امپریالیسم و اضمحلال دولت ـ ملت
کتاب چنان‌که از عنوانش انتظار می‌رود باید در بارۀ امپریالیسم باشد، اما چون بخشی از یک منظومۀ نظری بزرگ‌تر است، موضوعات بسیار گسترده و نامنتظره‌ای را پوشش می‌دهد؛ گاه بازخوانی تاریخ است و گاه واکاوی اندیشه‌های نظریه‌پردازان و ایدئولوگ‌ها
به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا): «هانا آرنت» بی شک یکی از تاثیرگذارترین فیلسوفان سیاسی در قرن بیستم است. فیلسوفی که در میان فجایع بشری این قرن پر آشوب زیست و آنچه زیست و تجربه کرد نقش پرررنگی در آثارش برجای گذاشت. کتاب «امپریالسیم»(عناصر و خاستگاه‌های حاکمیت توتالیتر) که به تازگی و با ترجمه مهدی تدینی؛ مترجم نام آشنای حوزه اندیشه سیاسی توسط انتشارات ثالث روانه بازار نشر شده است، بخش دوم از سه‌گانه «عناصر و خاستگاه‌های حاکمیت توتالیتر» است که به گمان بسیاری می‌توان آن را اثر اصلی هانا آرنت دانست. عناوین این سه گانه عبارتند از یهودی ستیزی، امپریالیسم و توتالیتاریسم. جلد نخست این مجموعه یعنی «یهودی ستیزی» پیشنر توسط مهدی تدینی به فارسی ترجمه شده بود و جلد سوم آن(توتالیتاریسم) نیز با ترجمه محسن ثلاثی به دست خوانندگان فارسی رسیده بود و حال با انتشار «امپریالیسم»، این سه گانه به شکل کامل در اختیار علاقه‌مندان قرار گرفته است. آرنت این اثر را یک بار به زبان انگلیسی در سال 1951 و یک بار در سال 1955 با یک بازنگری و به زبان آلمانی منتشر کرد. نسخه آلمانی این کتاب که حجم بیشتری نسبت به نسخه انگلیسی دارد، مبنای ترجمه این اثر به زبان فارسی بوده است.
تدینی در یادداشت مترجم به گستردگی موضوعات مورد اشاره در کتاب می‌پردازد و آن را این طور معرفی می‌کند: «کتاب چنان‌که از عنوانش انتظار می‌رود باید درباره امپریالیسم باشد، اما چون بخشی از یک منظومه نظری بزرگ‌تر است، موضوعات بسیار گسترده و نامنتظره‌ای را پوشش می‌دهد؛ گاه بازخوانی تاریخ است و گاه واکاوی اندیشه‌های نظریه‌پردازان و ایدئولوگ‌ها؛ گاه نقد ادبی است و گاه بازاندیشی در مبانی حقوق بشر یا بررسی آرایش قدرت میان استعمارگران دیرینه و نو. به همین دلیل این کتاب گنجینه سرشاری از تحلیل‌هایی پردامنه است و از آثار نویسندگانی چون فرانتس کافکا، رودیارد کیپلینگ و جوزف کنراد می‌گذرد و به مباحثی در باره حقوق بشر و زندگی بی‌تابعیت‌شدگان و مهدورالدم‌های مدرن در گوشه اردوگاه‌ها می‌رسد، از نژادباوری و جنبش‌های پان‌ژرمن و پان‌اسلاویست می‌گوید و از حاکمیت بوروکراتیک در مناطق استعماری. همه این‌ها روی هم بنیادی شناختی را می‌سازد تا در جلد بعد، با مدرن‌ترین شکل حاکمیت امپریالیستی، توتالیتاریسم، آشنا شویم.»
او هم چنین ویژه برخوانش اثر آرنت به زبان فارسی می‌کند و می‌گوید: «خواندن کتاب امپریالیسم برای این‌که بدانیم از نظر آرنت حاکمیت‌ها و جنبش‌های توتالیتر از کجا سر برآوردند، ضروری است. اما این کتاب برای خواننده ایرانی سودی مضاعف نیز دارد. ما در تاریخ دو قرن اخیر در پی مواجهه با غرب برای نخستین بار با فرهنگی روبرو شدیم که پیچیده‌تر و تواناتر از فرهنگ کهن ما بود. در نتیجه علاوه بر عقب‌ماندگی عینی به لحاظ ذهنی نیز «دستگاه نظری» لازم را برای شناسایی این هماورد جدید نداشتیم و ناگزیر ره افسانه زدیم. آرنت با واکاوی دستگاه امپریالیسم، با باز کردن چرخ‌دنده‌ها و اجزای تشکیل‌دهنده آن، با بیرون کشیدن ریشه‌های آن از خاک و با بردن خواننده به پشت پرده این نمایش قدرت، به ما کمک می‌کند آنچه را زمانی از آن هیولا ساختیم بشناسیم، البته بدون آن‌که از چاله ناآگاهی بیرون آییم و به چاه ایدئولوژی‌های قرن بیستمی بیفتیم.»
امکان برآمدن رژیم‌های توتالیتر
اما چرا امپریالیسم؟ ارتباط امپریالیسم با برآمدن اندیشه‌های توتالیتر را باید در کجا جست و جو کرد؟ هانا آرنت در پیشگفتار این اثر و در توضیح مقصودی که از امپریالیسم در نظر او بوده است می‌نویسد: «کتاب پیش رو تنها به امپریالیسم استعماری اروپا به معنای دقیق آن می‌پردازد؛ امپریالیسمی که با برچیدن سلطه بریتانیا بر هند پایان یافت. کتاب اضمحلال دولت ـ ملت را روایت می‌کند؛ تاریخی که وقتی بعدتر به آن می‌نگریم، تقریبا دربردارنده همه عناصری بود که بر آمدن رژیم‌ها و جنبش‌های توتالیتر را امکان پذیر کرد. نخست با عصر امپریالیسم بود که چیزی به عنوان سیاست جهانی پدید آمد و بدون چنین سیاستی ادعای توتالیتر برای سلطه بر جهان معنا نداشت. نظام دولت ـ ملت‌ها در جریان این عصر نشان داد عاجز است از این که یا برای سیاست خارجی تبدیل شده به سیاست جهانی قواعدی جدید بسازد یا نوعی صلح رومی به سایر جهان تحمیل کند. تنگ نظری و کوته بینی سیاسی این نظام در نهایت به فاجعه حاکمیت توتالیتر انجامید که رخدادهای مصیبت بار و ذهنیت مصیبت بارتر دوران پیشین در سایه دهشت بی همتای آن گم شد.»
علاوه بر پیشگفتار، کتاب از پنج فصلی اصلی تشکیل شده است که هرکدام از آن‌ها به زیرفصل‌های دیگری تقسیم می‌شوند. «رهایش سیاسی بورژوازی»، «تکامل پیشاامپریالیستی مفهوم نژاد»، «نژاد و بوروکراسی»، «امپریالیسم قاره‌ای و جنبش‌های پان» و «افول دولت- ملت و پایان حقوق» بشر فصول اصلی کتاب را تشکیل می‌دهند. کتاب در مسیر خود در کنار تاریخ که به نوعی خط اصلی را تشکیل می‌دهد به نظریه‌های سیاسی گریز می‌زند. خط سیری که از زمینه‌های ایجاد شدن امپریالیسم آغاز می‌کند و به تبعات و چگونگی گسترش آن می‌پردازد. زبان کتاب نیز به فراخور موضوع چندان ساده نیست و برای خواننده‌ای که شناخت قبلی چندانی از مفاهیم پایه ندارد، دیریاب خواهد بود، هر چند تدینی با اختصاص دادن بخش پایانی کتاب به یادداشت‌ها در توضیحات سعی کرده است، تا حد ممکن به درک کامل اثر کمک کند. همانطور که پیشتر اشاره شد، آرنت در این کتاب دست بر روی منظومه‌ای از مفاهیم می‌گذارد که بسیاری از آن‌ها کماکمان چالش‌های اصلی نظام جهانی را تشکیل می‌دهند. آرنت کتاب خود را این طور به پایان می‌برد:«بلایی که امروز بی تابعیت شدگی سر پناهجویان در سراسر جهان می‌آورد همان مهدورالدم شدگی دیرین است؛ تنها این که در این جا مهدورالدم شدن آن پیش شرط قدیمی خود را از دست داده است: مهدورالدم شدن در قدیم پیامد عملی بود که فرد با ارتکاب آن خودش داوطلبانه خود را از اجتماع انسانی بیرون می‌راند. افزون بر این، شمار پیوسته فزاینده آن‌ها تمدن ما و تمدن دنیای سیاسی را درست به همان نحو و چه بسا به نحوی هولناک‌تر تهدید می‌کند که زمانی اقوام برر یا قجایع طبیعی تهدید می‌کردند؛ دیگر این که امروز نه این تمدن یا آن تمدن، بلکه کل تمدن بشر در مخاطره است.»
کتاب «امپریالیسم» اثر هانا آرنت با ترجمه مهدی تدینی در 437 صفحه، 770 نسخه و قیمت 68 هزار تومان از سوی انتشارات ثالث وارد باراز نشر شده است.
انتهای پیام
