تحلیل اکونومیست: آیا تحریم ها قاتل مذاکرات می شوند؟

پس از هفته ها معامله که به طور غیر قابل انتظاری دشوار بود، شش قدرت جهانی و ایران در 12 ژانویه به توافقی دست یافتند که جزئیات سند اقدام مشترک ژنو به منظور متوقف کردن برنامه های هسته ای ایرن به مدت شش ماه را تشریح می کند. اجرای سند اقدام مشترک که در ماه نوامبر مورد مذاکره قرار گرفته بود از 20 ژانویه آغاز می شود.  آژانس بین المللی انرژی اتمی مسئولیت نظارت بر روند اجرای این قرارداد را بر عهده دارد و به همین دلیل سطح نظارت های خود را افزایش خواهد داد. در مقابل ایران ماهیانه و به صورت قسطی به 4 میلیارد و 200 میلیون دلار پول نفت بلوکه شده اش دست می یابد و برخی تحریم های مالی اندک نیز تعلیق خواهند شد. با این حال اکنون زمان برای دستیابی به یک توافقنامه جامع تر و دراز مدت تر در حال سپری شدن است. حتی حامیان توافق مقدماتی نیز شانس موفقیت در حصول توافق نهایی را پایین توصیف می کنند.

هرچند سند اقدام مشترک ژنو از سوی برخی  یک توافق تاریخی توصیف شد، اما گروهی دیگر به سرکردگی بنیامین نتانیاهو، نخست وزیر رژیم اسرائیل ادعا می کنند این توافق شش ماهه تنها به معنی خرید زمان است. گری سیمو، که تا سال گذشته با باراک اوباما در امور کنترل تسلیحاتی و مساله ایران مشاوره می داد و اکنون در مرکز بلفر هاروارد مشغول به کار است ،این نکته را خطر نشان می کند که هیچ یک از طرف ها اهرم های خود را کنار نگذاشته اند. بسیاری از اقدامات انجام شده نیز قابل بازگشت است و این در حالی است که مشکل ترین موضوعات برای پایان راه باقی گذاشته شده اند.

جای تعجبی وجود ندارد که باتوجه به درجه بی اعتمادی دو جانبه، باید سرانجام از جایی آغاز کرد. اما این به این معنی است که هنوز دشوارترین موضوعات باقی مانده اند که باید به آنها رسیدگی شود. به بیان دیگر، توافقی که برای آمریکا و متحدان اش مانند آلمان، انگلیس و فرانسه قابل امضاء کردن باشد بسیار با آن چیزی که حتی رئیس جمهور میانه رو ایران بتواند آن را بپذیرد، فاصله دارد.

اوباما می گوید ایران باید محدودیت های قاطعی را در مورد برنامه های هسته ای خود اعمال کرد. اما در صورتی که ایران به واقع به دنبال هسته ای شدن باشد، درواقع هیچ توافقنامه ای نمی تواند مانع آن شود، زیرا ممکن است توافق های هسته ای زیرساخت ها را از بین ببرند اما دانش هسته ای که در ایران پدید آمده با توافقنامه حذف نمی شود. هدف واقعی اوباما این است که احتمال دستیابی شدن ایران را به حداقل برساند و این راه را برای ایران دشوار تر کند.

به این منظور ضمن تاکید بر محدودیت سطح غنی سازی، آمریکا به دنبال کاهش شمار تعداد سانتریفوژهای ایران از 19 هزار به 5هزار دستگاه است. از سوی دیگر تعطیلی سایت غنی سازی فوردو و برچیدن راکتور آب سنگین اراک نیز مطرح است. یک موضوع مهم دیگر نیز پذیرش پروتکل الحاقی است.

در مقابل روحانی قول داده است که هیچ یک از تاسیسات هسته ای ایران منهدم نشود. در واقع برداشت مقامات تهران از این توافق این است که می توانند برای مصارف تحقیقاتی و توسعه ای 50 هزار سانتریفوژ داشته باشند و پس از دوره ای سه ساله از تعلیق برنامه های هسته ای و امضاء پروتکل الحاقی، غنی سازی را در سطح صنعتی آغاز کنند.

سیمور می گوید، محدود کردن غنی سازی در ایران گام کوچکی است. آنچه که مهم است، زیرساخت هسته ای ایران است و این امکان وجود دارد که برنامه های هسته ای ایران به تاسیسات مخفی منتقل شود. به این ترتیب تهران می تواند حتی بدون اعلام یک آزمایش هسته ای، یک سلاح  هسته ای کوچک تولید کند و در این مرحله برای واکنش متقابل خیلی دیر خواهد بود.

مارک فیزپاتریک، کارشناس امور هسته ای و منع اشاعه بر این باور است که شکاف کنونی بین دو طرف و تقویت موضع آنهایی که می گویند هیچ نتیجه خوبی از مذاکره با شیطان بزرگ به دست نمی آید، می تواند امکان دستیابی به توافق هسته ای نهایی را به طور ملموسی کاهش دهد. سیمور نیز بر این باور است که جمهوری اسلامی ایران نمی خواهد به هیچ عنوان از برنامه های هسته ای خود دست بکشد.

هر دو این کارشناس ها بر این عقیده اند که بهترین امیدی که می تواند وجود داشته باشد گسترش توافق مقدماتی به امتیازهای بیشتر و تمدید آن هر شش ماه یکبار است تا این روند زنده نگاهداشته شود. برای مثال، در مقابل لغو تحریم های بیشتر ایرانیان نیز فوردو را به سایت توسعه و تحقیقات هسته ای تبدیل کنند که تعداد محدودی سانتریفوژ در آن فعال است. همچنین می توان راکتور آب سنگین اراک را نیز به نحوی تغییر کاربری داد که پلوتونیوم کمتری تولید کند. البته این پروژه ای است که سال ها به طول می انجامد.

در حال حاضر دست کم یک بار تمدید توافق مقدماتی بسیار محتمل است اما ادامه تمدید این توافقنامه دقیقا همان چیزی است که ایران به دنبال آن است. برخی از امتیازها می تواند غیر قابل بازگشت باشد و تعدیل تدریجی تحریم ها نیز می تواند شکافی در نظام تحریم های بین المللی ایجاد کنند که مدت ها برای شکل گیری آن تلاش شده بود. آمریکا و اروپا متحد می مانند اما دیگر کشورها مانند روسیه و چین از دچار شکاف شدن نظام تحریم ها خرسند خواهند شد.

روند تمدید مکرر توافقنامه نهایی زمانی آغاز می شود که مخالفان توافق در تهران و واشینگتن درست به کار شوند. در حال حاضر کنگره طرح تحریم های مضاعف ایران را در دست بررسی دارد. هرچند سیمور بر این باور است نسخه  آماده « قانون ایران عاری از سلاح هسته ای» می تواند  به عنوان یک تهدید فشار مضاعفی را بر ایران اعمال کند، تبدیل این تحریم ها به قانون ، قاتل توافق مقدماتی خواهد بود. در این صورت همه آمریکا را متهم خواهند کرد که مذاکرات را به شکست کشانده و نظام بین المللی تحریم ها را در خطر قرار داده است.