرد است.»
نیچروان بارزانی همچنین با اشاره به تهدیدهای اخیر دولت مرکزی بغداد درباره برگزاری همه‌پرسی گفت: «تهدیدهای حیدر العبادی، نخست‌وزیر عراق یادآور اقدامات صدام و حزب بعث علیه کردها است؛ اقداماتی که هدفش مجازات ملت کرد است.»
اسراییل تنها رژیم موافق
در میان واکنش‌های تند کشورهای منطقه به برگزاری همه‌پرسی استقلال کردستان عراق، اسراییل تنها رژیمی است که از این همه‌پرسی علنا حمایت کرده و بارزانی را به اعلام استقلال تشویق می‌کند. دیروز رسانه‌های اسراییلی از قول بنیامین نتانیاهو نقل کردند که وی کردهای استقلال‌طلب را «یک ذخیره استراتژیک برای اسرايیل» می‌داند. شبکه دو تلویزیون رژیم صهیونیستی اعلام کرده كه بنیامین نتانیاهو یک ماه قبل به اعضای کنگره آمریکا گفته بود که یک علت قانع‌کننده برای وی و اسراییل جهت حمایت از کردها وجود دارد و آن عبارت است از این‌که کردها طرف‌های هم‌پیمان اسراییل هستند و در منطقه میان عراق و ترکیه، سوریه و ایران قرار دارند و این مسأله یک ذخیره استراتژیک برای اسراییل به حساب می‌آید.» از سوی دیگر، صدها تن از یهودیان کُردتبار اسرايیل، در حمایت از همه‌پرسی استقلال اقلیم کردستان عراق در قدس اشغالی مقابل سفارت آمریکا تظاهرات و حمایت خود را از تشکیل کشور کردها در عراق اعلام کردند. بنعالی ییلدیریم، نخست‌وزیر ترکیه در پاسخ به حمایت اسراییل از رفراندوم استقلال کردستان عراق گفته است: «این رژیم محاسبات خاص خود را دارد و همچنین در داخل رژیم مشکلاتی وجود دارد. بر همین اساس هیچ‌گونه تعجبی نیست که از این مسأله به نفع خود استفاده کند. اسراییل می‌خواهد با این مسأله موقعیت خود را ارتقا دهد.»
کردستان، ویژگی‌های یک کشور را ندارد
گر چه همه‌پرسی استقلال کردستان عراق با همه «اما» و «اگر»هایش برگزار شد، اما مسأله مهم در این میان این است که پس از اعلام نتیجه این همه‌پرسی، به فرض موافقت اکثریت رأی‌دهندگان، چه آینده‌ای برای اقلیم کردستان و شرایط آن منطقه، پیش رو خواهد بود. «عبدالباری عطوان» سردبیر روزنامه مستقل رأی‌الیوم در یادداشتی به این مسأله پرداخته و گفته است، مرحله بعد از همه‌پرسی، بسیار سخت خواهد بود و «چه بسا آتش جنگ شعله‌ور شود» چراکه با واکنش‌هایی از سوی کشورهای همجوار که همه‌پرسی را به مثابه اعلام جنگ دانسته‌اند، مواجه خواهیم شد. عطوان در ادامه نوشته است: «کردها با اشتیاق وصف‌ناشدنی در جنگ علیه داعش شرکت کرده و صدها کشته در جنگ آزادی موصل دادند؛ اما این را به درخواست آمریکا و در مقابل وعده استقلال و بدون توافق با زمان اعلام آن انجام دادند. جنگ علیه داعشی که اضداد، کرد و عرب، ترک و ایرانی، آمریکایی و روسی، مسلمانان و مسیحیان، اهل تسنن و تشیع را متحد کرد و ائتلاف مستحکمی را به وجود آورد، اما اکنون این جنگ به پایان خود نزدیک می‌شود و این ائتلاف به سرعت در حال فروپاشی است؛ چه بسا جنگ منطقه‌ای بدتری رخ بدهد چراکه جنگ‌ها پشت سر هم آمده‌اند و در منطقه خاورمیانه که ثبات برایش ممنوع شده است، ریشه کرده‌اند.»
سردبیر روزنامه رأی‌الیوم نوشته است: «کردستان ویژگی‌های یک کشور را ندارد. مرزهایش نامشخص، وام‌هایش زیاد و خزانه‌اش تقریبا خالی است. حقوق کارمندانش از چند ماه پیش داده نشده و دموکراسیاش ناقص است.» عبدالباری عطوان با بیان این نکته که «بارزانی موعد این همه‌پرسی را در زمانی اشتباه انتخاب و همسایگان عرب و ایرانی و ترکیه‌ای را علیه خود و مردمش متحد کرد» نوشت: «فضا بسیار پرتنش است. محاصره اقلیم کردستان یک روز قبل از همه‌پرسی آغاز شده است. ایران و عراق مرزهای زمینی و هوایی‌شان را بسته‌اند و ترکیه و ایران رزمایش‌های نظامی را برگزار کردند؛ اما مشکل بزرگ زمانی شروع می‌شود که ترکیه خط لوله انتقال نفت را که منبع درآمد اصلی کرده است، ببندد.»
ایران به دنبال درخواست عراق مرزهای هوایی خود را روی اقلیم کردستان عراق بست. این در حالی است که عراق دیروز در بیانیه‌ای دیگر خواستار محدود‌کردن مراودات نفتی سایر کشورها با اقلیم کردستان شد و از سوی دیگر احتمال بسته‌شدن مرزهای زمینی ایران و کردستان عراق وجود دارد. موضوعی که به گفته مسعود پر مهر، رئیس کنفدراسیون حمل‌ونقل و لجستیک ایران به «شهروند» دور از ذهن نیست. با این حال چون مرز زمینی ایران و کردستان به نوعی شریان حیاتی این اقلیم برای تجارت انواع کالای مورد نیاز خانوار کرد عراق است، ایران تاکنون در این مورد تعلل کرده است؛ اما این‌که پایان مراودات اقتصادی با کردستان عراق چه معادلاتی برای کشورهای منطقه و اقلیم کردستان به وجود می‌آورد، پرسشی است که کارشناسان ایرانی پاسخ آن را زمینگیری اقتصاد کردستان عراق می‌دانند.
نگرانی برای سرنوشت اقتصادی اقلیم کردستان
«آیا موافقید که اقلیم کردستان و مناطق کردی خارج از محدوده رسمی اقلیم به یک کشور مستقل تبدیل شود؟» روی برگه‌های همه‌پرسی این سوال نوشته شده است. دیروز عکسی از تعرفه رأی همه‌پرسی اقلیم کردستان دست به دست شد تا به همه نشان دهد، بی‌حرف پس و پیش، همه‌پرسی اقلیم کردستان رأس ساعت ٨ صبح به وقت محلی، شروع شده و تا ٢٤ ساعت بعد ادامه خواهد داشت.
در حالی که خیابان‌های اربیل با پرچم‌های اقلیم کردستان عراق پوشانده شده و منابع مختلف خبر می‌گویند كه تجمعات مختلفی در سرتاسر این اقلیم دیده می‌شود، دیروز دولت عراق، خرید نفت از اقلیم کردستان را ممنوع کرد. موضع ایران مشخص است؛ با این همه‌پرسی مخالف است. در راستای همین مخالفت، در چند روز گذشته ایران مرزهای هوایی خود را بر اقلیم کردستان بست. مسعود پرمهر، رئیس کنفدراسیون حمل‌ونقل و لجستیک ایران درباره سرنوشت مرزهای زمینی بین ایران و کردستان به «شهروند» می‌گوید: اگر کردستان عراق، رویه کنونی را ادامه داده و اصطلاحا سر عقل نیاید، بعید نیست سیاسیون و دست‌اندرکاران برای بستن مرزهای زمینی به این اقلیم هم دستوری تازه صادر کنند.
عراق بیش از ١١درصد ذخایر انرژی جهان را از آن خود کرده و این در حالی است که اگر کرکوک را جزء کردستان بدانیم، سهم اقلیم کردستان از این ذخایر ٥درصد می‌شود. این رقم چیزی حدود نیمی از ثروت نفت و گاز عراق است. سیدحمید حسینی، دبیرکل اتاق مشترک ایران و عراق به «شهروند» می‌گوید: هنوز زود است درباره سرنوشت مراودات نفتی ایران در بازاری که احتمالا بعد از جدایی کردستان از عراق دچار تنش‌های احتمالی می‌شود، قضاوت کنیم. این بازی برای کردستان باخت-باخت است و من فکر می‌کنم به‌زودی تغییر کند.
او تأکید می‌کند: فراموش نکنیم که کردستان در بازار انرژی تنهاست مگر این‌که اسراییل و روسیه خود را به این اقلیم و منابع نفتی و گازی آن نزدیک کنند.
پارلمان عراق روز ۱۲ سپتامبر (۲۱ شهریور) ضمن مخالفت با برگزاری همه‌پرسی استقلال در اقلیم کردستان عراق، برگزاری آن را «غیرقانونی» اعلام کرد. ترکیه و ایران نیز صراحتا هم‌جهت با دولت قانونی عراق موضعگیری کرده و گفتند خواهان تمامیت ارضی عراق هستند و در این رابطه با استقلال‌طلبی کردستان مخالفند. حالا در همین راستا محدودیت‌های اقتصادی ایران علیه کردستان عراق با بستن مرزهای هوایی آغاز شده است و گفته می‌شود ترکیه هم احتمال دارد خط لوله صادرات نفت کردستان را که از خاک این کشور می‌گذرد، مسدود کند.
مرز زمینی ایران و کردستان شریان حیاتی اقلیم است
مسعود پر مهر، رئیس کنفدراسیون حمل‌ونقل و لجستیک ایران| بستن مرزهای هوایی ایران به کردستان بر اساس خواسته دولت عراق و شورای عالی امنیت ملی صورت گرفته و یک تصمیم اقتصادی محسوب نمی‌شود.
رویکرد احتمالی برای انسداد یا عدم انسداد مرزهای زمینی هم از همین قرار است. به هر حال در نظر داشته باشید که مرزهای زمینی بین ایران و کردستان، جزو شریان‌های اصلی تجارت در کردستان است. امروزه حجم قابل توجهی از نیازهای اقلیم کردستان در قالب واردات زمینی انجام می‌شود؛ این نیازها از سبد خانوار شروع می‌شود و تا نفت خام و گازويیل پیش می‌رود.
اکنون کشور ترکیه و جمهوری اسلامی و دولت عراق با برگزاری رفراندوم اعلام مخالفت کرده‌اند و همچنان بر سر این موضع خواهند ماند تا از تجزیه عراق جلوگیری کنند و در این راه از هیچ اقدامی فروگذار نخواهند کرد.
به عقیده نگارنده، اگر تاکنون مرزهای زمینی ایران به روی کردستان بسته نشده، دو علت بر آن وجود دارد. علت نخست عدم درخواست دولت مرکزی عراق از جمهوری اسلامی ایران و علت دوم رعایت حال ساکنان اقلیم کردستان است.
جمهوری اسلامی جنگ‌طلب نبوده و تا امروز تلاش کرده امنیت ساکنان این اقلیم را به خطر نیندازد؛ امیدوارم این موضوع با مصالحه و گفت‌وگو حل شده و به سرانجام برسد.
بازی اقلیم کردستان باخت- باخت است
سیدحمید حسینی، دبیرکل اتاق مشترک ایران و عراق| اگر کردستان تبدیل به ایالت مستقل شود، اوضاع اقتصادی منطقه به هم می‌ریزد. در حال حاضر اگر کرکوک را جزو کردستان عراق بدانیم، ٥درصد ذخایر انرژی جهان در کردستان است. بدون محاسبه کرکوک اما این عدد به ٤درصد می‌رسد. سهم عراق از ذخایر جهان اما چیزی حدود ١١درصد است. کرکوک محل منازعات نفتی شده است.
من فکر می‌کنم هنوز برای تصمیم‌گیری در حوزه مراودات نفتی و سرنوشت ایران در این تنش‌های خاورمیانه زود است؛ چرا که یک حرکت پوپولیستی و احساسی توسط اقلیم کردستان آغاز شده و این بازی برای این اقلیم دو سر باخت است. امکان این‌که نتیجه رفراندوم اجرا شود، بسیار بالاست اما واقعیت این است که کردستان توان استقلال در شرایط کنونی را ندارد.
ترکیه، عراق و ایران صراحتا مخالفت کرده‌اند. ترکیه نگران استقلال کردستان است. ما نگران نزدیک‌شدن اسراییل با آشوب کنونی به مرزهای ایرانیم.
در نظر بگیرید که کردستان دارای یک میدان گازی بزرگ به نام تق تق است که در حال حاضر، روزانه ١٠میلیون مترمکعب گاز به ترکیه صادر می‌کند. با توجه به این‌که میزان صادرات ما به ترکیه ٢٠ الی ٢٥میلیون مترمکعب در روز است، به نظر می‌رسد فعلا تنشی به بازار گاز ایران وارد نمی‌شود اما این‌که در آینده معادلات نفت و گاز منطقه به چه سمت و سویی برود، مسأله‌ای است که به واکنش سایر کشورهای شریک در این بازار برمی‌گردد.
در این میان موضعگیری روسیه هم مشکوک است. روسیه که در چنین شرایطی تصمیم گرفته خط انتقال لوله گازی را از کردستان به ترکیه فاینانس بکند، به نظر می‌رسد بر این تصمیم است که یک کشور کرد در منطقه به دنیا بیاورد و از این لحاظ ممکن است مراودات انرژی ایران و روسیه را تحت‌تأثیر قرار دهد.
انتهای پیام
