«درویش» یا «نوشین»؛ طراح سازه استادیوم تختی کیست؟

در پی درگذشت هشیار نوشین، استاد دانشگاه Surrey انگلستان که از وی به عنوان یکی از پیشگامان سازه های فضاکار یاد می شود، رسانه های فارسی زبان داخل و خارج کشور از وی به عنوان طراح سازه استادیوم تختی (فرح آباد) یاد می کنند در حالی که با یک سرچ ساده در بین گزارش ها و منابع مختلفی که درباره استادیوم ۳۰ هزار نفری مهجور پایتخت وجود دارد و در وب سایت خود استادیوم با تنها نامی که به عنوان معمار و طراح این سازه مواجه می شویم، دکتر جهانگیر درویش، معمار برجسته ای است که از پروژه‌های معروف او می‌توان به انستیتوی ملی آموزش در مازندران، مرکز رادیو تلویزیون‌های تهران، بندرعباس، شیراز، ارومیه و تبریز، ساختمان مرسدس بنز در تورین، ویلاهای مسکونی در آمریکا، بازآفرینی مرکز خرید هوستون، پنج ساختمان فروش اتومبیل برای برندهای کرایسلر، مزدا، تویو تا، رنو، جیپ نام برد.

به گزارش خبرنگار دیده بان علم ایران، جهانگیر درویش که متولد سیزدهم شهریورماه سال ۱۳۱۲ در ورامین است دوره کودکی را در باغ بزرگ پدری که بعدها بنای کارخانجات قند ایران شد گذراند. پدر او سعدالله خان درویش از مبارزان تأثیرگذار نهضت جنگل بود. وی دوره متوسطه را در دبیرستان‌های البرز و هدف و دوره مقدماتی دو ساله معماری را از سال ۱۳۳۴ تا ۱۳۳۶ در دانشکده هنرهای زیبای دانشگاه تهران به پایان رساند. سپس برای ادامه تحصیل در رشته معماری به ایتالیا رفته و کارشناسی ارشد خود را از دانشکده معماری شهر رم ایتالیا گرفت. دوره دکتری را نیز در سال ۱۳۴۱ در دانشگاه پلی تکنیک شهر تورین ایتالیا به پایان رساند. وی در سال ۱۳۴۴ مؤسسه معماری درویش را در تهران پایه گذاری کرد.

آرشیتکت جهانگیر درویش با توجه به تجربه ای که در زمینه معماری اسکلت‌های خاص در ایتالیا داشت از خرداد ماه ۱۳۴۵ طرح استادیوم سی هزار نفری فرح آباد را عهده دار شد.
ورزشگاه تختی (فرح آباد) در شرق تهران، نخستین مجموعه ای است که برای پوشش وسیع آن از سیستم کابلی استفاده شده است. طرح جامع ورزشگاه، معماری استادیوم و پوشش آن توسط جهانگیر درویش طراحی شد. محاسبات پوشش فضا توسط فرانسوی ها (B.E.T.CETAC) و مدل سازی سیستم کابلی در دانشگاه ساری (Surrey) و سپس اجرای آن پوشش که در ایران تازگی داشت توسط مهندسان وکارگران الجزایری، که برای فرانسوی ها کار می کردند به مرحله اجرا درآمد.

به نظر می رسد مشارکت احتمالی مرحوم دکتر نوشین در طرح استادیوم فرح آباد که باعث این شائبه شده در مرحله مدل سازی سیستم کابلی در دانشگاه ساری بوده که دکتر نوشین از سال ۱۳۴۱ عضو هیات علمی این دانشگاه بوده است.

نکته قابل تامل این که در مصاحبه های متعدد دکتر درویش اشاره ای به همکاری دکتر نوشین در این طرح نشده است.

ساخت این سازه از سوی بزرگترین و مطرح ترین پیمانکار آلمانی کاری ناممکن و انجام نشدنی دانسته و اصرار داشتند که باید راه حل سازه تغییر یابد زیرا آن زمان شرایط ساختمان سازی در جهان به گونه ای بود که کسی نمی توانست تصور کند سازه ای متشکل از کابل با دهانه های وسیع قابل اجرا باشد اما درویش با همراهی همسر خویش ماریزا درویش که او نیز دکترای معماری داشت آماده اجرای آن شد. . در ایران هیچ پیمانکاری دانش و توان انجام آن را نداشت حتی کارگران نیز برای چنین سازه ای آموزش ندیده بودند لذا طراحی اجرا و مدیریت پروژه این سازه را خود بر عهده گرفت و در کمتر از پنج سال با فراز و نشیب های بسیار و مشکلات این پروژه خاص را که در خارج بزرگترین سازه کابلی جهان نام گرفت به بهره برداری رساند.

درویش در طراحی استادیوم تختی، نوآوری های زیادی را چه در سیستم پوشش کششی و چه در استخوانبندی بتنی طراحی و اجرا کرده است.

در مورد طرح استادیوم ورزشی تختی پس از آزمایش مشخصات محاسبات روی مدل مقادیر مصالح حدوداً کمتر از ۳ درصد تغییر کرد که اجرای آن ۱۳۴۶ تا ۱۳۵۲ طول کشیده که نما و طرح از کشور ایتالیا و ساخت این ورزشگاه توسط فرانسوی می‌باشد

ایده کلی طرح استادیوم به صورت نعل اسبی طرح شده‌است به طوری که تمام تماشاگران در یکطرف و پشت به غرب قرار گیرند و در قسمت شمال و جنوب هم با حداقل جا ادامه پیدا کند

علت اساسی وقت برگزاری حداکثر مسابقات از ساعت ۲ بعدازظهر به بعد بود که تمام بینندگان مسابقه تا آنجا که ممکن است در شرایط مساوی و خلاف نور خورشید قرار گیرند. از طرف دیگر این راه حل امکان خواهد داد که برای نمایشات ملی و نمابشات در شب از جهت شرق زمین اصلی مسابقات به عنوان یک صحنه عظیم استفاده شود

شکل هندسی استخوان بندی پوشش سقف به صورت یک زین اسب می‌باشد که از یک طرف متصل به کناره صلب بتنی استادیوم و از طرف دیگر توسط یک کابل مرکب بعنوان کناره داخلی غیر صلب مهار شده‌است

دو طرف کابل کناره در دو نقطه قرینه نسبت به محورعرضی استادیوم به فاصله ۲۳۵ متر از یکدیگر و هر کدام در ارتفاع ۷۰و۷۱ متر مهار شده‌اند.

درویش در کتاب «استادیوم فرح آباد تهران» که توسط انتشارات علم معمار به چاپ رسیده به تفصیل در خصوص معماری استادیوم تختی (فرح) توضیح داده است.

وی در مقدمه کتاب آورده است: «این کار را در سال ۱۳۴۶ شروع کردم و در سال ۱۳۵۲ به پایان رساندم. در آن زمان حتی کامپیوتر نبود. پیشرفته ترین وسیله تهیه نقشه میزهای چوبی نقشه کشی با تکنیکراف بود. حدود ۳۰ سال پس از پایان ساختمان استادیوم، کامپیوترهای خیلی ابتدایی، فقط قادر به محاسبات ساده دو بعدی، به بازار آمد.این نقشه با دست کشیده شده و با “زیپاتون” که فکر می کنم امروز کسی نداند چیست، یعنی با کاغذهای رنگی که با چسب روی نقشه چسبانده می شد و قطعه به قطعه نصب می شد!! تمام سایه ها به همین طریق اجرا شده. فکر می کنم امروز برای من انجام چنین کاری مثل بدترین نوع محکومیت به اعماق شاقه باشد.کلیهء نقشه های این کتاب به اجبار زمان با دست ترسیم شده ولی مشکل من روش نقشه کشی نبود، بلکه طراحی سازه کابلی با ابعاد بزرگ بود.

اجزای عمده طرح، سازه کابلی با شکل “مقاوم” بین دو سهمی متنافر است که سهمی کابلی بیرونی و بالاتر، به طول حدود ۳۳۰ متر است و در محاسبات سازه نیرویی معادل ۹۰۰ تن بر متر طول نیروی کشش آن است و بین دو پایه فولادی با ارتفاع ۷۲ متر و دهانه ۲۵۴ متر قرار دارد و تناسب پایه ها (پیلون ها) تناسب یک مداد است!در ژیمنازیوم نیز سطح بین دو سهمی متنافر پوشش “مقاوم” را تشکیل می دهد.اتصال قسمت حدود یک سوم ارتفاع جدارهای نازک حامل پلکان تماشاچیان به صورت دال با بتن مسلح و دو تیر در دو طرف آن به صورت رامپ اتومبیل رو؛ عنصر اتصال جدارهای نازک برای استقامت و جذب نیروی زلزله است.»

انتهای پیام