«۵ را جايگزين ١+۵ می‌کنيم»
هستی قاسمی در مقدمه‌ی گفتگوی روزنامه‌ی آرمان با دکتر یوسف مولایی نوشت: ۱۵ اکتبر به تدریج از راه میرسد؛ روزی که بیم و تردیدهای اعضای توافق به ویژه اتحادیه اروپا و سناتورهای دموکرات آمریکا را نسبت به تصمیم دونالد ترامپ رئیس جمهور ایالات متحده علیه برجام دوچندان کرده است. به همین دلیل طی روزهای اخیر اعضای توافق وارد رایزنی و تعامل گسترده‌ای با نمایندگان کنگره و حتی رئیس کاخ سفید شدند برای اینکه نظر کنگره و ترامپ را نسبت به تصمیمات احتمالی و نامعقول تغییر دهند. زیرا همه چیز حکایت از آن دارد که دونالد ترامپ درصدد است خود مستقیما مسئولیت اعلام تایید پایبندی ایران به برجام را به دوش نگیرد، بلکه مسئولیت آن را متوجه کنگره گرداند تا کنگره علاوه بر اعلام عدم پایبندی ایران به برجام، فشارها و تحریم‌های بیشتری را علیه ایران اعمال کند و سپس به بهانه عدم پایبندی ایران به برجام از توافق خارج گردد، در حالی که خروج ایالات متحده از توافق به اعتقاد تحلیلگران وضعیت و شرایط نامناسبی را پیش روی سایر اعضای توافق قرار خواهد داد و همچنین بر اقتصاد جهان تاثیر خواهد گذاشت و علاوه بر آن تبعات نامطلوبی برای ایالات متحده در پی دارد. بر این اساس با توجه به نزدیک شدن ۱۵ اکتبر برابر با ۲۳ مهر سال جاری یعنی روز اعلام پایبندی ایران به برجام و سایر تصمیمات احتمالی آمریکا و به دلیل اهمیت موضوع، یوسف مولایی استاد دانشگاه و تحلیلگر حقوق بین‌الملل، با «آرمان» گفت‌وگو کرده که در ادامه می‌خوانید.
15 اکتبر زمانی است که آمریکا باید پایبندی ایران به برجام را تایید کند، اما به هر رو احتمال عدم تایید پایبندی ایران به برجام از سوی آمریکا بسیار محتمل است، در این صورت چه خواهد شد و این مساله در جامعه جهانی تا چه اندازه اعتبار دارد؟
اگر آمریکا بخواهد از مکانیزم یکجانبه اعمال تحریم‌ها علیه ایران بهره ببرد و همزمان با اعمال تحریم‌های جدید علیه تهران، عدم پایبندی ایران نسبت به برجام را اعلام کند، در این صورت اقدام آمریکا خروج یکجانبه از برجام و نقض تعهدات این کشور در جامعه بین‌المللی خواهد بود. زیرا اگر ایرادی نسبت به اجرای تعهدات ایران در برجام وجود داشته باشد قبل از هر چیز آژانس بین‌المللی انرژی اتمی که به لحاظ ساز و کار بین‌المللی متولی نظارت و اظهار نظر بر رعایت مقررات بین‌المللی در فعالیت‌های هسته‌ای است باید در این مورد اظهار نظر کند. اگر خارج از این مسیر آمریکا بخواهد تصمیم بگیرد در واقع تصمیم واشنگتن یک تصمیم فردی خوهد بود و اعتبار این تصمیم هم در چارچوب سیاسی به طور فردی باقی خواهد ماند.
آیا خط و نشان‌های ترامپ بیانگر تصمیم جدی در رابطه با برجام است یا صرفا یک مانور سیاسی است؟ خروج آمریکا از برجام را تا چه حد می‌توان جدی گرفت؟
اعلام عدم پایبندی ایران به برجام بدین مفهوم نیست که آمریکا از برجام خارج خواهد شد. زیرا هیچ یک از این دو به یکدیگر ارتباط ندارد. ممکن است برای اعمال فشار بیشتر بر ایران به لحاظ سیاسی چنین اظهار نظراتی بیان شود اما درباره خروج آن به طور رسمی تصمیمی گرفته نشود. بنابراین خروج آمریکا از برجام امری قطعی نیست. زیرا لغو برجام ازسوی آمریکا برای ایالات متحده هزینه‌هایی در بر دارد. در صورت لغو یکجانبه برجام این کشور در مسیر مناسبات خود با اروپا، چین و روسیه دچار مشکلات جدی خواهد شد. آمریکا اعتبار خود را در مناسبات بین‌المللی از دست می‌دهد. بنابراین همان‌طورکه بارها اشاره شده، ایالات متحده با خروج از برجام منزوی خواهد شد. از این رو، انزوای آمریکا به هیچ رو به نفع ایالات متحده نیست، به همین دلیل به نظر میرسد کارشناسان و مشاوران دونالد ترامپ به او توصیه خواهند کرد که از برجام خارج نشود. البته ممکن است که حتی ترامپ یک بیانیه شدید اللحنی علیه برجام و ایران صادر کند اما از توافق خارج نگردد. اما به طور کل ایران باید از منظر منافع و مصالح ملی خود بررسی کند که با خروج آمریکا به صورت یکجانبه چه روشی را می‌تواند اتخاذ کند. البته روشی که در مقابل عهدشکنی آمریکا بتواند عکس‌العمل مناسبی نشان دهد. بنابراین لازم است ایران پیشاپیش هر احتمالی را پیش‌بینی کند و نسبت به آن تصمیمات لازم و درست را اتخاذ نماید.
فارغ از آمریکا، طرف‌های توافق به ویژه اتحادیه اروپا معتقد است که برجام قرارداد خوبی است، با این وجود در صورت عدم تایید پایبندی ایران به برجام باز هم ممکن است اعتبار حقوقی و اجرایی برجام زیر سوال برود؟
برجام دارای دو بعد حقوقی و اجرایی است. از منظر اجرایی، خروج آمریکا از برجام طرف‌های توافق را در اجرای برجام دچار مشکل می‌سازد. زیرا اعمال نظام تحریم‌های آمریکا بر ایران، فعالیت‌های منطقه‌ای و مساله حقوق بشر که قبلا بر زیر سرفصل پرونده هسته‌ای اعمال شده بود بر سر جای خود باقی است. با خروج آمریکا از برجام ایران به نقطه قبل از امضای برجام بازمی‌گردد، اما برجام اجرا خواهد شد. با این همه در برجام به خوبی اشاره نشده است که در صورت خروج یکی از اعضای توافق تکلیف سایر کشورها چه خواهد شد، بلکه تنها حالت سیاه و سفید در برجام پیش‌بینی شده است، یعنی یا همه در برجام خواهند ماند و یا هیچ یک از اعضای توافق نخواهند بود. بنابراین استحکام برجام منوط به این موضوع است که همه اعضای توافق باشند. اما به هر رو آینده برجام پس از خروج آمریکا از برنامه جامع اقدام مشترک به توافق آتی ایران و اتحادیه اروپا، روسیه و چین بستگی دارد. آنچه در این میان برای سایر اعضای توافق اهمیت دارد این است که تا چه اندازه برجام بدون آمریکا قابلیت اجرا دارد و آیا منافع ایران و همچنین سایر اعضای توافق در قبال اجرای تعهداتشان تامین خواهد شد؟ در این صورت برجام به قوت خود باقی خواهد ماند. این مساله احتیاج به ارزیابی فنی، اقتصادی و سیاسی بیشتری دارد. به عبارتی دیگر، از منظر حقوقی با خروج آمریکا از برجام اعتبار توافق از بین نمی‌رود. اما از منظر اجرایی شرایط سایراعضای توافق نسبت به زمان حضور آمریکا در برجام تفاوت خواهد کرد.
رد پایبندی ایران به برجام از سوی آمریکا، برای ایران تهدید محسوب می‌شود؟
صرفا رد کردن پایبندی ایران به برجام کافی نیست. زیرا به لحاظ حقوقی اگر مسئولیتی به دوش ایران از منظر عدم پایبندی گذاشته شود در مرحله نخست آژانس باید این مساله را تایید کند و سپس سایر اعضای 1+5 باید با آژانس همراهی کنند. بنابراین اعلام عدم پایبندی ایران به برجام از سوی ترامپ یک موضع سیاسی از سوی رئیس جمهور آمریکا محسوب می‌شود. حتی ممکن است کنگره این مساله را نپذیرد. در این صورت بیانیه ترامپ جبنه شخصی خواهد داشت. بر فرض اگر ترامپ و کنگره آمریکا بیانیه‌ای هم صادر کنند صرفا موضع یک کشور محسوب می‌شود، اما موضع جامعه جهانی، سازمان ملل و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به حساب نخواهد آمد.
برخی در ایران به سهولت درباره لغو برجام سخن می‌گویند. آیا به سادگی گذشتن از این امر به بدین مفهوم است که لغو برجام برای ایران پیامدی ندارد؟
ایران زمانی تن به امضای برجام داد که تحریم‌های بسیاری علیه تهران در شورای امنیت وجود داشت. در جامعه جهانی فعالیت‌های هسته‌ای ایران به عنوان تهدیدکننده صلح بین‌المللی تلقی می‌شد و برای ایران راه‌ها و مناسبات مبادله اقتصادی با کشورهای دیگر به ویژه اروپا و آمریکا بسیار محدود و حتی در مواردی به صفر رسیده بود. بنابراین ایران برای اینکه خود را از فشارهای موجود بر مردم وتحریم‌های اقتصادی خارج کند و سپس بتواند زمینه مناسبی برای مبادلات اقتصادی و تجاری با اروپا و کشورهای دیگر فراهم کند، وارد مذاکرات هسته‌ای با گروه 1+5 شد. بنابراین قبل ازتصویب برجام ارزیابی‌های اقتصادی، سیاسی و امنیتی صورت گرفته بود و ایران نفع خود را در این دیده بود که با تصویب و اجرای برجام برخی از این تنش‌ها و فشارها را کاهش دهد. از این رو اگر ایران بخواهد برجام را نقض کند، ممکن است دوباره آن تحریم‌ها البته این بار با شدت و فشار بیشتری بازگردد و علیه کشورمان به اجرا گذاشته شود، اما اگر ایران حتی به رغم خروج آمریکا مناسبات سیاسی و اقتصادی خود را با اروپا، روسیه و چین ادامه دهد بخشی از آن فشارهایی که آمریکا می‌خواهد بر ایران تحمیل کند تا حدی با افزایش تعامل و روابط اقتصادی و تجاری با اروپا در سایه برجام جبران می‌شود و فشارها بر ایران کاهش می‌یابد.
ساز و کاری که ایران پس از خروج احتمالی آمریکا می‌تواند اتخاذ کند، چیست؟
اقدامی که ایران می‌تواند پس از خروج احتمالی آمریکا از برجام انجام دهد فعالیت و همکاری هر چه بیشتر خود با 5 عضو توافق است. ایران باید سایر کشورها، حتی افکارعمومی و جامعه جهانی را علیه آمریکا متحد کند و از فرصت خروج آمریکا به بهترین نحو مطلوب بهره ببرد. در واقع تهران نباید خروج آمریکا از برجام را برای خود تهدید به حساب آورد. بنابراین ایران باید تمام توان خود را به کار ببرد که فرآیند نقض برجام آمریکا را به لحاظ حقوقی و اجرایی به اجرا بگذارد وتا حد ممکن آمریکا را به عنوان یک کشورعهد‌شکن منزوی و آن را به عنوان کشوری در جهان معرفی کند که صلاحیت و شایستگی ندارد در جامعه جهانی نقش بزرگی را به عهده بگیرد.
لغو برجام از سوی آمریکا چه تاثیری در تحولات منطقه و جهان خواهد داشت؟
با توجه به بازیگری فعال روسیه در منطقه و تحولات آتی خاورمیانه به نظر میرسد که با خروج آمریکا از برجام، در مقابل، میدان مانور و قدرت بازیگری روسیه در مسائل جهانی افزایش می‌یابد و فضای جهانی در نهایت به نفع روسیه خواهد بود. به همین دلیل آمریکا چندان بی‌احتیاطی به خرج نخواهد داد. زیرا خروج آمریکا از برجام هزینه‌های بسیار زیادی برای این کشور در بر دارد و این کشور را منزوی خواهد کرد، احتمالا این مساله در محاسبات کارشناسی آمریکایی‌ها لحاظ خواهد شد. به همین دلیل به نظر نمی‌رسد که این کشور با لغو یکجانبه برجام ریسک کند. بنابراین نباید چندان مطمئن بود که آمریکا از برجام خارج شود.
در صورت خروج آمریکا از برجام، شکل توافق ایران با اعضای دیگر هسته‌ای تغییر خواهد کرد؟
ایران ممکن است به دنبال مدل جدیدی از توافق با اروپایی‌ها و روسیه و چین باشد، به عبارتی1+5 مبدل به 1-5 خواهد شد تا ایران بتواند دوباره به کار خود در اجرای برجام ادامه دهد. به هر رو مدل‌هایی برای تصمیم مطلوب و مصلحت اندیشانه درباره یک رفتار متناسب با شرایط خروج آمریکا از برجام وجود دارد.
طی روزهای اخیر شاهد افزایش فشار اتحادیه اروپا بر روی ترامپ بودیم. برای اینکه رئیس‌جمهور ایالات متحده در روز 15 اکتبر پایبندی ایران به برجام را تایید و اعلام کند؛ به طور کل برجام چه منافعی برای اتحادیه اروپا در بر دارد که اروپایی‌ها در تلاشند تا برجام را حفظ کنند ؟
آنچه اروپا به دنبال آن است حفظ صلح و امنیت بین‌المللی در منطقه بحران‌زده خاورمیانه است. زیرا زمانی که صلح و امنیت در منطقه بر قرار باشد اروپا هزینه کمتری برای اداره امور خود در حوزه امنیت پرداخت خواهد کرد. علاوه بر آن برجام بستری مناسب برای توسعه همکاری‌های اقتصادی با ایران و سایر کشورها در منطقه است. بنابراین اروپا در برجام منافع سیاسی، امنیتی و اقتصادی دارد، به همین دلیل تلاش می‌کند توافق هسته‌ای را حفظ کند تا علاوه بر مساله اقتصادی، اوضاع در منطقه تنش‌زا نشود. زیرا چنانچه برجام لغو شود به همان اندازه که بحران و تنش در منطقه افزایش یابد به همان اندازه نیز فعالیت‌های اقتصادی به خطر می‌افتد و در نهایت اروپا ضرر خواهد کرد. همچنین ممکن است تنش‌های سیاسی به لحاظ امنیتی نیز اوضاع را پرالتهاب کند. بنابراین اروپا از این منظر نیز نگران است. نگرانی دیگر اروپا این است که اگر آمریکا بخواهد در قبال مسئولیت‌های خود در جامعه جهانی رویکرد متزلزلی داشته باشد در این صورت اروپا به مشکل برمی‌خورد. به همین دلیل این مساله اروپا را نگران کرده است که اتحادیه تا کجا می‌تواند روی همکاری آمریکا حساب باز کند.
چه تضمینی وجود دارد که با خروج آمریکا از برجام، سایر اعضای توافق به‌رغم اینکه توافق هسته‌ای را قراردادی مطلوب می‌دانند به برجام پایبند باشند؟
همان‌طورکه در رابطه با سایر تعهدات تضمین و اطمینانی وجود ندارد درباره برجام نیز وضعیت بدین‌گونه است. ساختار جامعه بین‌المللی به گونه‌ای نیست که ضمانت‌های اجرایی صد درصد برای اجرای همه تعهدات وجود داشته باشد، بلکه این نگرانی در مورد همه تعهدات وجود دارد و تنها در رابطه با برجام نیست. کشورها با توجه به وضعیت موجود و در چارچوب واقعگرایی خود را با شرایط تطبیق می‌دهند. بنابراین در برخی از حوزه‌های سیاسی، تجاری و اقتصادی، معمولا تعهدات دوام بیشتری دارد و کشورهای طرف توافق کمتر متضرر می‌شوند. اما در مورد برخی از تعهدات همواره نگرانی‌ها نسبت به دوام توافق و یا رفتار طرف‌های مقابل وجود دارد و این درحالی است که نسبت به آن سازو کار روشنی نیز در جامعه جهانی وجود ندارد. زیرا ضمانت اجرا معمولا بر اساس توازن نیروها و تعادل منافع ایجاد می‌شود و این طور نیست که مکانیزمی بسیار قاطع و جامع برای ایجاد تضمین‌های مناسب در حقوق بین‌الملل بتوان تعریف کرد.
انتهای پیام
انصافاً خودتون چيزى از اين نظرات دستگيرتون شد ؟!