چه خواهد شد؟
محمدرضا پویافر، جامعه شناس، در یادداشتی تلگرامی با عنوان «چه خواهد شد؟» درباره‌ی آینده‌ی ایران، دین و دینداری نوشت:
این روزها خیلی‌ها از هم می‌پرسند که چه خواهد شد؟ البته معنای پنهانِ بیشتر این سوالات سیاسی و اقتصادی است. این که آینده نظام سیاسی ایران که البته مثل همه سطوح نظام اجتماعی با اقتصاد گره خورده است- چه خواهد شد و کشور به چه سمتی خواهد رفت، دغدغه خیلی از مردم شده است.
مشابه با چنین پرسشی برای دین و پژوهشگران اجتماعی دین هم مطرح بوده است. نکته جالب توجه این که همچون نگرانی مداومی که بین بعضی از مردم نسبت به آینده وجود دارد، این ابهام در مورد آینده دین در جامعه هم وجود دارد. از همین روست که تعدادی از جامعه شناسان دین مانند استارک معتقدند که وضعیت دین در جامعه امروز با دیروز چندان تفاوتی نداشته است. آنها حتی اشاره می‌کنند که این احساس که «دینداری و نقش اجتماعی دین در جامعه نسبت به گذشته کمتر شده»، همواره در گذشته هم وجود داشته است.
استنباط از نتایج پیمایش‌های ملی در ایران طی سالهای اخیر نشان می‌دهد که همراه با دغدغه، ابهام و نگرانی از آیندهِ مسایل اجتماعی، اقتصادی و سیاسی، ارزیابی مردم از آینده دین و دینداری در جامعه هم، یک ارزیابی منفی است. بنابراین ممکن است این تصور ایجاد شود که وضعیت دینداری در ایران بر اساس این ارزیابیِ مردم رو به نزول است. اما مسأله اینجاست که اعتماد به این نظر مردم در ارزیابی از آینده برای ارزیابی وضعیت دین و همچنین دینداری نمی‌تواند چندان معتبر باشد. گواهِ این سخن از مراجعه به نتایج نخستین پیمایش ملی ارزشها و نگرش‌ها در ایران با عنوان «گرایش‌های فرهنگی و نگرش‌های اجتماعی در ایران» (علی اسدی، ۱۳۵۳) پیدا می شود. در صفحه 175 گزارش این پیمایش چنین آمده است:
«وقتی از مردم سوال کردیم که مردم در حال حاضر بیشتر به امور دینی توجه می‌کنند یا در گذشته؟ اکثریت افراد اظهار بی اطلاعی می‌کردند (حدود 57%) و اعتقاد رایج بر این بود که میزان توجه به امور دینی در سابق بیشتر بوده است. نکته قابل توجه در این مورد آن است که کسانی در این عقیده بیشتر مصرّند که خود کمتر به رفتارهای مذهی گرایش دارند (یعنی همان گروه‌هایی که اشاره کردیم وابستگی کمتری به نماز خواندن، روزه گرفتن، خمس و زکات دادن دارند و به میزان کمتری نیز از برنامه‌های رادیو و تلویزیون استفاده می‌کنند). نسبت کسانی که اعتقاد داشتند توجه به امور دینی در حال حاضر فرقی با گذشته ندارد بسیار ناچیز است. وضع مذهب و میزان گرایش به آن در آینده برای اکثریت افراد مبهم است و بیش از 58 درصد نمی‌دانند که در آینده مردم بیشتر به امور مذهبی خواهند پرداخت یا کمتر».
هرچند که وجودِ تغییرات اجتماعی در سطوح مختلف مورد تأیید همه است، اما از مرور این بخش کوتاه از گزارش پیمایشی که بیش از چهار دهه پیش انجام شده به خوبی روشن می‌شود که درک و ارزیابی مردم از این تغییرات شکل چندان متفاوتی نیافته است. این، خود نشان می‌دهد که تغییرات اجتماعی از جمله در حوزه دین و دینداری بیش از آنکه یک روند خطی داشته باشد که نشان دهنده کاهش یا افزایش کل‌دینداری باشد، تغییراتی چند بعدی و متفاوت را در شاخص‌های مختلف نشان می‌دهد.
انتهای پیام
تاریخ گذشته بسیاری از جوامع پراز چنین تغییراتی است …….خیر …دین ومعتقدات مردم باقی خواهند ماند اگرچه متولیان مدعی دچار……شوند اینده روشن است ……
این متولیان مدعی هستند که باید پندارهاشان را تغییر دهند…..
دین نه تنها باقی میماند ، بلکه گسترش هم خواهد یافت ، البته بدون دخالت متولی !