زمزمه های برجام چینی

روزنامه آرمان امروز نوشت:

وزیر خارجه چین طی بیانیه ‌ای با اشاره به میانجی‌گری کشورش میان تهران و ریاض برای بهبود روابط، گفت که دو طرف به تلاش در این مسیر ادامه داده ‌اند و این امر به شکل ‌گیری موجی از آشتی در خاورمیانه منجر شده است.

در این بیانیه همچنین آمده است که چین از تصمیم صحیح طرف ایرانی قدردانی کرده و به حمایت از کشورهای خاورمیانه برای دستیابی به توسعه در چارچوب شرایط ملی خود ادامه خواهد داد.

وی در ادامه تاکید کرد که تنها با احیای تمامیت و اجرای کامل برجام می‌ توان اختلاف ‌ها بر سر برنامه هسته ‌ای ایران را حل و فصل کرد و از ایران خواست تا زمینه را برای احیای برجام فراهم کند.

مرتضی مکی، تحلیلگر ارشد مسائل بین الملل در رابطه با این اظهارات می گوید: اظهارات وزیر خارجه چین در رابطه با برجام در ادامه کنشگری چین برای بهبود و تنش زدایی در سطح منطقه است که در گذشته نیز شاهد بودیم، این اقدامات را در رابطه با ایران و عربستان انجام داده بود.

وی افزود: این که وزیرخارجه چین به این صراحت خواستار احیای برجام می شود، حاکی از این است که چین در حوزه احیای برجام و ادامه مذاکرات میان ایران و پنج به اضافه یک مصمم است. پیش از این چین محافظه کارترین عضو پنج به اضافه یک بود که در مورد برجام اظهارنظر می کرد و معمولا نیز چین موضع گیری خود را با روسیه و برخی دیگر از طرف ها هماهنگ می کرد اما در این روزها چین به صورت مستقل در این رابطه اظهارنظر می کند.

مکی ادامه داد: وزیرخارجه چین از ایران انتظار دارد که همان طور که در رابطه با عربستان، به نرمی برخورد کرد، همین سیاست را نیز در قبال برجام داشته باشد و در یک تعامل خاص با غرب، شرایط احیای برجام را فراهم کند.

این تحلیلگر ارشد مسائل بین الملل توضیح داد: این اظهارات مقامات چینی زمانی مطرح شده است که ایران و آمریکا گام های مثبتی برای کاهش تنش ها برداشته اند و اقدامات خوبی برای تبادل زندانیان صورت گرفته است.

وی افزود: اظهارات وزیرخارجه چین در این مقطع زمانی مهم است زیرا دومینویی از اتفاقات در حال رخ دادن است و چین نیز در این مقطعزمانی موضع گیری های عجیب و غریبی دارد.

مکی تصریح کرد: این که چین در کنار کشورهای عربی، بیانیه ای در رابطه با جزایر سه گانه صادر کرد، نشان می دهد که چین فشارهایی نیز بر ایران وارد می‌کند تا سطح تنش ها به شکل هایی کاهش یابد. چین برخلاف روسیه، به دنبال این نیست که این مذاکرات بر هم بخورد و خواستار تنش زدایی در این عرصه است.

فارغ از این تحلیل، باید توجه داشت که همین چند هفته پیش بود کهفن هونگدا، استاد مطالعات خاورمیانه در دانشگاه مطالعات بین‌المللی شانگهای و کارشناس برجسته چینی در مسائل ایران گفته بود: «با تامل درباره آن‌چه رئیس‌جمهور شی به رئیس‌جمهور ایران در پکن گفت، فکر می‌کنم چین واقعاً می‌خواهد  مذاکرات برجام  را پیش ببرد. پکن نمی‌خواهد توافق ایران کنار گذاشته شود.»

در واقع، طبق روایت رسمی، شی به رئیسی اطمینان داد که چین به مشارکت سازنده در مذاکرات برای ازسرگیری توافق هسته‌ای، حمایت از ایران در حفظ حقوق و منافع مشروع خود و تلاش برای حل و فصل سریع‌تر این توافق ادامه خواهد داد.

سخنان شی تعجب برانگیز نیست. از سال ۲۰۱۸، موضع چین در مورد برجام تغییر چندانی نکرده است. ترکیبی از درخواست برای بازگشت به توافق و سرزنش یک‌جانبه‌گرایی ایالات متحده در حالی که در حاشیه  مذاکرات وین  باقی مانده است.

 اما مسئله نامشخص آن است که مقامات چینی به طور خصوصی به همتایان ایرانی خود چه گفته ‌اند. حضور علی باقری کنی، مذاکره‌ کننده ارشد ایران در برجام، در هیئتی که به چین سفر کرده است، اگرچه با توجه به گستردگی این سفر تعجب‌آور نیست اما حکایت از تبادل نظری عمیق‌ تر از لفاظی‌های تکراری دارد.

به نظر می رسد چین به اندازه کافی با وضعیت موجود راحت است، نه به این دلیل که بهترین گزینه روی میز است. این گزینه  بازگشت به برجام  است بلکه به این دلیل که از دیدگاه پکن، این وضعیت برای تضمین منافع اصلی چین در منطقه کافی است. به هر حال، حتی پس از خروج ترامپ از توافق با ایران، چارچوب گسترده‌تر توافق همچنان پابرجاست و کنترل حداقلی بر تشدید تنش‌های هسته‌ای ایران را تضمین می‌کند و طرف‌ها را درگیر مذاکرات نگه می‌دارد.

بله، سرمایه‌گذاری‌های چین در ایران از سال ۲۰۱۸ کاهش یافته است و نشان می‌دهد که این توافق چقدر برای آینده روابط چین و ایران حیاتی است. اما روابط اقتصادی، مالی و سیاسی بین پکن و کشورهای شورای همکاری خلیج فارس بدون تأثیر از تنش‌های دریایی در خلیج فارس در حال شکوفایی است.

سفر شی جین‌پینگ به عربستان سعودی در ماه دسامبر نشان داد که علی‌رغم یک برجام رو به زوال، ردپای چین در منطقه هم‌چنان به گسترش به ظاهر غیرقابل توقف خود ادامه می‌دهد و مورد استقبال شرکای عرب قرار می‌گیرد.

در یک صحنه جهانی که مسائل مهم‌تری توجه دیپلماتیک چین را به طور کامل درگیر کرده است، رقابت با ایالات متحده و جنگ روسیه و اوکراین انگیزه‌ها برای تخصیص منابع دیپلماتیک گرانبها برای ایفای نقش فعال در میانجیگری بین ایران و واشنگتن بسیار کم است، به ویژه با توجه به اینکه پکن فاقد اراده و تجربه برای رهبری مذاکرات برای  احیای برجام  است.

در عوض، چین بسیار راحت‌تر است که از طریق واردات مخفیانه نفت ایران، یک راه نجات اقتصادی به تهران بدهد که هم مزیت یک منبع نفت خام ارزان قیمت برای چین را دارد و هم از خطر یک تشدید بالقوه، زمانی که جمهوری اسلامی از نظر اقتصادی در تنگنا قرار بگیرد، اجتناب می‌کند.

نتیجه یک تعادل متزلزل است که به شدت وابسته به وضعیت موجود است. به گفته پروفسور فن، «اگر بتوان در روابط بین‌المللی درباره عدالت صحبت کرد، خروج یک‌جانبه آمریکا از برجام واقعاً اشتباه بوده است. از سرگیری اجرای کامل برجام نیز موضوع احترام به انصاف و عدالت بین المللی است.»

به نظر چین، طرفی که پس از به خطر انداختن برجام نیاز دارد که سازش کند، ایالات متحده است نه ایران. با این حال، به گفته فن، در حالی که برجام همچنان بهترین گزینه برای چین است، «اگر ایالات متحده و ایران بتوانند خارج از مذاکرات برجام به یک راه حل دوجانبه دست یابند، توافق فعلی چندان اهمیتی نخواهد داشت. اما آیا این دو کشور می‌توانند در یک دوره کوتاه‌تر آشتی کنند؟» تنها ترس از فروپاشی کامل و نهایی برجام می‌تواند چین را وادار کند که ایران را به توافق بازگرداند و مقداری از منابع دیپلماتیک خود را به میانجیگری بین تهران و واشنگتن اختصاص دهد. با این حال، در حالی که وضعیت فعلی روابط چین-آمریکا امید به میانجیگری پکن را کم می‌کند، این شانس وجود دارد که مقامات چینی به طور خصوصی نگرانی‌های خود را با ایرانی‌ها در میان بگذارند.

به نظر می رسد چیزی پیرامون برجام دوباره در حال حرکت است، هرچند در جهتی نامشخص.

اگر همانطور که آقای فن گفت، سخنان مقامات چینی منعکس کننده تمایل مجدد چین برای پیشبرد مذاکرات باشد، ممکن است شاهدی باشد که پکن متوجه شده است که ماجراجویی توافق با ایران به نقطه شکست رسیده است و تعادل نامطمئن فعلی آن ممکن است فرو بریزد.

انتهای پیام