مدیکال توریسم در ایران با چه موانعی روبرو است؟

امینه شکرآمیز، انصاف نیوز: در سال‌های اخیر بسیاری از افراد در کشورهای خارجی به‌ویژه کشورهای همسایه، سفر به ایران را به دلیل کمتر بودن هزینه‌ها برای دریافت خدمات درمانی ترجیح می‌دهند. مدیکال توریسم یا گردشگری پزشکی در ایران باعث جذب گردشگر و رونق اقتصادی نیز می‌شود. اما این صنعت توریسم در کشور با موانعی نیز روبرو است.

انصاف نیوز برای بررسی جایگاه مدیکال توریسم در ایران با سیدفرخ میرشاهزاده – کارشناس گردشگری – گفت‌وگویی داشته است. میرشاهزاده می‌گوید «بهترین کاری که ما می‌توانیم برای توسعه‌ی مدیکال توریسم انجام دهیم این است که ابتدا مسئولین ما در قالب یک شورای مشترک یا یک پنجره‌ی واحد در حوزه‌های متولی‌گری گردشگری درمانی دخیل شوند و سنگ‌های‌شان را با هم وا بکنند و مذاکرات و توافقات خود را بکنند تا ما یک کانال ارتباطی یا کانال تصمیم‌ساز را به‌وجود بیاوریم و سردرگمی‌ها حل شود و سرمایه‌گذارها راحت‌تر بتوانند به نتیجه‌ای که می‌بایست برسند و جایگاه خودشان را در این بازار تثبیت کنند. در عین حال بیماران هم در این وسط درگیر دلال‌ها، سردرگمی‌ها و مسائل حاشیه‌ای مرتبط با این موضوع نشوند».

این کارشناس گردشگری پتانسیل ایران در این زمینه را بسیار بالا می‌داند و می‌گوید «ما در حوزه‌ی درمان‌های سنتی، داروهای گیاهی و منابع درمانی متنوع مثل چشمه‌های آب گرم و معادن نمک و هزاران هزار شاخصه‌ی دیگر در این حوزه قابلیت‌های بسیاری را در این مرزوبوم داریم. فقط کافی است آن را احیا کنیم و بهره‌برداری متناسبی از آن داشته باشیم. همه چیز در کشور ما مهیا است، فقط نیاز به تجمیع دارد. یعنی اگر پراکندگی اجزاء تجمیع بشود، تسهیل‌گیری و بسترسازی مناسب اتفاق می‌افتد و امکان بهره‌برداری مناسب در این زمینه وجود خواهد داشت».

گفت‌وگوی کامل انصاف نیوز با سیدفرخ میرشاهزاده را در ادامه بخوانید:

میرشاهزاده: بیماران به دلیل پایین بودن هزینه‌های درمان به ایران می‌آیند

انصاف نیوز: مدیکال توریسم یا گردشگری پزشکی در ایران در چه وضعیتی است؟

سیدفرخ میرشاهزاده: مدیکال توریسم یا همان توریسم درمانی را به‌نوعی نمی‌توان نوپا حساب کرد. چون سال‌ها است که به‌خاطر پایین بودن هزینه‌های درمان در کشور ما به لحاظ تبدیل نرخ ارز عمدتا افراد از کشورهای خارجی ترجیح می‌دهند که مقصد ارزان‌قیمتی مثل ایران را انتخاب کنند. بیماران در حوزه‌های خاص بیشتر در حوزه‌هایی مثل ناباروری، زیبایی و دندانپزشکی که هزینه‌های آن در کشور ما پایین است، کشور ما را به‌عنوان مقصد انتخاب می‌کنند. ولی متاسفانه در سنوات اخیر یک‌سری دلال‌بازی‌هایی در فرآیند توریسم درمانی اتفاق افتاده که ضربه‌های زیادی به این شاخه از توریسم کشور ما زده است. پتانسیل‌های خوبی وجود دارد ولی متاسفانه زیرساخت‌های لازم برای استفاده از این پتانسیل‌ها موجود نیست و درگیری‌های بین بخشی به‌وجود می‌آید. یعنی متاسفانه متولی این حوزه هنوز در کشور ما به صورت کامل مشخص نشده است. معلوم نیست وزارت بهداشت و درمان متولی‌گری را عهده‌دار خواهد بود یا وزارت صنایع دستی و گردشگری یا سایر بخش‌هایی که در این فرآیند دخیل هستند. در صورتی که نیاز به یک اجماع جامع بین تمام بخش‌ها وجود دارد تا بتوانیم خدمات خوبی را در این حوزه ارائه دهیم.

به لحاظ زیرساختی مشکل داریم

امکانات اولیه‌ی جذب را داریم منتها به لحاظ زیرساختی همچنان مشکل داریم. متاسفانه پاندمی کرونا هم مشکل را مضاعف کرده است. بازاری که تازه داشت راه می‌افتاد با این پاندمی وقفه‌ی بسیار بزرگی در آن رخ داد که این وقفه به‌خودی‌خود مسلما در بازار آتی تاثیر منفی خود را خواهد گذاشت. کلیت امر درباره‌ی توریسم درمانی در ایران این است که متاسفانه ضعف زیرساخت وجود دارد و هم به لحاظ زیرساخت درمانی و هم به لحاظ زیرساخت اقامتی و خدماتی برای مخاطبین این عرصه با مشکل مواجه هستیم. به‌ویژه اینکه این عرصه یک عرصه‌ی چند بعدی است، صرفا بیمار به مجموعه‌ی ما مراجعه نمی‌کند بلکه همراهان بیمار هم به‌عنوان افراد سالم مراجعه می‌کنند و اینها صرفا قصد همراهی بیمار خود را ندارند، مسلما نوعی گردشگر به حساب می‌آیند که عناصر جانبی گردشگری را هم طلب می‌کنند. یعنی سرگرمی، تفریحات، غذا و نوشیدنی، اقامت و گشت می‌خواهند. متاسفانه در این زمینه ما یک مقداری ضعیف عمل کردیم ولی امیدواریم نقطه‌ی قوتی برای آینده‌ی تحول گردشگری کشور باشد.

عراقی‌ها، کویتی‌ها و عماراتی‌ها اولویت اول ما هستند

بیشتر از چه کشورهایی به منظور مدیکال توریسم به ایران سفر می‌کنند؟

در حال حاضر که در دوران کرونا متاسفانه سفر آنچنان مشهودی را نداشتیم. ولی عمده‌ی سفرهایی که اتفاق می‌افتد از کشورهای عرب‌زبان به‌ویژه حوزه‌ی خلیج فارس و مرز غربی کشور است. ما غالبا عراقی‌ها، کویتی‌ها و عماراتی‌ها را در حوزه‌ی گردشگری درمانی به‌عنوان اولویت اول می‌شناسیم که رجوع می‌کنند و خدمات دریافت می‌کنند. به‌ویژه در حوزه‌ی خدمات زیبایی و خدمات ناباروری این اتفاق زیاد می‌افتد. هنوز نتوانستیم جایگاه خودمان را در منطقه به‌عنوان یک مرکز معتبر اثربخش در توریسم درمانی جا بیندازیم. یعنی نتوانستیم مخاطبین از کشورهای توسعه‌یافته‌تر یا کشورهای شرق دور یا حتی غرب را به آن صورت که شایسته و بایسته است جذب بکنیم. چرا که رقبای نسبتا قدری هم داریم. ترکیه در زمینه‌ی توریسم درمانی خیلی عالی عمل کرده است. هندوستان به‌عنوان یک مرکز بسیار فعال در این عرصه نقش‌آفرینی کرده است. اینها عملا آن بازاری را که ما می‌توانستیم در منطقه هدایت و مدیریت بکنیم به‌خاطر نحوه‌ی سرویس‌دهی و نحوه‌ی خدمات‌رسانی‌شان تصاحب کردند. به‌علاوه این کشورها موانعی را که ما با آن مواجه هستیم پیش رو ندارند؛ از جمله تحریم و تهدیدهای محیطی. برای همین به لحاظ رقابتی جنگ سختی را خواهیم داشت تا بتوانیم جایگاه خودمان را احراز کنیم.

ضرورت شاخه‌بندی مدیکال توریسم

چه راه‌کارهایی برای تسهیل مدیکال توریسم در ایران وجود دارد؟

مهم‌ترین نیاز ما برای جا انداختن مدیکال توریسم شاخه‌بندی آن است. خیلی اهمیت دارد که اولا موضوع را شفاف بکنیم که منظورمان از توریسم چیست و روی کدام شاخه داریم تمرکز می‌کنیم. اگر تمرکزمان روی حوزه‌ی درمان است یعنی توریسم درمانی را مد نظر قرار می‌دهیم باید باز خود درمان را سطح‌بندی بکنیم. یعنی بدانیم که درمان صرفان درمان جراحی نیست، درمان می‌تواند درمان‌های طبیعی یعنی natural health یا حتی spiritual یا روحانی باشد. تمام اینها می‌تواند شاخه‌های مختلف درمانی ما باشد. پس اول باید یک شاخه‌بندی مناسب برای توریسم درمانی داشته باشیم. بعد از این شاخه‌بندی مسلما بخش‌های دخیل در این حوزه‌ی درمانی مشخص خواهند شد. 

گره‌ی کار: عدم همکاری بین بخشی

مهم‌ترین گره‌ی کار ما عدم همکاری بین بخش‌های دخیل در یک حوزه‌ی عملیاتی است. ما همیشه در کارهای انفرادی نقش خیلی موثری ایفا کردیم و همیشه موفق عمل کردیم، ولی هیچ‌وقت نتوانستیم کار تیمی قوی از خودمان نشان دهیم. کار گردشگری یک کار تیمی است یعنی اگر ما نتوانیم این تیم را درست در کنار هم قرار دهیم و هر کس مدعی متولی‌گری در آن باشد، هیچ‌وقت به نتیجه نخواهیم رسید و موانع چندین برابر خواهند شد. مسلما منفعت آبی که گل‌آلود می‌شود می‌رود در جیب دیگرانی که در این حوزه به هیچ‌وجه ذی‌صلاح نیستند. بنابراین بهترین کاری که ما می‌توانیم برای توسعه‌ی مدیکال توریسم انجام دهیم این است که ابتدا مسئولین ما در قالب یک شورای مشترک یا یک پنجره‌ی واحد در حوزه‌های متولی‌گری گردشگری درمانی دخیل شوند و سنگ‌های‌شان را با هم وا بکنند و مذاکرات و توافقات خود را بکنند. تا ما یک کانال ارتباطی یا کانال تصمیم‌ساز را به‌وجود بیاوریم تا سردرگمی‌ها حل شود و سرمایه‌گذارها راحت‌تر بتوانند به نتیجه‌ای که می‌بایست برسند و جایگاه خودشان را در این بازار تثبیت کنند. در عین حال بیماران هم در این وسط درگیر دلال‌ها، سردرگمی‌ها و مسائل حاشیه‌ای مرتبط با این موضوع نشوند.

همه چیز مهیاست!

نمونه‌ی بارز موفقی که در این زمینه وجود دارد ارمنستان است که با تزریق واکسن کرونا عملا جزئی از مدیکال توریسم خود را فعال کرد و با سیاست‌گذاری درست حتی توانست گردشگران را ۱۰ روز در کشور خود نگه دارد. متاسفانه ما از این فرصت استفاده نکردیم و از دست‌مان رفت. مسلما هر روز حضور یک گردشگر در یک کشور ارزآوری خودش را خواهد داشت. امیدواریم که شاهد رفع این اختلاف‌نظرها باشیم و شاهد هماهنگی‌های بهتر باشیم تا بتوانیم بستر مناسب را ایجاد کنیم. همه چیز در کشور ما مهیا است، فقط نیاز به تجمیع دارد. یعنی اگر پراکندگی اجزاء تجمیع بشود، تسهیل‌گری و بسترسازی مناسب اتفاق می‌افتد و امکان بهره‌برداری مناسب در این زمینه وجود خواهد داشت.

گردشگری درمانی، گردشگری تاریخی

مدیکال توریسم از چه زمانی و به چه دلیلی رایج شد؟

گردشگری درمانی یک گردشگری تاریخی است که ریشه در ادوار بسیار قدیم دارد. مسلما مردم برای چند هدف سفر می‌کردند. هدف اول می‌توانست تجارت و اقتصاد باشد، هدف دوم می‌توانست جنگ باشد و هدف سوم رسیدن به یک خواسته‌ی ویژه یعنی همان خواسته‌ی سلامت بود. مصداق‌های بارز این را در سفرهایی داریم که در آنها سلامت طبیعی مطرح است. مراجعه به آب‌های گرم و مراکز طبیعی درمانی جزئی از آنها بوده که از قدیم‌الایام وجود داشته است، به مرور هم توسعه پیدا کرده است. طب سنتی از شرق دور -از چین- رواج پیدا کرد و مسائل حاشیه‌ای مرتبط با آن مقدمات تاریخی مدیکال توریسم بودند. پس عملا اگر بخواهیم تاریخچه‌ی گردشگری درمانی را بررسی بکنیم نیاز به یک کار کارشناسی تاریخ‌شناسی و پیشینه‌شناسی دارد که مسلما افراد زیادی روی آن کار کرده‌اند و پایان‌نامه‌ها و مقالات زیادی در این مورد نوشته شده است.

افت جایگاه ما در مدیکال توریسم

منتها نکته‌ی مهم این است که ایران با داشتن بزرگانی مثل ابن‌سینا، ابوریحان و زکریا عملا پیشتاز طب بوده است و می‌توانسته مقصدی باشد برای گردشگرانی که برای درمان به این بزرگان اتکا می‌کردند و آنها را به عنوان مرجع درمانی خود انتخاب می‌کردند و به آنها رجوع می‌کردند. ولی متاسفانه ما جایگاه خودمان را از دست دادیم. یعنی آن جایگاهی که می‌بایست حفظ و احیا می‌شد و روی آن برنامه‌ریزی می‌شد، آن جایگاه سابق نیست و نمی‌توانیم ادعای سابق را داشته باشیم. کمااینکه امروزه بهترین پزشکان خارج از کشور، ایرانیان هستند که متاسفانه از کشور مهاجرت کردند و رفتند. مهاجرت آنها یا به دلایل شخصی بوده یا به دلایل موانعی که پیش‌روی‌شان برای نقش‌آفرینی و اثربخشی در این عرصه بوده است. به هر حال پتانسیل ما قوی است. ما در حوزه‌ی درمان‌های سنتی، داروهای گیاهی و منابع درمانی متنوع مثل چشمه‌های آب گرم و معادن نمک و هزاران هزار شاخصه‌ی دیگر در این حوزه قابلیت‌های بسیاری را در این مرزوبوم داریم. فقط کافی است آن را احیا بکنیم و بهره‌برداری متناسبی از آن داشته باشیم.

روال سه مرحله‌ای درخواست گردشگری پزشکی

روش درخواست گردشگری پزشکی یا مدیکال توریسم برای گردشگری که قصد ورود دارد چگونه است؟ 

روال برای کشورهایی که در این حوزه فعالیت می‌کنند، یک روال سه مرحله‌ای است. یک پروسه‌ی پری‌کلینیکال وجود دارد که قبل از عزیمت بیمار به مبدا ارائه‌کننده‌ی خدمات درمانی در محل اقامت بیمار اتفاق می‌افتد. یعنی بیمار از یک کانال مشخص توسط ابزارهای تکنولوژی که ارتباطات را خیلی تسهیل کردند معمولا از روی وب‌سایت پزشک خود را پیدا می‌کند و مشاوره‌ی اولیه‌ی پزشکی‌اش را انجام می‌دهد. بیمار بلافاصله عازم مقصد نمی‌شود بلکه به توسعه‌ی پزشک اقدامات پری‌کلینیکال خود را انجام می‌دهد. یعنی آزمایشات خود را انجام می‌دهد و مشخصاتی که می‌بایست به پزشک ارائه دهد را ارائه می‌کند. سپس پزشک به او نوبت ویزیت لازمه را می‌دهد که به‌واسطه‌ی آن بیمار می‌تواند از کشور مبدا به سفارت مراجعه کند و درخواست ویزای درمانی که در قالب ویزای تی تعریف شده را بکند و ‌به‌واسطه‌ی ویزای تی وارد کشور ما بشود و در اینجا درمان خود را انجام دهد و یک دوره‌ی نقاهت کوتاهی را سپری می‌کند؛ این مرحله‌ی دوم خدماتی است که به او ارائه می‌شود. بعد متعاقبا به کشور مبدا برمی‌گردد که در کشور مبدا اقدامات مراقبتی یا نقاهتی اتفاق می‌افتد که مرحله‌ی سوم است. 

ضعف ایران؟

ما متاسفانه اگر هم خدماتی ارائه می‌دهیم فقط روی مرحله‌ی میانی تمرکز کردیم. در صورتی که مرحله‌ی اول و مرحله‌ی پایانی اثربخشی بسیار بیشتری روی مخاطب ما دارد و منجر به برندسازی بهتری برای صنعت مدیکال توریسم ما خواهد شد که می‌تواند اعتمادسازی بیشتری را ایجاد بکند. باید روی این اتفاقات برنامه‌ریزی کرد و آن را به یک نتیجه رساند. اگر آن پنجره‌ی واحده و تعامل بین نهادهای متولی شکل بگیرد و نظام عملیاتی تعریف شود، می‌تواند خیلی نظام منسجم، اثربخش و ارزآوری برای کشور ما باشد.

درمان همیشه قطعی نیست

مدیکال توریسم شامل چه ریسک یا خطرهایی است؟

مسلما وقتی مبحث درمان مطرح می‌شود، مخاطب ما دچار یک عارضه‌ای است که برای درمان آن به ما مراجعه می‌کند. درمان همیشه قطعی نیست. قطعی نبودن درمان می‌تواند مسلما عوارضی را برای مخاطب در پی داشته باشد. اگر کانال‌های متولی ایجاد ارتباط درست عمل کرده باشند، ضریب خطا خیلی پایین‌تر خواهد آمد. ولی اگر این کانال‌ها دلالان باشند و درست عمل نکنند، ضریب این خطا چندین برابر خواهد شد. چندین برابر شدن این خطا منجر به ریسک بالاتر خواهد شد. بیمه‌های بسیار توانمندی در حوزه‌های مختلف وجود دارند ازجمله توریسم درمانی که ساپورت بیمه‌ای لازم را انجام می‌دهند. ولی متاسفانه به‌خاطر محدودیت‌های سیاسی که برای ما به‌وجود آمده است -ازجمله تحریم‌ها- قابلیت این را نداریم که از یک بیمه‌گذار معتبر حمایت لازم برای مدیریت ریسک را دریافت کنیم که بتوانیم تضمین مناسبی را برای مخاطب داشته باشیم. مهم‌ترین ریسکی که وجود دارد، ریسک دوران نقاهت است که احتمال این وجود دارد که بیمار در شرایطی قرار بگیرد که چون دسترسی مجدد به پزشک در هر لحظه ممکن نیست با مشکلات عدیده‌ای مواجه شود.

تاثیر مدیکال توریسم بر اقتصاد کشور

جاذبه‌ی گردشگری کشور مقصد چقدر روی مدیکال توریسم تاثیر می‌گذارد؟ مدیکال توریسم چقدر می‌تواند روی رونق اقتصادی کشور تاثیرگذار باشد؟

تمرکز مدیکال توریسم فقط روی بیمار نیست. مسلما بیماری که به مقصد ما مراجعه می‌کند، همراه یا همراهانی را خواهد داشت. این همراهان نیازهای متفاوتی را مطرح می‌کنند. این نیازها می‌تواند رونق اقتصادی و چرخه‌ی پولی زیادی را در کشور ما به‌وجود بیاورد. ما نباید تمرکز خود را صرفا روی بیماری بگذاریم که می‌آید اینجا تا درمان بشود و برود. ما باید تسهیل‌گری متناسب را انجام دهیم تا بتوانیم به‌واسطه‌ی آن به همراهان بیمار خدمات‌رسانی بکنیم و از این همراهان به‌عنوان گردشگرانی که می‌توانند از همه‌ی جاذبه‌ها بهره‌مند شوند استفاده بکنیم. گاهی پیش می‌آید که بعضی از بیماری‌ها وخیم هستند و شرایط روحی-روانی که بر همراهان حاکم است، باید تعدیل شود. ما جاذبه کم نداریم و به‌راحتی با برنامه‌ریزی درست می‌توانیم حداقل یک تلطیف روانی برای مدت بستری بیمار در بیمارستان برای همراهان او مهیا کنیم. امکانات خیلی زیاد است و زیرساخت‌ها مهیا است ولی پراکنده است. جاذبه‌ها بسیار زیاد است. انسجام اگر به‌وجود بیاید همه‌ی اینها حل می‌شود.

مقاصد پرطرفدار مدیکال توریسم

مقاصد پرطرفدار گردشگری پزشکی کجاها هستند؟

ترکیه و هندوستان دو جایی هستند که در حوزه‌ی گردشگری درمانی بسیار خوب عمل کردند و دارند رقابت می‌کنند. جاهایی هم دارند یک حرکاتی انجام می‌دهند. مثلا جمهوری آذربایجان یک‌سری اقدامات موثری را شروع کرده است. اسرائیل هم در حوزه‌ی خدمات درمانی یکی از جاهای مقصدی است که در حوزه‌ی توریسم درمانی فعالیت می‌کند.

انتهای پیام