جعل تاریخی: نظامی گنجوی شاعر ملی جمهوری آذربایجان

در تقویم سال نویِ موسسه فرهنگی اکو، نظامی گنجوی به عنوان شاعر [جمهوری] آذربایجانی معرفی شده است. با انتشار این تقویم نقدهای بسیاری در مورد این اقدام نوشته شد.

یکی از منتقدین جواد رنجبر درخشیلر، شاهنامه‌پژوه و دانش‌آموخته علوم سیاسی‌ست که در گفتگو با انصاف نیوز نیز به شرح همین نقد پرداخت.

انصاف نیوز: واکنش رسمی یا غیررسمی از سوی نهادهای مختلف در کشور دیده‌اید؟

تا الآن واکنشی ندیده‌ام.

انصاف نیوز: انتظار می‌رفت کدام نهادها واکنش نشان دهند؟

چندان به سازوکارهای دولتی مسلط نیستم اما شاید حداقل فرهنگستان زبان و ادب فارسی یا وزارت ارشاد یا وزارت علوم و یا وزارت خارجه باید واکنشی نشان می‌دادند. مهم نیست کجا، ولی بلاخره یک جایی باید واکنش نشان می‌داد تا این رفتار به رویه تبدیل نشود.

انصاف نیوز: این گفته‌ها و جعلیات چه پشتوانه‌ی تاریخی‌ای دارند؟ از چه زمانی مطرح کردن این قبیل حرف‌ها باب شد؟

ببینید اگر به تاریخ نگاه کنید خب اصل نام این کشور هم جعلی‌ست! بنابراین می‌توان گفت نقطه‌ی آغاز این جعلیات از همان زمانی‌ست که نام «آذربایجان» دزدیده شد، یعنی حدود صد سال گذشته.

طبق شنیده‌ها مسئولان این کشور در حال تغییر اشعار فارسی اطراف آرامگاه نظامی گنجوی در شهر گنجه هستند. اشعار فارسی را تحریف، با کیفیت بسیار پایین به ترکی آذربایجانی ترجمه می‌کنند و جایگزین شعر نظامی می‌کنند.

در گنجه، در اطراف آرامگاه نظامی اینها دارند تغییر می‌دهند، تحریف می‌کنند و آن شعرهایی که به زبان فارسی که زبان نظامی بوده نوشته شده بوده را اینها دارند عوض می کنند و ترجمه هایی بسیار سست و بسیار نادرست از شعر نظامی را جایگزین خود شعر نظامی می‌کنند.

اساس این جعل تاریخی و فرهنگی مبتنی بر جعل بسیار بزرگ‌تری به نام پان‌ترکیسم است. ادامه‌ی همین جعل تاریخی می‌شود جعل در فرهنگ که می‌گویند نظامی شاعر ترک زبان و ترک بوده است.

خنده‌دارترین بخش این ادعا این است که می‌گویند نظامی شاعر ملی آذربایجان است! اصل اسم آذربایجان هم دزدی‌ست چه رسد به این که ملتی جداگانه هم در این کشور شکل بگیرد که شاعری ملی داشته باشند. این‌ها هنوز به مرحله ملت بودگی نرسیده‌اند.

این مردم زمانی جزو ایران و بعد هم جزو روسیه بودند. الان هم به صورت یک شرکت مافیایی اداره می‌شود. مقام ملی ندارد که بخواهد شاعر ملی داشته باشد.

شاعر ملی ما فردوسی در طوس، هزاران سال است که وجود دارد و زبانش هم زبان مردم ایران است که هنوز هم جاری‌ست. گنجه زمانی نامش هم الیزاوتوپُل(نام همسر تزار الکساندر یکم) بود!

پیش‌تر هیچوقت نظامی برایشان مهم نبوده! به جرات می‌توانم بگویم تمام کارهایی که در این کشور درباره نظامی کرده‌اند جعل و تحریف یا از نظر علمی بسیار بسیار نازل است. آن‌ها هیچ کاری برای نظامی نکرده‌اند. هیچ گامی در نظامی‌شناسی برنداشته‌اند ولی این ادعاها را می‌کنند.

این موضوع قطعا پشت پرده‌ای هم دارد. اصلا چطور از موسسه اکو در ایران سر در آورده است؟ فکر می‌کنم نهادهای حکومتی باید این موضوع را بررسی کنند و ببینند موضوع از کجا آب می‌خورد.

انصاف نیوز: در مورد رودکی هم گفته بودند شاعر پارسی و تاجیکی. این هم به اندازه‌ی نظامی بیربط است؟

این موضوع خیلی تحریف به حساب نمی‌آید. تاجیکستان بخشی از ایرانشهر و زبانشان پارسی‌ست. اصلا تاجیک به عنوان یک واژه در متون ادبی ما سابقه دارد و به معنی غیر ترک و غیر عرب است. می‌توانیم بگوییم رودکی شاعری‌ست که در تاجیکستان بوده و ما در ایران از نظر فرهنگی در پیوند با آن‌ها هستیم.

مسئله زمانی اهمیت پیدا می‌کند که جعل صورت می‌گیرد و ادعا می‌شود که نظامی اصلا شاعر ترک بوده. گروهی آنقدر وقیحند که دیوان نظامی هم جعل کردند و به زبان ترکی آن را نوشته‌اند! این در حالی‌ست که من حداقل در حدود بررسی‌های خودم بر اساس خمسه نظامی مطمئنم که نظامی اصلا ترکی بلد نبوده و اصلا زبان ترکی در آن مقطع هنوز در اران رایج و فراگیر نبوده است. نظامی در مقدمه‌اش هم به منابع فارسی و عربی‌ در سرایش هفت پیکر اشاره کرده است. واضحا این را می‌گوید و هیچ ارتباطی با فرهنگ و زبان ترکی هم نداشته.

جعل است که موضوع را خطرناک می‌کند وگرنه این‌ها اگر بگویند شاعری‌ست که در گنجه آرمیده، فارسی‌گو بوده، شاعر ماست و دوستش داریم خب اینکه اشکالی ندارد!

ولی اینکه هم ملت را جعل کنند، هم اسم کشور را جعل کنند و هم نظامی را بخواهند مال خودشان کنند این به اندازه یک هجمه نظامی به نظر من اهمیت دارد.

انگار که این‌ها لشکر کشیده‌اند ولی این‌بار مقصدشان نه مرزهای جغرافیایی ما، بلکه مرزهای فرهنگی ماست و ما موظفیم در مقابل این حمله بایستیم.

انصاف نیوز: من یک سوال کلی درباره‌ی این قسم مناقشات دارم. اگر ساده‌تر به موضوع نگاه کنیم وقتی اصل، معنا و مفهوم این هنر و ادبیات است چه فرقی دارد که این شاعر برای آذربایجان تقلبی باشد یا ایران؟

آیا می‌توانید به همین سادگی هم بگویید که اصلا چه فرقی می‌کند شکسپیر انگلیسی باشد یا ایرانی؟! نظامی شاعر ایرانشهر است. نظامی ادامه فرهنگ ماست. نظامی برآمده از فرهنگ بسیار متعالی ایرانی‌ست. نظامی حاصل کارهای پیشینیانش و متاثر از فردوسی است. او یکی از مهم‌ترین نقاط عطف اندیشه‌ای و فرهنگی و زبانی ماست.

نمی‌شود همین‌طور ساده بگوییم این اسامی هر که می‌خواهد بردارد! این‌ها هویت و سرمایه‌ی ملی ما هستند.

در اینکه این آثار جهانی هستند و تمام دنیا می‌توانند به زبان خود این‌ها را بخوانند، لذت ببرند و بیاموزند شکی نیست. همانطور که ما هم شکسپیر می‌خوانیم.

گروهی هم می‌گویند این ادبیات پیام جهانی دارد. خیر، این پیام مبتنی بر فرهنگ ایران است. خسرو در داستان خسرو و شیرین اصلاً اسطوره‌ای نیست! شاه ایرانی‌ست و هویت ایرانی دارد. بهرام پنجم را هم در هفت پیکر می‌بینید. این‌ها عناصر هویتی ما هستند. نمی‌شود که بگوییم این گنج را هر که می‌خواهد بردارد!

انصاف نیوز: شما اطلاع دارید که پیگیری‌های ایران که گاها در بعضی موارد این چنینی داشتیم هیچوقت نتیجه‌ای داشته یا خیر؟!

من تا به حال چنین چیزی نشنیده‌ام که توانسته باشیم این رویه را تغییر دهیم چون انگار جدیتی هم در این پیگیری‌ها نیست.

راه درستش هم این است که داخل ایران اهمیت واقعی این موضوعات را دریابیم. چرا ما یک بنیاد نظامی‌پژوهی در ایران نداریم؟! چرا بنیاد شاهنامه‌پژوهی در ایران نداریم؟!

این‌ها باید داخل ایران پررنگ شوند، بنیادهای پژوهشی برایشان راه بیافتد، شرح برایشان نوشته شود تا بعد کشورهای دیگر نتوانند ادعا بکنند.

از کم‌کاری خودمانست که وقاحت مصادره را پیدا می‌کنند. یک نمونه در شعر مولوی یا نظامی نیست که مبتنی بر فرهنگ و زبان ترکی باشد. من نمی‌گویم بد است یا خوب. اصلا بحث ارزش‌گذاری نیست. بحث علمی‌ست.

چرا ما نمی‌گوییم که زبان مثنوی مولانا به فرهنگ و زبان عربی ارتباط ندارد؟! چون ربط دارد. چون ما می‌دانیم که چقدر شعر مولانا از ادبیات عرب بهره برده و انکار هم نمی‌کنیم‌. ما باید کار بیشتری کنیم تا نتوانند مصادره‌ها را انجام بدهند.

انصاف نیوز: و یک سوال دیگر که شاید گروهی مانند من ندانند و آن این است که آیا نظامی محل زندگی‌اش هم همان منطقه بوده؟

روایت غالبی که ما داریم درباره نظامی این است که نظامی زاده گنجه‌ست، در گنجه زندگی کرده و همان جا هم از دنیا رفته است.

یک روایت ضعیف‌تری هم هست که می‌گوید نظامی اصالتا از حوالی قم بوده و بعد در گنجه مستقر می‌شود. آن زمان گنجه یک شهر نظامی و مهاجرپذیر بوده.

احتمال اینکه نظامی اهل حوالی قم بوده باشد و بعد خودش در کودکی یا حتی قبل از تولد او، خانواده‌اش به گنجه رفته باشند هم وجود دارد ولی احتمال ضعیفی است. او در گنجه زاده شده و همان جا هم از دنیا رفته.

انتهای پیام