عباس عبدی: نگاه صفر و یکی موجب رواج فرصت‌طلبی است

عباس عبدی، تحلیلگر مسائل سیاسی و اجتماعی با بیان اینکه «نگاه صفر و یکی به مسائل، محصول رویکرد رادیکال است»، می‌گوید: نگاه صفر و یکی محصول و موجد جوامع دوقطبی است و موجب رواج ساده‌نگری و فرصت‌طلبی است. همیشه این امکان هست که از یک فرد یا از گذشته تاریخی نکات منفی یا نکات مثبت و آنچه که نیازمان است را استخراج و برجسته کنیم و آن را مطابق میل خود بازخوانی و تعریف کنیم. ولی تحلیل منصفانه نیازمند ارزیابی جامع است نه تاکید بر تایید یکسویه‌ی نکات مثبت یا بیان نکات منفی یک موضوع.

متن کامل گفت‌وگوی انصاف نیوز با آقای عبدی درباره‌ی نگاه صفر و یکی در تحلیل مسائل را می‌توانید در ادامه بخوانید:

انصاف نیوز – به نظر می‌رسد چه از طرف مردم و چه از طرف چهره‌های سیاسی یک نگاه صفر و یکی به مسائل مختلف (برای مثال در قضاوت نسبت به کارنامه‌ی جمهوری اسلامی و یا رژیم گذشته و یا چهره‌های سیاسی در جناح‌های مختلف درون و بیرون نظام و…) وجود دارد. ریشه‌‌های اجتماعی و سیاسی چنین نگاهی به مسائل را در چه مواردی می‌دانید؟

نگاه صفر و یکی، یکی از ساده‌ترین ذهنیت‌های تحلیلی است که کارکردهای خاص خودش را هم دارد. برای نمونه وقتی کودکان سوالی را درباره‌ی یک نفر می‌پرسند، اگر بخواهید توضیح دهید و جوانب آن فرد را برایشان روشن کنید می‌گویند «توضیح نده، فقط بگو که خوب است یا بد!؟»

این ذهنیت برای ساده کردن امور و ندیدن واقعیت‌ها است و بیشتر برای خط‌بندی و جناح‌بندی و یک‌طرف را دیو و یک‌طرف را فرشته معرفی کردن به درد می‌خورد. نگاه صفر و یکی به مسائل، محصول یا موجد رویکرد رادیکال بوده و صرفاً برای این مناسب است که دشمنی و جنگ و ستیز را در روابط حاکم کند.

بنابراین چنین نگاهی به لحاظ سنت تاریخی وجود دارد اما دلایل روانی هم برای آن هست. افراد سعی می‌کنند که خودشان را درگیر پیچیدگی‌های تحلیلی نکنند؛ به خصوص هر چه که در فهم پیچید‌گی‌ها ناتوان‌تر باشند سعی می‌کنند آن را به شکل صفر و یک در بیاورند و مانند یک قرص مولتی ویتامین به دیگران بدهند تا آن را بخورند و تمام ویتامین بدن فرد تامین شود. 

نگاه صفر و یکی محصول و موجد جوامع دوقطبی است و موجب رواج ساده‌نگری و فرصت‌طلبی است. همیشه این امکان هست که از یک فرد یا از گذشته‌ی تاریخی نکات منفی یا نکات مثبت و آنچه که نیازمان است را استخراج و برجسته کنیم و آن را مطابق میل خود بازخوانی و تعریف کنیم. ولی تحلیل منصفانه نیازمند ارزیابی جامع است نه تاکید بر تایید یکسویه‌ی نکات مثبت یا بیان نکات منفی یک موضوع.

انصاف نیوز – از نگاه شما طیفی ندیدن مسائل در تحلیل عملکرد چهره‌ها و جریان‌های سیاسی (داخل و خارج نظام) چه آسیب‌هایی را با خودش به همراه دارد؟

طیفی ندیدن واقعیت همیشه عوارض خاص خودش را دارد. بازی را صفر و یک و حذفی دیدن به قربانی شدن حقیقت منجر می‌شود. می‌گویند که حضرت مسیح هنگام عبور از جایی دید که مردم در تعریف از ویژگی سگی مرده که آنجا افتاده بود بدی می‌گوید و در واکنش گفت که «این سگ چه دندان‌های سفیدی دارد؟»؛ یعنی حتی می‌شود به نکات مثبت یک سگ مرده هم اشاره کرد.

همه می‌دانیم که همه‌ی ما کم و بیش نقاط قوت و ضعفی داریم. آنچه که می‌تواند ما را در جامعه‌ای آزاد و دموکراتیک پیوند دهد نقاط قوت ما و آنچه که می‌تواند سبب دشمنی با یکدیگر شود نقاط منفی و ضعف ما است. بستگی دارد که به دنبال چه باشید؟ اگر دنبال دشمنی و ستیز باشید طبیعی است که خط‌مشی صفر و یک را پیش می‌برید، اما اگر دنبال تفاهم و سازش باشید طبیعی است که به عکس رفتار می‌کنید.

انصاف نیوز – آیا می‌توان عملکرد رسانه‌های رسمی نزدیک به ساختار سیاسی و همینطور رسانه‌های فارسی‌زبان خارج کشور را در حاکم شدن نگاه صفر و صدی در ذهنیت مردم موثر دانست؟

این مسئله فقط محصول رسانه‌های فارسی‌زبان خارج از کشور نیست. اتفاقا ریشه‌ی اصلی آن در رسانه‌های داخل و به خصوص رسانه‌ی رسمی کشور بوده که این وضعیت شکل گرفته است.

رسانه که آزاد نباشد تمام تصویر را سیاه و سفید می‌کند، برای مثال وقتی از رژیم گذشته حرف می‌زند همه را منفی معرفی می‌کند یا نقاط مثبتش را هم حتی به عنوان نقاط منفی جعل می‌کند و یا اصلا آن نقاط مثبت را نشان نمی‌دهد. در این وضعیت داوری‌ها کاملا سوگیرانه است اما وقتی در مورد خود صحبت می‌کنید کاملا معکوس رفتار می‌شود.

یا وقتی دادگاه‌ها و همینطور سیاست غیرعلنی و یکسویه باشد هم همین اتفاق می‌افتد. در حالی که شما در دادگاه‌های علنی می‌بینید که بعضاً فردی که مجرم و مستحق مجازات است در برخی مسائل بی ربط نمی‌گوید و سهمی از مشکلات را به عهده‌ی قربانی می‌گذارد که قابل فهم هم ممکن است باشد. بنابراین ممکن است حتی با او هم یک همدلی به وجود بیاید.

می‌خواهم بگویم که ریشه‌ی این نگاه صفر و یکی در رسانه‌های داخل است اما رسانه‌های خارج هم در آئینه‌ی رسانه‌ی رسمی داخل خودشان را بازتولید کردند و هر دو دارند این فرآیند را تشدید می‌کنند.

انصاف نیوز – از دیدگاه شما چه راهکارهایی برای تغییر این وضعیت و حذف نگاه صفر و صدی در تحلیل مسائل وجود دارد؟

طبیعی است که تنها راه تغییر این وضعیت پذیرش «آزادی رسانه»، «گفت‌وگوی آزاد» برای رسیدن به تفاهم جمعی است. این بهترین راهش است. وگرنه هر کسی از ظن خود یار من می‌شود. هر فردی از گمان خود به مسائل نگاه می‌کند بدون اینکه بتواند به نقد دیگران پاسخ دهد.

تنها راه این است که جامعه به سمت سازش و تفاهم حرکت کند. اگر جامعه به سمت سازش و تفاهم حرکت کند و آن را بهترین مسیر بداند آن موقع روی نقاط قوت و مثبت یکدیگر و گذشته دست می‌گذارد و سعی  می‌کند نقاط منفی و تاریک را نادیده بگیرد و یا به حاشیه ببرد و اصلاحشان کند. و الّا تا وقتی که دعوا باشد رویکرد صفر و یک غالب خواهد بود و وضعیت به همین شکل است و بدتر هم خواهد شد.

انتهای پیام