پشت پرده گرانی ارز

آیا اقتصاد ایران روز خوشی را تاکنون سپری کرده است؟! این پرسشی است که شاید پاسخ به آن بسیار مشکل باشد و شاید هم هیچ فردی نتواند به آن پاسخی مناسب ارائه دهد. زخم‌های این اقتصاد انگار خوب شدنی نیستند، و هر روز از تن رنجور آن دمل‌های چرکینی سر باز می‌کنند. انگار نجات‌دهنده‌ای برای این اقتصاد وجود ندارد. و اقتصاد ایران از زمان شکل‌گیری خود در عصر معاصر، تاکنون با سرنوشت محتومی‌دچار شده است. در کنار همه مشکلات بی‌شمار اقتصاد ایران حالا باز زخم ارز سر باز کرده و دوباره اقتصاد از این ناحیه درد می‌کشد. نرخ ارز در چهار سال گذشته به لطف مهربانی‌های دولت ناشی از کنترل آن، این روزها با رشد سرسام‌آوری مواجه شده است.

ایلیا پیرولی، روزنامه نگار در روزنامه تجارت در ادامه این مطلب می‌نویسد: این موضوع باعث شده تا دوباره مثل همه قصه‌های ناتمام اقتصاد ایران، این قصه نقل محافل مطبوعاتی، دانشگاهی و جامعه باشد. حالا همه در حال تحلیل هستند و گویی انگار که هیچ‌گاه این تحلیل‌ها تاکنون در اقتصاد ایران صورت نگرفته است. اما وقتی تحلیل‌ها و تفسیرها را مورد بررسی قرار گرفته می‌شود آنچه مشاهده می‌شود مشتی گفته‌های تکراری که نزدیک به یک دهه است بیان می‌شود. گفته‌هایی که از دوران دولت نهم تاکنون به صورت متداول باب شده است.

ارز، آب حیات اقتصاد ایران

ارز برای اقتصاد ایران مثل آب حیات است و همواره دولت‌ها هر یک به تناوب برای آن نسخه‌هایی پیچیده‌اند. نسخه‌هایی که بیشتر منفعت اقتصادی دولت‌ها را تامین می‌کرده است.

اما نرخ ارز گاهی شبیه اسب‌های وحشی رام نشدنی شده و افسارخود را ازدست دولت‌ها خارج کرده است. نمونه مشابه آن را می‌توان به دوران دولت‌های نهم و دهم به ریاست احمدی‌نژاد اشاره کرد.

ارز سه نرخی در سال 91

سیاست اشتباه دولت گذشته در سال 91 موجب شد تا ارز 3 نرخی شود که این موضوع انتقادهای فراوانی را از سوی کارشناسان به همراه داشت و آنها معتقد بودند که ارز در کشور باید تک نرخی شود.

سناریویی که هر گز اتفاق نیفتد

با روی کار آمدن دولت یازدهم مسئولان دولتی اعلام کردند کنترل بازار ارز از اولویت‌های مهم اقتصادی این دولت است و از سیاست تک نرخی شدن ارز سخن گفتند و ولی الله سیف رئیس کل بانک مرکزی اعلام کرد که برنامه دولت این است ارز را تک نرخی کنیم. یعنی اینکه دیگر نمی‌خواهیم افسار نرخ ارز از دستمان خارج شود. اما در دولت یازدهم این امر اتفاق نیفتاد و حالا دولت دوازدهم که تازه دو سه ماه است کار خود را آغاز کرده است حالا شاهد سناریویی است که در اواخر دوران دولت دوم احمدی‌نژاد رخ داد.

کنترل نرخ ارز، کاهش نرخ تورم

دولت یازدهم با دانستن این موضوع که هرگونه تلاطم در نرخ ارز بار تورمی‌و حتی رکودی به همراه خواهد داشت، در طول چهار سال زمامداری خود آن را در یک محدوده خاصی کنترل کرد و به نوعی این نرخ را سرکوب کرد. نتیجه آن نیز کاهش نرخ تورم بود.

اما حالا در انتهای سال میلادی که کمتر ازسه ماه دیگر به آن مانده است و با توجه به ارائه لایحه بودجه سال 97 به مجلس از سوی دولت، نرخ ارز طغیان کرده است. طغیانی که حالا کارشناسان را وادار کرده که به درباره دلایل آن توضیح دهند و پیامدهای آن را نیز ارزیابی کنند.

دلایل افزایش نرخ ارز از دیدگاه‌های مختلف

برخی از کارشناسان و فعالان اقتصادی بر این عقیده‌اند که سخنان ترامپ تأثیرات زیادی بر روی این تغییرات نداشته است، بلکه دولت تصمیم دارد تا نرخ ارز را به قیمت واقعی خود نزدیک کند لذا خود عامل تحریک کننده بازار است، زیرا نگه‌داشتن نرخ ارز بدترین نوع مدیریت است و باعث می‌شود تا سرمایه‌گذاری در بخش ارز روند رو به رشدی داشته باشد.

دولت دخالتی ندارد

اما محمدباقر نوبخت، سخنگوی دولت و رئیس سازمان برنامه و بودجه با تکذیب این موضوع گفته است: دولت با کاهش ارزش ریال در برابر دلار به صورت غیر منطقی مخالف بوده و سیاست دولت مدیریت نرخ ارز شناور است. دولت از تضعیف پول ملی متضرر می‌شود زیرا اگر قیمت یک دلار چند تومان افزایش پیدا کند، از نظر روانی بر قیمت کالاهای دیگر تاثیر می‌گذارد که ما مخالف این اتفاق هستیم.

سخنگوی دولت با بیان اینکه این تهمت به دولت است، اظهار کرده است: رییس جمهوری نسبت به افزایش قیمت دلار و پول ملی حساس هستند و در جلسات این موضوعات را بصورت جدی دنبال می‌کنند.

نوسان نرخ ارز طبیعی است

از سوی دیگر ولی‌اله سیف رییس کل بانک مرکزی ایران درباره تحولات اخیر در بازار ارز گفته است: ارزهای مختلف در دنیا نوساناتی دارند و چیز عجیبی نیست و حتی قوی‌ترین ارزها هم دچار نوسان نرخ برابری با ارزهای دیگر می‌شوند. واقعیت‌های اقتصادی در هر کشوری شرایطی را اقتضا می‌کند و چیزی نیست که بشود با دستور آن را در یک شرایط خاص و ثابت نگه داشت. سیف با اعلام اینکه بانک مرکزی نسبت به نوسان نرخ ارز بی‌تفاوت نخواهد بود، اتفاقات اخیر در حوزه ارز را به نوسانات هیجانی بازار ارز نسبت داده است.

وی با این استدلال که افزایش نرخ ارز در شرایط موجود موقتی است لذا بانک مرکزی دخالتی نمی‌خواهد داشته باشد چون بازار به شرایط عادی خود باز خواهد گشت.

سیاست‌های اشتباه دولت یازدهم و تدوام آن در دولت دوازدهم

اما بسیاری ازکارشناسان بر خلاف اظهارات این دومقام مسئول به بیان دلایل رشد نرخ ارز پرداخته‌اند و در این‌باره معتقدند که سیاست‌های اشتباه دولت یازدهم و تدوام آن در دولت دوازدهم در راستای سرکوبی نرخ ارز از یک سو و همچنین کاهش کسری بودجه و منابع درآمدی دولت از سویی دیگر عوامل تاثیرگذار در افزایش نرخ ارز بوده‌اند.

این در حالی است که گروهی دیگر از کارشناسان با عینک خوشبینی و غیرجناحی موضع متفاوتی با گفته کارشناسان قبلی دارند و با وجود اشتراکاتی که در گفته‌هایشان است، افزایش نرخ ارز را ناشی از نزدیک شدن به اربعین حسینی و همچنین ارائه لایحه بوجه 97 و بررسی صورت‎‌های مالی نظام مالی – پولی کشور در آستانه پایان سال میلادی جاری می‌دانند.

افزایش نرخ ارز، رشد تورم

البته این گروه با دیدگاه گروه اول کارشناسان مبنی بر سرکوب نرخ ارز توسط دولت موافق هستند و مثل دیدگاه گروه اول معتقدند که پیامد این موضوع افزایش نرخ تورم خواهد بود و تبعات تورمی‌آثار مخربی بر اقتصاد خواهد گذاشت که ازجمله رشد بی‌سابقه نقدینگی و تسری آن به بازارهای مولد در زمانه‌ای که بازار تولید در کما قرار دارد.

نباید با سرکوب نرخ ارز، تورم را کنترل کرد

طهماسب مظاهری، رئیس اسبق بانک مرکزی در این باره با بیان اینکه متاسفانه سیاست سرکوب نرخ ارز به عنوان ابزار کنترل تورم در دولت‌های اخیر مورد توجه قرار گرفته است، گفت: متاسفانه دولت آقای روحانی نیز علی رغم توصیه‌هایی که به ایشان صورت گرفت با سرکوب نرخ ارز و حفظ سیستم ارز چند نرخی، تلاش کرد که از این طریق تورم را پایین بیاورد.

مظاهری ادامه داد: هیچ دولتی نباید به این اشتباه بیفتد که می‌تواند با پایین آوردن نرخ ارز به صورت دستوری، تورم را کنترل کند، چرا که نرخ ارز خود معلول تورم است و علت تورم نیست. عموما علت تورم سیاست‌های بودجه‌ای و کسری بودجه دولت است که ما در اکثر مواقع در کشور با آن روبرو بوده‌ایم.

تحریک دولت

رئیس مرکز تجارت جهانی ایران در این باره می‌گوید: باید نرخ ارز به صورتی افزایش یابد که به نرخ واقعی نزدیک شود به عبارتی باید نرخ ارز مبادله‌ای و نرخ ارز بازار آزاد با هم یکسان شوند تا آنگاه‌امیدوار بود که می‌توان جهش نرخ ارز را کنترل کرد.

محمدرضا سبزعلی‌پور در گفت‌وگو با خبرنگار روزنامه تجارت، درباره دلایل افزایش نرخ ارز می‌گوید: یکی از اصلی‌ترین عواملی که موجب شده نرخ ارز با افزایش مواجه شود تحریک دولت است و دولت عامدانه می‌خواهد نرخ ارز با افزایش مواجه شود. شبیه آن چیزی که در دوران دولت‌های احمدی‌نژاد شاهد آن بودیم.

به گفته این کارشناس اقتصادی، کمبود منابع مالی، کسری بودجه و از سویی بالا بردن درآمد ارزی با توجه به اینگه بودجه 97 نیز در طی دو ماه آتی به مجلس می‌رود و در این‌باره نرخ تسعیر خیلی برای دولت مهم است و هر چه نرخ ارز گران باشد مابه‌التفاوت نرخ ارز نیز افزایش خواهد بود.

این کارشناس اقتصادی ادامه می‌دهد: از سویی دیگر سرکوبی نرخ ارز توسط دولت تا حدی قابل کنترل است وتداوم این روند در بلندمدت امکان‎‌پذیر نخواهد بود و نرخ ارز مثل فنری فشرده شده باز شده و اولین پیامد آن افزایش نرخ تورم خواهد بود.

به گفته وی، از پایمدهای دیگر این موضوع عدم رغبت سرمایه‌گذاران خارجی و حتی داخلی برای سرمایه‌گذاری در بازار مولد است، چرا که سرمایه‌گذاران مایل هستند در کشوری سرمایه‌گذاری کنند که میزان ریسک پذیری آن کم باشد و از سویی دیگر ثبات مالی داشته باشد.

دولت تمایلی به تک نرخی شدن ندارد

وی می‌افزاید: در حال حاضر دولت تمایلی به تک نرخی شدن ارز ندارد. به عبارتی اصلا بستر لازم برای تک نرخی شدن ارز فراهم نیست و اظهارات دولتی‌ها فقط نوعی شعار و فرار رو به جلو است.

وی همچنین درباره اظهارات مسئولان بانک مرکزی و برنامه و بودجه مبنی بر اینکه دولت با برنامه در مورد نرخ ارز تصمیم‌گیری می‌کند ادامه می‌دهد: اصولا این دولت هیچگونه برنامه‌ای برای این موضوع ندارد و چهار سال دولت یازدهم کاملا بیان کننده این موضوع است .

کاهش منابع ارزی و در پیش بودن اربعین؛ عامل افزایش نرخ ارز

اما احمد حاتمی‌یزد یکی از مدیران اسبق بانک‌های عامل کشور با بیان اینکه افزایش نرخ ارز ناشی از چند مولفه است می‌گوید: در پیش بودن اربعین حسینی و کاهش منابع ارزی دولت مهمترین مولفه‌های افزایش نرخ ارز در روزهای گذشته بوده است.

این کارشناس اقتصادی در گفت‌وگو با خبرنگار روزنامه تجارت می‌گوید: امسال مثل سال گذشته حدود دو میلیون نفر برای مراسم اربعین حسینی به عراق سفر می‌کنند و این امر موجب شده تا تقاضا برای ارز با افزایش مواجه شود و از سویی دیگر خرید کالا نیز میزد بر علت شده تا میزان تقاضا به جند برابر حجم عرضه دلار در بازار برسد.

وی در عین حال کاهش منابع ارزی و بانکی را علت دیگر افزایش نرخ ارز دانست و می‌گوید: حدود دو سه ماه دیگه به پایان سال میلادی باقی مانده است و در حال حاضر شرکت‌ها و بنگاه‌های اقتصادی و همچنین بانک‎ها به دنبال تسویه حساب و بررسی صورت‌های مالی خود هستند، لذا این امر نیز مزید بر علت شده تا شاهد رشد نرخ دلار در بازار باشیم.

البته وی افزایش نرخ دلار توسط دولت را تکذیب کرد و می‌گوید: این امر بعید است که صورت گرفته باشد چون پیامد خطرناکی مثل رشد نقدینگی و افزایش نرخ تورم در پی خواهد داشت.

به هر حال نرخ ارز حالا همان فنر قصه اقتصاد ما است که باز شده و هیچ ضربه‌گیری نیز رو به روی آن وجود ندارد.

انتهای پیام