حیات شفاف، شفافیت حیاتی

انصاف نیوز، وحید فراهانی: اگر بخواهم در سالی که گذشت بر یک موضوع تاکید کنم، در میان انبوه مسایل ترجیح می‌دهم به شفافیت دولتی و مطالبه‌گری مردمی اشاره کنم. گرچه موضوع جدیدی نیست اما برای نهادینه شدن نیازمند تکرار و تحلیل مستمر است.

چند اتفاق مهم در سال 95 افتاد (فارغ از چرایی آن)؛ حقوق‌های نجومی برخی از موسسات دولتی و املاک نجومی شهرداری که این دو از جمله بحث‌های عمده‌ی سال گذشته بود.

در سایت www.Transparency.org آمدهاست: «جنبشی جهانی که یک چشم انداز را به اشتراک می گذارد: جهانی که در آن دولت، تجارت، جامعه مدنی و زندگی روزانه مردم عاری از فساد باشد».

چنین تعریفی گواه این است که مساله شفافیت و مبارزه با فساد الزاما امری سیاسی صرف و مختص به قدرت حاکم نیست و در واقع سراسر زندگی اجتماعی و حیات سیاسی حاکمیت را در بر می گیرد (طبیعی است که حیات سیاسی در این مساله نمود بیشتری دارد) و هرگونه مصلحت اندیشی باید در سایه شفافیت انجام بگیرد. مخفی کردن یا کتمان مسائل به بهانه مصلحت اندیشی راه به جایی ندارد کما اینکه بنا به تجربه این موضوع ثابت شده است. شفافیت را به زعم من می توان از دو منظر بررسی کرد:

از یک طرف دسترسی آزاد به اطلاعات و تصمیم‌گیری حاکمیت در اتاق شیشه ای و از طرف دیگر ارتقای سطح کیفی، پالایش اطلاعات و استانداردسازی در عرصه تولیدی، خدماتی و قانون گذاری؛ البته لازم به ذکر است در بحث از شفافیت اصولا دیدگاه اول منظور است و دومی تعبیر بنده از مفهوم شفافیت است که متمم اولی است. به طور خلاصه در شرح آن می توان گفت: شفافیت در عرصه تولیدی، خدماتی، قانون­گذاری بدان معناست که برنامه ریزی ها و سیاست گذاری ها مبرا از آلایش منافع شخصی و گروهی باشد، بطوری که دیگر خبری از رانت درمیان نباشد و در سیاست های بازتوزیعی، دولت «حساب چرخان» [1] بفرساید و از میان برود. همانطور که «پیتر پتکی» در مقاله «هراس از آزادی: چالش فکری و معنوی لیبرالیسم» [2] با بررسی آرای «جیمز بوکانان» بیان می دارد: «اگر دولت بازتوزیعی بی ملاحظه قدرت بگیرد، آن وقت ما تضعیف شده و به دامن دولت حساب چرخان خواهیم افتاد، و آن جا گودی است که گروه های پرنفوذ صاحب منافع خاصه در مقابل یکدیگر چون گلادیاتورها در جنگ همه کس عیله همه کس به بازی های سرجمع صفرشان مشغولند. «بوکانان» مشتاق جهانی است عاری از بازی های سرجمع صفر، جهانی را می خواهد با بازی های سرجمع مثبت. » (مجله اینترنتی بورژوا)

اما آنسوی ماجرا مطالبه گری جامعه است. زمانی می توانیم توقع هرگونه تغییر و تحول را داشته باشیم که گفتمان اصلاحات (در معنای عام آن) از طبقه الیت به عرصه عمومی جامعه تسری پیدا کند و به یک خواست همگانی از سوی جامعه تبدیل شود. کوتاه بگویم با توجه به نقش تکنولوژی و ابزارهای ارتباطی جدید این روند بیش از پیش در سالی که گذشت تسریع شد و شاهد نشر و پخش بسیاری از اخبار حساس و تاثیرگذار بودیم. همین شبکه وسیع گسترده ارتباطات سبب بالا رفتن سطح هوشیاری و آگاهی مردم جامعه شده است به گونه ای که نه تنها سبب محتاط شدن حاکمیت در طرز عمل خود شد بلکه پای مسوولین را به عضویت در شبکه های اجتماعی ای کشانده که پیش از این نسبتا مذموم شمرده می شدند (کما اینکه شاهد فیلتر بودن بعضی هستیم) و نکته اساسی آن است که مسوولین را نسبت به پیش­تر مجبور به پاسخگویی کرده است و دیگر اینگونه نیست که سخنان و خطابه های آنان یک سویه باشد. مردم دیگر خریدار هر حرف و سخنی نیستند و امکان واکنش و به اشتراک گذاری آن را دارند که تا حدی به واسطه ی این شبکه گسترده ارتباطی، انحصار صداوسیما در تولید و مهم­تر از آن پخش اخبار یک سویه شکسته شده است. از دستاوردهای این فرایند می توان به قضیه ی فیش های حقوق های نجومی اشاره کرد و در مقابل واکنش نسبتا مطلوب دولت که برخلاف دولت های نهم و دهم به جای کنمان و فرافکنی، با پذیرش (و حتی می توان گفت پذیرش دولت به سبب اجبار شرایط آن بود که این مطالبه گری و شفافیت هرچقدر بیشتر شود احتیاط دولت از یکسو و پاسخگویی آن از سوی دیگر بیشتر می شود) عقلایی موضوع در صدد رفع و رجوع آن برآمد.

لازم می دانم چند نکته در باره ی آنچه گفته شد را یادآوری کنم:

با توجه به نام­گذاری سالی که گذشت و نام­گذاری سال جدید (اقتصاد مقاومتی: اقدام و عمل 1395، اقتصاد مقاومتی: تولید – اشتغال 1396) بهتر است در نظر داشته باشیم که بهبود شرایط اقتصادی کشور در بستری از شفافیت (در هر دو وجهی که گفته شد) امکان پذیر است.

در باره ی عملکرد دولت باید بگویم، سنجش عملکرد و دستاوردهای دولت امری نسبی است؛ یک چشم انداز در نظر می گیریم و یک نقشه راه برای آن ترسیم می کنیم، بعد از آن عملکرد و دستاوردهای دولت ها را با توجه به چشم انداز و نقشه راه آن و در مقایسه با عملکرد دولت های پیشین می سنجیم. مسلما توقع داشتن یک دولت بی­ عیب و نقص، کاری ساده لوحانه است، همچنین توقع معجزه و نتیجه بخش بودن اقدامات دولت در بازه زمانی کوتاه (یعنی اقدامات زود بازده ملاک قرار گیرد) دور از انصاف است. دریغا که تبلیغات رسانه ای دولت سبب ایجاد «حباب توقعاتی» شد که به دور از واقعیت امر است و همین ایجاد توقعات کاذب همانند کف ناشی از جوش و خروش آب در پیچ و خم رودخانه است که سبب درهم ریختگی سره و ناسره شده و تا آرامش و فروکش تلاطم رودخانه زمان قابل ملاحظه ای می طلبد.

از دولت دوازدهم انتظار دارم از آغاز به کار خود در همین ابتدای سال جدید به گونه ای عمل کند که ضمن رعایت اصل شفافیت در اقدامات خود از ایجاد توقعات کاذب بپرهیزد، سنجینده عمل کند و در عوض سعی کند در مسیر نهادینه کردن روحیه متانت، صبوری به همراه مطالبه گری جامعه در برنامه ریزی و سیاستگذاری های اصلاحات محور گام بردارد. همانطور که ماکس وبر در سخنرانی خود تحت عنوان «سیاسست به مثابه حرفه» گفته است: «سیاست سٌفتن سخت و آهسته تخته های سفت است، هم شور و عشق می طلبد هم دوراندیشی».

در پایان لازم می دانم برای بهبودی وضعیت محیط زیستمان آرزو کنم. بخاطر دارم زمانی دوستی نگرانی خود در رابطه با محیط زسیت را اینگونه ابراز کرد: شاید دیر یا زود بالاخره با آزمون و خطا بتوانیم بر سر وضعیت سیاسی کشور به اجماع برسیم اما وضعیت محیط زیست اینگونه نیست، اگر از دست برود بازگشتی در کار نیست. محیط زیست نباشد اساسا دیگر زیستی وجود ندارد که بخواهیم سیاستی را دنبال کنیم!

در این نوشتار صحبت از شفافیت بود، امید دارم که سال نو شاهد «درخشش ابدی محیط زیستی بی آلایش» باشیم. به امید ایرانی آباد و آزاد…

[1]. دولت حساب چرخان اصطلاحی است برای فعالیت یک کارگزار مالی که با سرمایه مشتری خود خریدوفروش زائد می کند، تا تنها سهم کارمزد خود را بالا ببرد، بی آنکه هیچ سود خالصی برای مشتری خود حاصل کند. حساب چرخانی جزو فعالیت های غیرقانونی در صنعت مالی است؛ اصطلاح حساب چرخانی را «آنتونی .د .جسی» در توصیف فعالیت های عمده دولت رفاه برای اول بار بکار برده است.

[2] . Peter J. Boettke : https://papers.ssrn.com/sol3/papers.cfm?abstract_id=2268204

انتهای پیام