نیویورک؛ داستان این دو نفر

اکرم احقاقی در ایسنا نوشت: دهه سوم سپتامبر، پاویون جمهوری، سفر یک هفته‌ای، 14 ساعت پرواز با هواپیمای AIRBUS – A340، فرودگاه جان اف‌کندی، نیویورک، هتل millennium un plaza، منطقه منهتن، شصت و نهمین مجمع عمومی سازمان ملل متحد، موضوع روز رسانه‌های دنیا: سرانجام دیدار و گفت‌وگوی حسن و حسین؟

تهدید از سوی دلواپسان تهران: نامه‌های سرگشاده، هرگونه دیدار و گفت‌وگوی اتفاقی، تماس تلفنی، نشست چندجانبه و دلسوزی برای مسئولان آمریکایی محکوم و غیرقابل قبول است. تلاش برای دوستی با آمریکا به معنای براندازی نرم و خلاف قانون اساسی است و در صورت وقوع این موضوع، طرح عدم کفایت رئیس‌جمهور از سوی نمایندگان مجلس تهیه شود.

افکار عمومی: «ای کاش از سطح گفت‌وگوی تلفنی پارسال فراتر رود». «فکر نکنم اتفاق خاصی بیفتد». «آمریکا هیچ وقت با ما صادق نبوده و نباید به او اعتماد کرد». «این همه مشکل در کشور به خاطر زورگویی و قلدری آمریکاست.»

برخی کارشناسان: این احتمال وجود دارد که آقای روحانی تصمیم داشته باشد مذاکرات هسته‌ای در نیویورک را شخصاً اداره کند و طرف مقابل (1+5) نیز با توجه به عزم ایران برای حل این موضوع، ناچار به بررسی گزینه حضور رؤسای جمهور در مذاکرات هسته‌ای باشد. این سفر فرصتی برای ملاقات‌هایی است که ناممکن به نظر می‌رسید. گاهی چنین ملاقات‌هایی با میانجگری دبیرکل سازمان ملل متحد و حتی بصورت محدودتر در راهروهای سازمان ملل امکان‌پذیر می‌شود. کسی چه می‌داند؟ احتمال دارد نسبت به پارسال یک گام به جلو برداشته شود و در یک تصادف شاید از پیش برنامه‌ریزی شده رئیس‌جمهور آمریکا با رئیس‌جمهور ایران سلام و احوال‌پرسی کند و لبخند و نگاه‌های متفاوت رد و بدل شود.

سال گذشته در چنین ایامی در حالی که رئیس دولت یازدهم دو ماهی بود مسئولیت قوه مجریه را بر عهده گرفته بود، عزم سفری پنج روزه به نیویورک جهت حضور در شصت و هشتمین مجمع عمومی سازمان ملل کرد. سفری که از قبل تحلیل‌ها و فرضیات بسیاری در مورد آن از جمله احتمال دیدار دو رئیس‌جمهور ایران و آمریکا در رسانه‌های داخلی و خارجی منتشر شده بود و تحلیلگران در مورد آن سخن‌ها گفته بودند. با توجه به تاکید رهبری به نرمش قهرمانانه و اینکه دیپلماسی عرصه لبخند و درخواست مذاکره و مذاکره است نگاه‌ها در داخل نیز به این سفر متفاوت بود.

سکانس اول: صحن مجمع عمومی سازمان ملل متحد

روحانی در ساعت پایانی اول مهرماه سال 92 وارد نیویورک شد. سخنرانی او و اوباما در مجمع عمومی سازمان ملل در یک روز (دوم مهرماه ) بود. اوباما در سخنرانی خود به طور متفاوت نسبت به سال‌های گذشته در مورد ایران سخن گفت. او در سخنان خود با اشاره به نامه‌هایی که به رهبری و رییس‌جمهور ایران نوشته بود اعلام کرد که آمریکا به دنبال تغییر حکومت در ایران و ممانعت از استفاده ایران از انرژی صلح آمیز هسته‌ای نیست، ولی می‌خواهد جلوی دسترسی ایران به سلاح‌های هسته‌ای را بگیرد.

اوباما تاکید کرد اگر دو کشور بتوانند اختلاف نظر در مورد برنامه اتمی ایران را حل کنند بسیاری از مشکلات حل خواهد شد.

روحانی نیز شش ساعت بعد از سخنرانی اوباما در حالیکه در ضیانت ناهار بان‌کی‌مون دبیرکل سازمان ملل جایی که احتمال دیدار او با اوباما وجود داشت به دلیل وجود مشروبات الکلی حضور پیدا نکرده و امیدها در مورد دیدار این دو کم‌رنگ شده بود، در سخنان خود در مجمع عمومی سازمان ملل با بیان اینکه سخنان پرزیدنت اوباما را گوش داده، اظهار کرد در صورت عزم سیاسی رهبران آمریکا و خودداری از دنبال کردن منافع گروه‌های فشار جنگ طلب، می‌توان به چارچوبی برای مدیریت اختلافات رسید. در این چارچوب موضع برابر، احترام متقابل و اصول مسلم شناخته شده بین‌المللی باید مبنا باشد. البته در این زمینه «انتظار ما از واشنگتن شنیدن صدای واحد است.»

با توجه به این سخنان و تمایل مقامات دو کشور برای برقراری روابط در سطحی متفاوت نسبت به سال های گذشته، این گمانه زنی به وجود آمد که احتمال دارد در یک برنامه از پیش برنامه ریزی شده در راهروهای سازمان ملل متحد این دو مقام به صورت تصادفی با یکدیگر برخورد و گفت‌وگوی کوتاهی داشته باشند ولی با بازگشت اوباما به واشنگتن این گمانه زنی ها نیز کمرنگ شد، گرچه در همان زمان مقامات آمریکایی در گفت‌وگو با خبرنگاران اعلام کرده بودند، که اوباما به دیدار با روحانی در زمان حضور هر دو در نیویورک علاقه‌مند بود، ولی ایرانی ها برای ملاقات در سطح ریاست جمهوری آماده نبودند و این پیشنهاد را قبول نکردند. موضوعی که رسانه‌های غربی از آن به عنوان تحقیر آمریکا از سوی ایران یاد کردند.

سکانس دوم: در سالن‌های جانبی سازمان ملل متحد

در اواخر روز پنجشنبه چهارم مهرماه بعد از دیدار کوتاه اشتون و ظریف رسانه‌ها اعلام کردند که تا ساعاتی دیگر نشست وزرای خارجه ایران و 1+5 برگزار خواهد شد، خبری که از سوی مقامات ایرانی در همان لحظه رد نشد و عراقچی در گفت‌وگو با ایسنا اعلام کرد که ممکن است که این دیدار صورت بگیرد.

بامداد پنجم مهرماه 92 خبرگزاری‌های بین‌المللی در قالب یک «خبر فوری» اعلام کردند که وزرای خارجه ایران و 1+5 در نیویورک با یکدیگر دیدار کردند. در تصاویر ارسال شده از این نشست، جان کری وزیر خارجه آمریکا در سمت راست محمدجواد ظریف و کاترین اشتون در سمت چپ وزیر خارجه ایران نشسته بود. بعد از این نشست نیز برای اولین بار وزرای خارجه ایران و آمریکا بعد از پیروزی انقلاب اسلامی با یکدیگر گفت‌وگوی دوجانبه‌ای را انجام دادند. گفت‌وگویی که هر دو مقام آن را سازنده و مفید ارزیابی کردند.

سکانس سوم: در مسیر فرودگاه جان.اف.کندی

در ساعت پایانی آن روز به وقت تهران در حالی که رسانه‌ها و تحلیل‌گران همچنان در حال ارزیابی دیدار وزرای خارجه ایران و آمریکا بودند و رییس جمهور ایران در حال حرکت به سمت فرودگاه جان.اف.کندی برای ترک نیویورک بود، اتفاقی که شاید خیلی‌ها آن را پیش‌بینی نمی‌کردند بالاخره رخ داد. کاخ سفید به تلفن سفیر سابق ایران در سازمان ملل (خزایی) زنگ زد و اوبامایی که در آن طرف خط بود با رئیس‌جمهور ایران به مدت 15 دقیقه در مورد مسائل هسته‌ای و مسائل منطقه‌ای گفت‌وگو کرد و در پی این مکالمه ،هر دو رییس جمهور وزرای خارجه‌شان را مامور کردند که زمینه همکاری‌های لازم را هرچه زودتر فراهم آورند. بعد از انتشار این خبر، رئیس‌جمهور آمریکا در یک نشست خبری که موضوع اصلی آن تشریح اقدامات دولت آمریکا درباره بودجه بود به بیان جزییاتی بیشتر از این گفت‌وگو پرداخت و اعلام کرد «در این مکالمه به روحانی گفتم که دو طرف می‌توانند در زمینه هسته‌ای با هم به توافق برسند. پرزیدنت روحانی نیز در این گفت‌وگو تصریح کرد که ایران سلاح اتمی نمی‌سازد و من هم به صراحت گفتم که من حق مردم ایران مبنی بر برخورداری صلح آمیز از انرژی هسته‌ای در چارچوب تعهدات بین‌المللی را محترم می‌شمارم.»

صفحه توئیتر کاخ سفید نیز در همان ساعات اولیه نوشت که این تماس از طرف اوباما بوده و روحانی در پایان این گفت‌وگوی کوتاه به زبان انگلیسی به اوباما گفته “have a nice day” و اوباما نیز به زبان فارسی پاسخ داده “خداحافظ”. این صفحه همچنین عکس گفت‌وگوی اوباما با روحانی را با عنوان (لحظه تاریخی تماس تلفنی روسای جمهور ایران و ایالات متحده بعد از سی و چند سال) منتشر کرد. البته سوزان رایس مشاور امنیت ملی آمریکا در همان روز جمعه در گفت‌وگو با سی.ان.ان مدعی شد که این تماس به درخواست طرف ایرانی صورت گرفته است. بعد از این سخنان برخی از رسانه‌های داخلی که از این گفت وگوی تلفنی ناراضی بودند به همراه برخی از رسانه‌های غربی دعوای «چه کسی تماس گرفت؟» را به وجود آوردند؛ در حالی که فضا در شبکه های اجتماعی مثل فیس بوک و توییتر به گونه ای دیگری بود و بسیاری از کاربران ایرانی این شبکه‌ها، آن شب را تاصبح برای خواندن اخبار و تحلیل‌های بیشتر در این زمینه بیدار ماندند.

روحانی در هنگام بازگشت به تهران در مورد این رویداد و حواشی ایجاد شده در ارتباط با آن در فرودگاه مهرآباد در جمع خبرنگاران اظهار کرد: من در همان روز اولی که عازم سفر بودم چنین مباحثی مطرح شد و اعلام شد که مقامات آمریکایی ابراز تمایل کردند که با رییس جمهور ایران ملاقات داشته باشند. وقتی وارد نیویورک شدیم در این ارتباط به صورت مفصل بحث شد.

وی ادامه داد: در جریان این سفر زمان کافی برای ملاقات به آن صورت دلخواه و مفید به نحوی که تمام نقطه نظرات تامین شود، وجود نداشت و در واقع علت آن این بود که وقت کافی برای هماهنگی جهت ملاقات وجود ندارد.

روحانی با بیان اینکه ملاقات در سطح روسای جمهور دو کشور بعد از 35 سال نیاز به مقدماتی دارد تاکید کرد: این ملاقات انجام نشد ، چرا که مقدمات آن فراهم نشده بود.

رئیس‌جمهور در ارائه توضیحات خود در مورد مکالمه تلفنی با اوباما ادامه داد: درست در لحظه‌ای که آماده حرکت به سمت فرودگاه بودیم به من اطلاع دادند که کاخ سفید با نماینده دائم ایران در سازمان ملل متحدد در نیویورک تماس گرفته و اعلام کرده که آقای اوباما مایل است که چند دقیقه‌ای گفت‌وگوی با ما داشته باشد و ما نیز این کار را انجام دادیم و موافقت شد. آن‌ها نیز با سفیر ما تماس گرفتند و این مکالمه انجام شد.

واکنش‌ها و پیامدها

در پی انتشار این خبر و پیش‌بینی کاهش تنش بین تهران و واشنگتن، بهای نفت در بازارهای جهانی کاهش پیدا کرد، ولی قیمت دلار در تهران ثابت ماند. در همان روز برخی از رسانه‌های داخلی اعلام کردند که فیلترینگ سایت شبکه سی‌.ان.ان در ایران برطرف شده است. در حالی که این سایت به همراه وب سایت‌ شبکه‌های بی‌.بی‌.سی و خبرگزاری رویترز از سال 88 در ایران فیلتر شده بود.

نوع انعکاس این خبر در شبکه‌های تلویزیونی کشور نیز قابل تأمل بود. در حالی که این خبر از همان ابتدای انتشار، خبر اول اکثر رسانه‌های بین‌المللی با ارزش خبری بسیار بالا بود، شبکه خبر در زمان اعلام این خبر در حالی‌که در حال پخش یک مناظره پزشکی بود این رویداد را در کنار دیگر خبرهای زیرنویس خود، بدون اولویت منتشر کرد و در اولین بخش خبری خود نیز به این مکالمه اشاره‌ای نکرد. البته شبکه انگلیسی زبان پرس.تی‌.وی این خبر را در قالب خبر فوری پخش کرد و شبکه عرب زبان العالم نیز این واقعه را در ابتدا به صورت زیرنویس منتشر و بعد در بخش‌های خبری آن را منعکس کرد.

رسانه‌های معتبر غربی نیز از این مکالمه به عنوان تماس تاریخی یاد کردند و از جنبه‌های گوناگون به این موضوع پرداختند.

رویترز با اشاره به این گفت‌وگو نوشت که این اتفاق نشانه این است که دو طرف در زمینه رسیدن به توافق در ارتباط با پرونده هسته‌ای جدی هستند و در واقع این گفت‌وگو اوج یک تغییر دراماتیک در لحن ایران و آمریکاست.

فرید زکریا مجری برنامه شبانگاهی GPS در شبکه سی.ان.ان، در مورد این گفت‌وگو در روزنامه واشنگتن‌پست نوشت: من به این نتیجه رسیدم که قبول کنم روحانی یک پراگماتیست (عمل گرا) است و می‌خواهد به انزوای کشورش پایان دهد، اما هنوز مشخص نیست که آیا وی این قدرت را دارد یا نه؟

عبدالله گل رئیس‌جمهور سابق ترکیه نیز از این گفت‌وگو ابراز خرسندی کرد و گفت: امیدوارم این تماس شروع خوبی در روابط دو کشور باشد.

روزنامه اسرائیلی هاآرتص نیز مدعی شد اوباما پیش از گفت‌وگوی تلفنی با روحانی، مقامات اسرائیل را در جریان گذاشته است.

واکنش‌های متفاوت در تهران

محمدجواد ظریف، نزدیک‌ترین و آگاه‌ترین فرد به این رویداد، در صفحه فیس‌بوک خود دو روز بعد از این تماس با ارائه توضیحاتی در مورد چگونگی این رویداد خطاب به مخاطبانش نوشت: از آغاز هفته مقامات آمریکایی درخواست ملاقات بین دو رییس جمهور را مطرح کردند که این موضوع به دلایل مختلف عملی نشد البته کم و بیش تماس‌های غیررسمی بین دو هیات ادامه داشت. در این میان ملاقات بنده و آقای کری در حاشیه نشست 1+5 صورت گرفت و بعد در ادامه تماس‌های غیر رسمی، مشخص شده بود که ممکن است دو رییس جمهور بتوانند تلفنی صحبت کنند. در زمانی که من جلسه عدم تعهد را اداره می کردم 5 – 6 بار آمریکایی‌ها تماس گرفته بودند تا گفت‌وگوی تلفنی را تنظیم کنند و نهایتا این گفت‌وگو در آستانه ترک هتل صورت گرفت. نمی‌دانم چرا برخی در تهران این سفر و این مکالمه را که خاری در چشم بدخواهان ایران، اسلام و انقلاب است با این حرکات نسنجیده زیر سوال می‌برند. ان‌شاءالله یاد بگیریم به هم خوب نگاه کنیم و اعتماد کنیم. بخصوص به منتخب مردم ایران.

سردار محمدعلی جعفری فرمانده سپاه پاسداران در گفت‌وگو با خبرگزاری اصولگرای تسنیم اظهار کرد: آقای روحانی و هیات همراه‌شان در این سفر نشان دادند که الحمدلله روی اصول ایستاده اند و در مسیر انقلاب اسلامی، چارچوب‌ها و سیاست های نظام و مقام معظم رهبری حرکت می‌کنند.

وی در مورد مکالمه تلفنی روسای جمهور ایران و آمریکا نیز گفت:‌ بهتر بود همان گونه که برای ملاقات حضوری وقت داده نشد از پذیرش مکالمه تلفنی با اوباما نیز خودداری صورت می‌گرفت و چنین اقداماتی به بعد از نشان دادن اقدامات عملی دولت آمریکا و راستی‌آزمایی و صداقت سنجی در رفتار آن‌ها موکول می‌شد.

حجت‌الاسلام والمسلمین ناطق نوری رئیس دفتر بازرسی مقام معظم رهبری نیز در گفت‌وگو با سایت خبر آنلاین در مورد این مکالمه ی تلفنی گفت: در موضوع مکالمه تلفنی دو رییس جمهور این گونه نیست که مبانی، ارزش‌ها و اصول انقلاب نقض و یا زیر پا گذاشته شده باشد. به هر حال در خواست مکالمه تلفنی از سوی آن‌ها بوده و آنهایی که مخالفند چرا به این موضوع اشاره نمی‌کنند که در طول این سفر تقاضای مکرر رئیس‌جمهور آمریکا برای دیدار با آقای روحانی از طرف ایران رد شد و رسانه‌ها نوشتند که این موضوع باعث تحقیر اوباما شده است؟

اما حسین شریعتمداری مدیرمسئول روزنامه منتقد دولت شدیدترین واکنش را نسبت به این مکالمه نشان داد و در سرمقاله‌ای که در هفتم مهرماه در این روزنامه منتشر کرد، نوشت: مکالمه بین دو رئیس‌جمهور تأسف‌بارترین قسمت از سفر آقای روحانی به نیویورک بوده است.

حسین شریعتمداری در این سرمقاله که با عنوان «امتیاز نقد دادیم و وعده نسیه گرفتیم »منتشر شده بود از رئیس دولت یازدهم و همراهانش خواست توضیح دهند در سفر نیویورک و در تعامل با آمریکا و متعهدانش چه داده‌اند و چه گرفته‌اند. این روزنامه در ادامه انتقادات خود در هشتم مهرماه هم در سرمقاله‌ای که با عنوان «موش، دیگ و سفر روحانی» منتشر کرد، نوشت: کاری که شیطان بزرگ در آخرین دقایق سفر دکتر روحانی به نیویورک و حضور در نشست سازمان ملل کرد، شبیه انداختن موش در ظرف دستاوردهای خوب سفر رئیس‌جمهور بود.

در بین این واکنش‌ها، اتفاق فرودگاه مهرآباد و پرتاب کفش از سوی تعدادی از مخالفان این گفت‌وگو به سمت ماشین رئیس‌جمهور در هنگام خروج از پاویون جمهوری نیز خبرساز شد. همین افراد پس از مدتی در قالب کمیته صیانت از منافع ملی رسما اعلام موجودیت کردند و از دل آن‌ها گروه دلواپسان هسته‌ای بیرون آمد.

دیدگاه مقام معظم رهبری

رهبر معظم انقلاب چند روز پس از این گفت‌وگو در سیزدهم مهرماه در هفتمین مراسم مشترک دانش‌آموختگی، تحلیف و اعطای سردوشی دانشجویان دانشگاه‌های افسری ارتش جمهوری اسلامی که در دانشگاه هوایی شهید ستاری برگزار شده بود در مورد این سفر و این گفت‌وگو اظهار کردند: ما از تحرک دیپلماسی دولت از جمله سفر نیویورک حمایت می‌کنیم، زیرا به دولت خدمتگذار اعتماد داریم و به آن خوشبین هستیم، اما برخی از آنچه که در سفر نیویورک پیش آمد، به جا نبود. چون ما دولت آمریکا را غیرقابل اعتماد، خودبرتربین، غیرمنطقی و عهدشکن می‌دانیم.

نیویورک 93

امسال نیز روحانی پس از انجام مشورت‌های لازم تصمیم گرفت برای دومین سال متوالی به نیویورک سفر کند. او بامداد روز سه شنبه وارد نیویورک شد،‌ سفری که شاید دیگر به شدت سال گذشته موضوع احتمال دیدار و گفت‌وگوی روسای جمهور ایران و آمریکا در آن داغ نیست و مقامات دو کشور نیز از چند روز قبل اعلام کرده اند که برنامه‌ای در این ارتباط در نظر گرفته نشده، البته در دنیای سیاست به قول آقای روحانی همه چیز امکان‌پذیر است.

روحانی چهارشنبه هفته گذشته مانند سال قبل در آستانه سفر به نیویورک با «آن کاری» خبرنگار ارشد ان.بی.سی گفت‌وگو کرد و در پاسخ به این سوال که آیا شما مخالف ملاقات با آقای اوباما هستید و آیا احتمال دارد که چنین دیداری صورت بگیرد؟ گفت: فعلا در برنامه من چیزی به عنوان ملاقات با رییس جمهور اوباما وجود ندارد. بله در دنیای سیاست همه چیز امکان پذیر است، اما در عین حال موضوع آمریکا یک موضوع خاصی است، شرایط خاصی دارد، شما می‌دانید بین ایران و آمریکا سالیان دراز تخاصم و تنش وجود داشته است.

رئیس‌جمهور افزود: اراده دولت من بر این است که سطح تخاصم و تنش را پایین بیاوریم و شرایط را برای اینکه دو ملت بتوانند به هم نزدیک‌تر شوند فراهم کنیم. به اعتقاد من ملت ایران یک ملت بسیار بزرگ و با سابقه تمدن بسیار عظیم است و امروز مردم آمریکا هم مردمی فعال در صحنه علمی ، فرهنگی و اقتصادی هستند و رابطه نزدیک این دو ملت می‌تواند خیلی از مشکلات را حل بکند. رابطه نزدیک تر می‌تواند راه‌های جدیدی را پیش روی سیاستمداران آمریکا بگذارد. به هر حال باید بیشتر به آینده نگاه کنیم تا به گذشته. این عدم رابطه و شرایط ایران و آمریکا تا قیامت نخواهد بود. زمانی، در یک سالی به هر حال این دو دولت یا دولت بعدی، به هر حال در یک دولتی و در یک شرایط مناسبی، مساله ایران و آمریکا حل خواهد شد. این بدین معنا نیست که 100 سال دیگر هم همین‌طور باشد. آنچه مهم است این است که ما باید به فکر منافع مردم خود و منافع جهان باشیم.

باید منتظر باشیم ببینیم حال که تابوی گفت‌وگو ایران و آمریکا لااقل در سطح وزرای خارجه شکسته شده، این تابوشکنی به سطح روسای جمهور هم می‌رسد؟ دو نفری که حتی دیدار اتفافی آن در کریدورهای سازمان ملل و لبخندشان به یکدیگر نیز می‌تواند جنجالی‌ترین خبر شصت و نهمین مجمع عمومی سازمان ملل باشد و بعد رسانه‌ها باز پر شود از داستان «این دو نفر».

انتهای پیام